Tết Ất Mùi nhớ chuyện làm phim “Người Hàm Rồng” Xuân Đinh Mùi 1967

QĐNĐ Online – Những hạt mưa xuân lất phất bay, vương trên từng cánh hoa đào mỏng manh báo hiệu mùa xuân mới lại đến, xuân mang niềm vui tới mọi gia đình người Việt nhưng với NSƯT, đạo diễn Lê Lâm, thì Xuân Ất Mùi 2015 gợi nhớ cho ông nhiều kỷ niệm về những năm tháng làm phim “Người Hàm Rồng” dịp Xuân Đinh Mùi năm 1967, dưới làn bom đạn quân thù. Trong căn phòng nhỏ, ấm cúng, chàng trai Hà Nội năm xưa giờ đã ở ngoài tuổi “Bát thập cổ lai hy” kể cho chúng tôi nghe về những ngày rời xa Thủ đô yêu dấu, bỏ lại sau lưng không khí Tết ngập tràn phố phường để đi vào chiến trường thực hiện bộ phim “Người Hàm Rồng” – tác phẩm điện ảnh đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả và những cảnh quay trong bộ phim này đã trở thành tư liệu lịch sử quý giá.

Đạo diễn Lê Lâm gặp lại nữ dân quân Lê Thị Thảo, nhân vật trong phim "Người Hàm Rồng" sau 45 năm

Tình nguyện đổi sự bình yên ở hậu phương để đi chiến trường làm phim

Vào những ngày tháng Chạp năm 1967, tổ làm phim của Điện ảnh Quân đội gồm: Đạo diễn Lê Lâm, nhà văn Hoàng Văn Bổn và hai quay phim Lê Văn Bằng, Vương Đức Cừ nhen nhóm ý định thực hiện một bộ phim về cuộc chiến đấu với đế quốc Mỹ của quân và dân tỉnh Thanh Hóa nhằm bảo vệ cầu Hàm Rồng-cây cầu huyết mạch nối hai miền Nam – Bắc thời kỳ đó. Sau khi bàn bạc kế hoạch, lên ý tưởng cho tác phẩm điện ảnh này, những chiến sĩ, nghệ sĩ mặc áo lính đã khoác ba lô xung phong vào chiến trường.

“Tết cổ truyền của người Việt là sum họp gia đình nên ai cũng muốn được quây quần bên người thân vào dịp đầu năm mới nhưng chúng tôi nghĩ, trong thời chiến, Tết không chỉ đơn thuần là vui vẻ mà sinh mệnh của mỗi người sau các đợt bắn phá của giặc Mỹ mới là vấn đề quan trọng. Gác mọi niềm vui cá nhân, chúng tôi quyết định không ăn Tết ở Hà Nội để vào chiến trường bởi cả tổ làm phim đều có chung suy nghĩ, nếu không đi vào thời gian này thì sẽ mất cơ hội làm bộ phim về chiến tranh đích thực ở cầu Hàm Rồng”, đạo diễn Lê Lâm chia sẻ.

Dọc đường đi, mặc dù là thời chiến nhưng không khí nhộn nhịp, tấp nập của người dân chuẩn bị đón năm mới ngập tràn khắp mọi nẻo đường đã tạo động lực để tổ làm phim vững tin bước vào cuộc chiến. Càng đến gần khu vực cầu Hàm Rồng thì khí thế chiến đấu chống quân thù, quyết giữ con đường huyết mạch của tuyến Nam Bắc và cây cầu Hàm Rồng của người dân xứ Thanh khi đó dường như được nhân lên gấp bội và cuộc chiến đấu này coi như là “rồng thử lửa”.

Hoàn thành kịch bản phim tại trận địa

Tổ làm phim dự định, tác phẩm điện ảnh này phải phản ánh được cuộc chiến đấu quyết liệt, dũng cảm của các chiến sĩ Bộ đội Cụ Hồ và những lực lượng khác trong trận tuyến chiến đấu chống quân thù thì mới xứng đáng với trận địa Hàm Rồng còn nếu không phản ánh được điều đó thì coi như bộ phim không thành công. Vì vậy, khi vừa đặt chân đến trận địa Hàm Rồng, mỗi người nhận một nhiệm vụ, nhà văn Hoàng Văn Bổn đi thâm nhập thực tế để viết kịch bản còn đạo diễn Lê Lâm và hai chiến sĩ quay phim đi phục kích để chờ thời điểm lực lượng của ta nổ súng đánh địch.

Đạo diễn Lê Lâm bên cầu Hàm Rồng trong thời chiến

Xung quanh cầu Hàm Rồng khi đó có rất nhiều lực lượng tham gia chiến đấu bảo vệ cầu, trong đó có cả lực lượng vũ trang, công nhân, dân quân, nhân dân địa phương…Chứng kiến không khí đón xuân mới với tinh thần quyết chiến-quyết thắng chống kẻ thù xâm lược của quân và dân nơi đây, tổ làm phim càng thêm yên tâm với dự định thực hiện tác phẩm điện ảnh về vùng đất Hàm Rồng. Đạo diễn Lê Lâm tự nhủ, hóa ra dự đoán của tổ làm phim phù hợp với tình hình thực tế và ý định không đón Tết ở Thủ đô để vào chiến trường làm phim vào dịp này là hoàn toàn hợp lý.

Với 2 năm kinh nghiệm làm phim ở các vùng trọng điểm, ngay sau ngày đến Hàm Rồng, đạo diễn Lê Lâm cùng hai đồng đội là quay phim Lê Văn Bằng, Vương Đức Cừ đã lên trận địa C4 làm nhiệm vụ phục kích. Trận địa này nằm trên một dãy nũi cao phía Tây Nam cầu Hàm Rồng. “Tại đây, không phải chờ đợi lâu, chỉ vài hôm sau, chúng tôi đã quay được rất nhiều cảnh chiến đấu của Đại đội 4, nhưng ở đấy không thấy được cầu Hàm Rồng, không thấy được sự ác liệt trong âm mưu đánh phá, hủy diệt cầu của kẻ thù. Vì vậy, chúng tôi thấy cần phải di chuyển sang một vị trí khác để quay hình ảnh khu vực cầu được thuận lợi”, đạo diễn Lê Lâm kể.

Sau khi nghiên cứu thực địa, tổ làm phim quyết định rời sang trận địa C2, trên một dãy núi cao sau nhà máy điện, phía Đông Nam cầu Hàm Rồng mà các chiến sĩ quen gọi là đồi Quyết thắng. Tại địa điểm mới này, mấy hôm sau, tổ làm phim đã quay được nhiều cảnh địch đánh phá quyết liệt. Để tiêu diệt các trận địa, chúng bắn tên lửa xuống ngay vị trí ra đa của Đại đội 2, cách chỗ tổ làm phim đặt máy quay chừng 20m. Khi tổ làm phim đang quay hình ảnh cột khói đen cuồn cuộn bốc lên ở phía sau thì đồng thời địch cũng trút bom xuống vùng cầu ở phía trước. Lập tức, ống kính máy quay của anh em quay phim đã nhanh chóng ghi ngay được hình ảnh những cột nước trắng xóa nối tiếp nhau vụt lên cao hàng chục mét phía hạ lưu cây cầu, giáp chân núi Ngọc và những cụm khói đen mù mịt cuốn theo bùn đất nâu đen bắn tung lên gần phía hang Mắt Rồng, nơi đồng chí Hoàng Văn Bổn đang viết kịch bản.

Quay được cảnh này, tổ làm phim vừa mừng vì quay được hình ảnh vô cùng ấn tượng vừa phấp phỏng, lo âu cho cây cầu và sinh mệnh của đồng đội.

Hoàn thành công việc, 6 giờ chiều hôm đó, tổ làm phim rời trận địa C2 trở về “đại bản doanh” đặt ở hang Mắt Rồng. Trên đường về, rải rác những hố bom mới sâu hoắm, đất đá ngổn ngang. Leo lên gần cửa hang thì  nhà văn Hoàng Văn Bổn cũng từ trong hang lò dò ra, tay cầm kịch bản ôm chầm lấy đồng đội. “Trong niềm vui mừng khôn xiết, chúng tôi trao cho anh Hoàng Văn Bổn túi đựng phim đã quay xong và cùng nhau reo lên “Tất cả những hình ảnh mong muốn về trận chiến đấu đã có đủ đây rồi! Hoàng Văn Bổn cũng đưa cho tôi tập kịch bản và nói: Kịch bản Người Hàm Rồng đã viết xong khi loạt bom cuối cùng của địch trút xuống chiều nay”, đạo diễn Lê Lâm nhớ lại.

Chiều tối hôm đó khoảng 26 Tết, trở về nơi nghỉ, tổ làm phim chẳng ai nghĩ đến hoa đào, bánh Chưng mà chỉ nghĩ đến công việc làm phim.

Đạo diễn Lê Lâm (giữa) thăm lại cầu Hàm Rồng

Đón giao thừa trong tiếng còi tầu và hò sông Mã

Kẻ thù đã dùng mọi kế sách, sử dụng hàng trăm tấn bom đạn, kể cả thủy lôi hòng cắt đứt mạch máu giao thông trên tuyến đường trọng điểm Hàm Rồng-Thanh Hóa nhưng âm mưu thâm độc của chúng đã bị quân và dân nơi đây đánh bại. Ngay sau trận chiến đấu ác liệt chống kẻ thù xâm lược, hình ảnh nữ chiến sĩ dân quân áp giải tên giặc lái qua cầu để hắn tận mắt thấy cầu Hàm Rồng vẫn hiên ngang tồn tại dưới “mưa bom bão đạn” của quân thù mà tổ làm phim ghi được đã trở thành điểm nhấn khó quên của bộ phim. Hình ảnh này được coi là “biểu tượng thứ 2” của “O du kích nhỏ giương cao súng/ thằng Mỹ lênh khênh bước cúi đầu”.

“Đây là cảnh quay hoàn toàn bất ngờ mà tổ làm phim Quân đội may mắn ghi được. Do vậy nên lúc ấy chúng tôi không biết nữ chiến sĩ dân quân tên là gì, ở đâu. Hơn 40 năm sau, trong một chương trình giao lưu truyền hình vào tháng 3-2010, nhân kỷ niệm 45 năm chiến thắng Hàm Rồng tại Thanh Hóa, tôi mới biết tên nữ chiến sĩ dân quân đó là Lê Thị Thảo, lúc ấy là Trung đội trưởng dân quân xã Hoàng Anh, huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa. Buổi gặp gỡ giữa thời bình của người làm phim và người trong phim cùng tham gia trận tuyến chống kẻ thù năm xưa đã để lại cho tôi ấn tượng sâu sắc”, đạo diễn Lê Lâm cho biết.

Những ngày giáp Tết và ngay cả những ngày đầu xuân Đinh Mùi năm ấy, với kịch bản đã có trong tay, tổ làm phim được bà con nhân dân nhiệt tình giúp đỡ, hoàn tất những cảnh quay cuối cùng của bộ phim “Người Hàm Rồng”. Hình ảnh bà con nô nức cấy lúa sát chân cầu, công nhân khẩn trương sửa lại mặt đường, hàn gắn lại những thanh cầu hỏng…được tổ làm phim ghi lại đã khắc họa cuộc sống hồi sinh sau cuộc chiến kéo dài quyết liệt với kẻ thù tàn phá vùng Hàm Rồng càng tạo thêm nhiều ý nghĩa cho bộ phim.

Tết Nguyên đán năm đó mãi mãi là một mùa xuân không bao giờ quên đối với tổ làm phim “Người Hàm Rồng”. Đêm giao thừa, thao thức trong hang Mắt Rồng bên cây cầu huyền thoại, những chiến sĩ của Điện ảnh Quân đội đón thời khắc giao hòa của đất trời không phải bằng tiếng pháo mà bằng những âm thanh vô cùng thiêng liêng, đó là tiếng còi tầu vang lên trong đêm khuya báo hiệu sự sống của con đường, chào mừng những người chiến đấu quên mình để bảo vệ cuộc sống của vùng đất Hàm Rồng. Những âm thanh trầm bổng của những người lái đò trên sông Mã ngân vang trong đêm 30 tượng trưng cho sự sống trường tồn, bất tận.

50 năm đã trôi qua, trên vùng đất Hàm Rồng đã có không ít bộ phim ca ngợi cuộc sống và chiến đấu của người dân nơi đây nhưng “Người Hàm Rồng” vẫn là một tác phẩm điện ảnh đặc sắc nhất bởi phản ánh sự đoàn kết của các lực lượng làm nên chiến thắng lịch sử đồng thời nói lên được những khát vọng được sống yên ổn, bình dị của mỗi con người.

Tổ làm phim “Người Hàm Rồng” năm xưa giờ chỉ còn lại đạo diễn Lê Lâm; nhà văn Hoàng Văn Bổn và hai  quay phim Lê Văn Bằng và Vương Đức Cừ không còn nữa nhưng những thước phim quay dưới làn bom đạn quân thù đã trở thành những tư liệu quý giá và sống mãi trong lòng người xem.

Bài, ảnh: KHÁNH HUYỀN