Phóng viên (PV): Thưa ông, sự ra đời của Công ước 1972 có vai trò như thế nào đối với nỗ lực của cộng đồng toàn cầu trong việc bảo vệ di sản văn hóa (DSVH) và thiên nhiên thế giới?
Ông Christian Manhart: Sự xuống cấp hoặc tiêu vong của bất kỳ DSVH và thiên nhiên nào đều là sự mất mát nghiêm trọng đối với di sản của tất cả các dân tộc trên thế giới. Bởi vậy, Công ước 1972 ra đời bao gồm 7 chương với 38 điều, được thông qua vào tháng 11-1972. Công ước chính thức có hiệu lực sau khi được 20 quốc gia thành viên đầu tiên phê chuẩn từ năm 1975 và có các hướng dẫn hoạt động đầu tiên được thông qua vào năm 1978. Khi tham gia công ước, các quốc gia tự nhận trách nhiệm bảo đảm việc xác định, bảo vệ, bảo tồn, giới thiệu và truyền lại cho các thế hệ tương lai DSVH và thiên nhiên thế giới; cam kết không thực hiện các biện pháp chủ ý có thể phá hoại trực tiếp hoặc gián tiếp những DSVH và thiên nhiên thế giới trên lãnh thổ của quốc gia mình.
    |
 |
| Học sinh tham quan di sản văn hóa thế giới Khu di tích Hoàng thành Thăng Long.Ảnh: Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long Hà Nội. |
PV: Kể từ khi chính thức phê chuẩn Công ước 1972 vào năm 1987, Việt Nam đã đạt được những thành tựu nổi bật nào, thưa ông?
Ông Christian Manhart: Việt Nam trở thành quốc gia thành viên của Công ước 1972 vào ngày 19-10-1987 và là một trong những thành viên tích cực nhất kể từ đó đến nay. Những năm qua, Việt Nam đã tập trung hợp tác quốc tế để hỗ trợ thực hiện công ước này, gồm: Hợp tác chuyên môn quốc tế; nguồn lực tài chính thông qua UNESCO; hợp tác song phương với các quốc gia: Nhật Bản, Pháp, Ấn Độ, Hàn Quốc, Italy... Điều này được thể hiện qua việc lập hồ sơ, chuẩn bị hồ sơ đề cử và phục hồi nhiều di sản quan trọng của Việt Nam. Một số di tích bị hư hại trong chiến tranh đã được phục hồi và mở cửa đón công chúng tham quan, trong đó, tiêu biểu nhất có thể kể đến Quần thể di tích Cố đô Huế hay Khu di tích Chăm Mỹ Sơn.
Chính phủ Việt Nam rất ý thức về giá trị của các di sản thế giới đối với sự phát triển kinh tế và xã hội; thực hiện nhiều nỗ lực để thúc đẩy nền kinh tế dựa trên văn hóa, cải thiện mức sống và xây dựng thương hiệu của quốc gia. Trong giai đoạn 2013-2017, Việt Nam đã đóng góp vào việc cải thiện các cơ chế theo công ước, đồng thời đăng cai tổ chức cuộc họp chuyên gia toàn cầu của UNESCO vào tháng 1-2015, sau đó dẫn đến việc thông qua chính sách năm 2015 của UNESCO về Di sản thế giới và phát triển bền vững.
PV: Vậy Việt Nam cần làm gì để giữ cân bằng giữa bảo vệ di sản thế giới và phát triển kinh tế, thưa ông?
Ông Christian Manhart: Việt Nam đã có 8 di sản được UNESCO công nhận là DSVH và thiên nhiên thế giới, trong đó có 5 DSVH, 2 di sản thiên nhiên và 1 di sản hỗn hợp. Những năm qua, Chính phủ Việt Nam, các cơ quan hữu quan và cộng đồng địa phương đã tích cực giữ gìn, phát huy những di sản thế giới này. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh rằng, quản lý di sản thế giới là một nhiệm vụ ngày càng phức tạp.
Về việc bảo vệ di sản thế giới tại Việt Nam, tôi có một số khuyến nghị như sau: Di sản thế giới sẽ nằm trong khuôn khổ phát triển bền vững với cách tiếp cận dựa trên quan hệ đối tác. Sự phát triển kinh tế cần bảo đảm sẽ không làm giảm giá trị phổ quát nổi bật của một địa điểm. Các mục tiêu phát triển cho các di sản thế giới cần được sửa đổi để bảo đảm chất lượng và tính bền vững, không chỉ là số lượng du khách. Ở đây rủi ro là cơ sở hạ tầng được phát triển để tăng lượng khách du lịch mà không đánh giá được địa điểm, hoặc văn hóa địa phương. Nếu sự phát triển tiếp tục với tốc độ tương tự trên một số trang web, về lâu dài, lượng người truy cập sẽ giảm và điều đó khó có thể đảo ngược.
Việt Nam nên bảo đảm rằng các quy định không mâu thuẫn với nhau khiến việc quản lý di sản không thể thực hiện được, chẳng hạn như các luật và quy định hiện hành về các di sản thế giới; xây dựng, giao thông; đầu tư công và du lịch. Điều quan trọng vẫn là tăng cường vai trò của các cơ quan tư vấn kỹ thuật. Hội đồng di sản quốc gia bao gồm các học giả hàng đầu, những người cung cấp tư vấn chiến lược dựa trên bằng chứng trình Chính phủ ở cấp trung ương, là một ví dụ rõ ràng về thực hành tốt. Các cơ quan tư vấn khoa học tương tự có thể được thành lập ở cấp địa điểm-như trường hợp của Hoàng thành Thăng Long. Việc thành lập Ủy ban Quốc gia theo Hội đồng di tích và di chỉ quốc tế sẽ cho phép quốc gia tham gia và hưởng lợi từ mạng lưới di sản quốc tế lớn nhất.
Một điều tôi nhận thấy là một số dự án phát triển trong hoặc gần di sản thế giới như Hội An và vịnh Hạ Long đang gấp rút tìm ra các cơ hội ngắn hạn. Đây là một vấn đề nan giải, không chỉ về rủi ro đối với việc bảo tồn di sản và sự dịch chuyển của văn hóa địa phương, mà thường khả năng bền vững kinh tế lâu dài của chính dự án là một vấn đề đáng nghi ngờ. Việt Nam cần phải quan tâm nhiều hơn đến các sáng kiến chất lượng cao, ít tác động thông qua việc xây dựng một khuôn khổ bền vững mạnh mẽ để hướng dẫn đầu tư vào các địa điểm văn hóa và tự nhiên.
PV: Theo ông, việc Tổng giám đốc UNESCO Audrey Azoulay sang thăm Việt Nam dịp này mang thông điệp gì?
Ông Christian Manhart: UNESCO đánh giá cao sự tham gia và hỗ trợ tích cực của Chính phủ Việt Nam, cùng với tất cả các tỉnh, thành phố, những nhà quản lý các khu và di sản thế giới trong việc tổ chức lễ kỷ niệm toàn cầu của UNESCO về Công ước 1972. Đây là dịp có ý nghĩa quan trọng để thu hút sự quan tâm và ủng hộ của công chúng đối với việc bảo tồn di sản. Lễ kỷ niệm tại tỉnh Ninh Bình là điểm nhấn đưa Việt Nam trở thành tâm điểm chú ý của quốc tế trong lĩnh vực di sản. Tôi cho rằng một thông điệp mạnh mẽ đã được gửi đến trong dịp đặc biệt này là sự quan tâm chia sẻ giữa Việt Nam và UNESCO, thể hiện Việt Nam là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong nỗ lực bảo vệ, phát huy DSVH và thiên nhiên thế giới.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
HỮU TRƯỞNG - TRUNG KIÊN (thực hiện)