Văn hóa - văn nghệ Quân đội nhân dân Việt Nam xét cho cùng đều là nghệ thuật khẳng định tầm vóc và thế đứng của con người cách mạng, người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam trong thời đại mới. Những tác phẩm văn học nghệ thuật trong chặng đường 80 năm với các dấu mốc lịch sử đã tạo dựng được đều không nằm ngoài bản chất ấy.

Văn hóa - văn nghệ Quân đội nhân dân Việt Nam với dấu mốc và thành tựu lớn nhất chính là xây dựng thành công nhân vật trung tâm - hình tượng Bộ đội Cụ Hồ - một biểu tượng đại diện cho vẻ đẹp chính nghĩa tất thắng của dân tộc với chiều sâu là đức hy sinh, lòng dũng cảm, tính nhân văn sâu sắc. Tất cả những điều đó đã đồng thời hiện lên trong các loại hình văn học nghệ thuật trong chặng đường 80 năm vinh quang của Quân đội ta dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng ta.

Mô hình tôn vinh biểu tượng Quyết chiến Quyết thắng gắn liền với những chiến công hiển hách của Bộ đội Cụ Hồ (Ảnh chụp tại Lễ mít tinh, diễu binh, diễu hành kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (7-5-1954/ 7-5-2024). Ảnh: TUẤN HUY  

Hình tượng Bộ đội Cụ Hồ qua lăng kính văn học nghệ thuật đã hiện lên chân thực, sống động, một thế đứng hiên ngang, kiêu hãnh, tất cả vì Tổ quốc thiêng liêng, vì độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, vì đời sống ấm no hạnh phúc của nhân dân. Qua các tác phẩm văn học nghệ thuật, hình ảnh và nhân cách Bộ đội Cụ Hồ ngày càng có chiều sâu và tỏa sáng bền chặt, đường hoàng, góp phần vào khẳng định vị thế của con người Việt Nam trong thời đại mới.

Văn hóa - văn nghệ Quân đội nhân dân Việt Nam từ các dấu mốc và thành tựu đã góp phần tạo nên sức mạnh tinh thần lớn lao đối với mỗi người chiến sĩ. Đây là một bước phát triển mang tính thời đại, cho thấy nét đẹp căn cốt và phẩm tính nhất quán của con người Việt Nam từ chiều sâu lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước của cha ông ta đến hôm nay. Hình tượng Bộ đội Cụ Hồ luôn là tâm điểm, nguồn cảm hứng vô tận trong sáng tác của các văn nghệ sĩ. Sức hấp dẫn ấy, niềm tin và trách nhiệm ấy đã góp phần tạo nên những dấu ấn của văn hóa - văn nghệ Quân đội nhân dân Việt Nam trong hành trình 80 năm.

Những hình ảnh và dấu ấn đặc sắc trong hành trình 80 năm văn hóa - văn nghệ Quân đội nhân dân Việt Nam đã cho thấy sức vóc và sức mạnh tinh thần của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng, của dân tộc anh hùng. Từ những hoạt động văn hóa, văn nghệ đặc sắc thời gian qua như: Trưng bày, giới thiệu của các chuyên ngành văn hóa nghệ thuật Quân đội; các đoàn văn công biểu diễn; bộ đội biểu diễn vũ điệu sinh hoạt tập thể; biểu diễn quân nhạc hành tiến; chiếu phim; hoạt động trải nghiệm; chương trình giao lưu với các văn nghệ sĩ tiêu biểu đã tái hiện, đồng thời tôn vinh những cống hiến, đóng góp của đội ngũ chiến sĩ - nghệ sĩ QĐND Việt Nam trên mặt trận tư tưởng văn hóa của Đảng; vai trò của văn hóa, văn học nghệ thuật Quân đội trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc, trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xây dựng nền quốc phòng toàn dân.

Đêm Hồ Gươm lùng linh, huyền ảo. Biển người hòa biển âm thanh hùng tráng của các dàn quân nhạc đường phố diễu hành in bóng nước Hồ Gươm. Những gian hàng trong Triển lãm “80 năm văn hóa - văn học nghệ thuật Quân đội nhân dân Việt Nam” khang trang mang nhiều thông điệp. Những gương mặt văn nghệ sĩ tươi tắn và nồng hậu bên những thanh nữ Hà Nội, rất nhiều quý bà, quý ông từ các nước châu Âu, từ khắp thế giới say sưa thưởng thức từng hình ảnh, âm thanh, điệu múa hát, pano khẩu hiêu, hệ thống sách trưng bày thành tựu văn hóa - văn nghệ quân đội trong hành trình 80 năm. Có nhiều văn nghệ sĩ đã trở thành liệt sĩ. Có nhiều văn nghệ sĩ đã được đặt tên phố, tên đường thân thuộc của Thủ đô Hà Nội kính yêu của ta. Thủ đô kính yêu của ta đang vươn mình trong kỷ nguyên mới khang trang và dài rộng.

Khi chúng tôi thực hiện seri phim tài liệu "Cùng nhau gìn giữ nước non" dài 34 tập của Trung tâm Phát thanh Truyền hình Quân đội nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22-12-1944 / 22-12-2024) từ khâu ý tưởng, tham gia dựng kịch bản, tham gia hội đồng duyệt phát sóng, tôi càng ý thức sâu sắc rằng, sự trưởng thành, lớn mạnh của quân đội ta luôn gắn bó máu thịt với nhân dân, từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu và chiến thắng. Trong đội ngũ trùng điệp ấy, ngay từ buổi đầu tiên, đã có mặt của đội ngũ cán bộ Chính trị trong đó có các văn nghệ sĩ. Đó là một vẻ đẹp đặc biệt, vẻ đẹp về văn hóa tinh thần của đội quân cách mạng. Đó cũng là những dấu mốc đầu tiên trong hành trình 80 năm văn hóa - văn nghệ Quân đội nhân dân Việt Nam.

Dấu mốc thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (22-12-1944); tiếp đó đến dấu mốc Toàn quốc kháng chiến (tháng 12-1946), một số hoạt động của công tác tư tưởng, công tác văn hóa văn nghệ đã được thực hiện. Đây vừa là nhu cầu của đội quân kháng chiến vừa là phương tiện để bộ đội ta, các lực lượng kháng chiến của chúng ta đến với quần chúng nhân dân một cách tự nhiên, thực hiện không chỉ công tác tuyên truyền mà còn học tập, trưởng thành về tư tưởng - văn hóa từ nhân dân để phục vụ nhân dân. Ngay thời điểm đó, các tờ báo như Tiếng súng reo; Quân giải phóng đã ra đời (tháng 8-1945) với những sáng tác thơ, văn, tiểu phẩm, tranh cổ động,… chính là những bước đi đầu tiên của hoạt động văn hóa văn nghệ trong kháng chiến. Nhiều hoạt động như ca kịch, diễn thuyết, bích báo, câu lạc bộ học chữ quốc ngữ, viết thư, đọc sách báo được phát động từ tổ đội đến các đại đội và các vùng có bộ đội đóng quân đã trực tiếp góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần, tạo nên sức mạnh trong chiến đấu và công tác.

Một dấu mốc quan trọng, đó là Hội nghị Văn nghệ Quân đội (tháng 4-1949) đã đánh dấu sự phát triển khá toàn diện của các hoạt động văn hóa văn nghệ trong quân đội cùng với hoạt động văn hóa văn nghệ của cả nước. Ngay sau Hội nghị, Tổng Tư lệnh đã ra Thông tư số 33-TT/CT ngày 8 tháng 6 năm 1949 như sau: “Văn nghệ trong quân đội là một hình thức tuyên truyền nhẹ nhàng, hứng thú và sinh động để nâng cao hiệu suất của công tác chính trị về mọi mặt… Cần xúc tiến việc nâng đỡ các mầm văn nghệ đã có để xây dựng một nền văn nghệ trong quân đội quốc gia Việt Nam, góp phần vào việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam mới”. Đây chính là sự định hướng và chỉ đạo đúng đắn, sâu sắc, nhất quán với sự phát triển, chính là tiền đề, là nền tảng góp phần tạo nên những thành tựu của văn hóa, văn nghệ quân đội trong suốt 80 năm qua.

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhất là khi chúng ta chuyển từ giai đoạn phòng ngự, cầm cự, chuẩn bị tiến tới phản công và tổng phản công năm 1950, tại Hội nghị Tuyên huấn toàn quân (tháng 8-1951), đồng chí Nguyễn Chí Thanh - Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị đã khẳng định: “Chúng ta đang hết sức tăng thêm sức mạnh cho quân đội bằng nhiều phương pháp, trong đó nòng cốt chính là nâng cao trình độ tư tưởng cho bộ đội”.

Trên tinh thần đó, các hoạt động văn hóa văn nghệ luôn được chú trọng và phát huy sức mạnh. Đã hình thành một đội ngũ văn nghệ sĩ đông đảo và giàu tính sáng tạo, vừa chiến đấu vừa công tác tại mặt trận, tại trọng điểm, đã góp phần nâng cao sĩ khí và hiệu quả chiến đấu, lao động sản xuất của bộ đội và nhân dân. Một điều hết sức thú vị, đó là quân và dân ta từ rất sớm đã biết vận dụng đưa văn hóa, văn học nghệ thuật trở thành sức mạnh chính trị tinh thần to lớn đúng như lời Bác Hồ căn dặn trong thư gửi các họa sĩ nhân dịp Triển lãm hội họa năm 1951: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”.

Từ những thành tựu, những nền tảng đã đạt được của văn hóa - văn nghệ Quân đội đã cho chúng ta niềm tin vào tầm nhìn dài rộng hơn, sâu sắc hơn, hữu ích hơn trong bồi đắp đời sống văn hóa tinh thần của người chiến sĩ; và cũng từ nền tảng ấy để chúng ta tiếp tục xây dựng và phát triển một lĩnh vực đặc thù: Văn hóa - văn nghệ Quân đội với quan điểm đúng đắn, khoa học, nhân văn trong sự lớn mạnh, trưởng thành không ngừng của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.

Nhà văn PHÙNG VĂN KHAI

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Vững bước dưới Quân kỳ Quyết thắng xem các tin, bài liên quan.