Cuốn sách cung cấp những chứng cứ sống động từ chính những người trong cuộc. Các trang nhật ký, hồi ký của những chiến sĩ trực tiếp tham gia chiến đấu ở Thành cổ Quảng Trị cho thấy sự khốc liệt của chiến tranh không phải là khái niệm trừu tượng, mà hiện hữu trong từng chi tiết đời sống. Một đoạn viết: “Cả ngày không có lúc nào là không có tiếng nổ. Nó làm cho con người thêm căng thẳng về thần kinh và rất “ngại” nghe tiếng nổ. Hầm rung chuyển, bụi khói mù mịt, mùi thuốc đạn khét lẹt. Đôi khi đạn hóa học làm cho nhiễm độc, khó thở, chảy nước mắt, nước mũi” (tr. 75-76).

"Hồi ức Quảng Trị" mở ra khả năng đối chiếu giữa hai phía chiến tuyến. Tác giả không chỉ chọn lọc hồi ức của anh bộ đội Giải phóng mà còn đưa vào tâm sự của người lính thủy quân lục chiến bên đối phương. Qua đó, cuốn sách cho thấy sự khác biệt căn bản về lý tưởng chiến đấu: Một bên vì độc lập, thống nhất Tổ quốc; với một bên mang nặng tâm trạng hoang mang, chiến đấu chỉ để sinh tồn. Dưới góc nhìn sử học, chi tiết này đặc biệt quan trọng, bởi nó phản ánh tính chính nghĩa của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

 Cuốn sách "Hồi ức Quảng Trị "của tác giả Nguyễn Thụy Kha.

Điều đáng chú ý, "Hồi ức Quảng Trị" không khép lại ở quá khứ, mà mở ra những suy ngẫm cho hiện tại. Trong những dòng chữ cuối, người chiến sĩ gửi gắm: “Máu xương chúng tôi gửi lại nơi này không phải để ai thương hại, mà để đất nước vươn lên mạnh mẽ” (tr. 310). Với góc nhìn sử học, đó là thông điệp quan trọng: Lịch sử không chỉ để tri ân, mà còn để kiến tạo tương lai. Cuốn sách vì thế có giá trị kép, vừa là nguồn tư liệu để nghiên cứu, vừa là tài liệu giáo dục tinh thần trách nhiệm công dân cho thế hệ trẻ.

Từ góc nhìn sử học, "Hồi ức Quảng Trị" có thể xem là sự bổ sung cần thiết cho kho tư liệu về chiến tranh Việt Nam. Nó không thay thế những công trình nghiên cứu chính thống, nhưng lại làm giàu cho bức tranh lịch sử bằng những mảnh ghép cá nhân. Chính những mảnh ghép này mới làm cho lịch sử trở nên sống động, gần gũi, giúp người đọc hiểu rằng đằng sau chiến công hiển hách là những con người cụ thể với nỗi nhớ nhà, với ước mơ còn dang dở, với tình đồng chí, đồng đội keo sơn.

Cuốn sách vì vậy không chỉ dành cho giới nghiên cứu mà còn hữu ích với độc giả phổ thông. Nó giúp thế hệ trẻ hôm nay hình dung rõ hơn về cái giá của hòa bình, về ý nghĩa của độc lập, tự do, đồng thời khơi dậy niềm tự hào và ý thức trách nhiệm với đất nước. Một dân tộc chỉ thật sự trưởng thành khi biết cách ghi nhớ quá khứ bằng sự khách quan, tôn trọng và lòng biết ơn. "Hồi ức Quảng Trị" đã làm được điều đó.

"Hồi ức Quảng Trị" vì thế không chỉ đơn thuần là một tập hợp hồi ký, nhật ký, mà là một tư liệu lịch sử quý giá. Cuốn sách giúp tái hiện chân thực sự khốc liệt và nhân văn của chiến tranh, đồng thời nhắc nhở hậu thế rằng hòa bình hôm nay là thành quả của máu xương biết bao thế hệ. Đó là di sản tinh thần cần được trân trọng, nghiên cứu và lan tỏa để mỗi người Việt Nam, đặc biệt là lớp trẻ, hiểu rõ hơn về trách nhiệm gìn giữ, xây dựng đất nước trong thời bình.

NGUYỄN CHẮT

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.