QĐND -  Giữ vị trí đặc biệt quan trọng đối với phong trào cách mạng cả nước, thủ đô Hà Nội có rất nhiều di tích lịch sử cách mạng-kháng chiến, bên cạnh những quảng trường, trận địa pháo… nhiều ngôi nhà của những tổ chức, cá nhân đã trở thành dấu ấn của cách mạng, gắn liền với những sự kiện lịch sử vẻ vang của dân tộc.

Dấu ấn lịch sử

Nhà số 5D nằm trên phố Hàm Long những ngày cuối tháng 3 năm 1929 là địa điểm gặp gỡ của những người tiên tiến trong Kỳ bộ Bắc Kỳ và Tỉnh bộ Hà Nội, đó là các đồng chí: Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Phong Sắc, Trần Văn Cung... để thành lập chi bộ cộng sản; và là chi bộ đảng cộng sản đầu tiên được thành lập ở Hà Nội. Ngôi nhà 5D Hàm Long có một tầng, mái lợp ngói ta, một bên giáp nhà số 5C, một bên là ngõ nhỏ đi xuyên sang phố Lê Văn Hưu. Chính địa thế này đã giúp cho các đồng chí của Đảng hoạt động bí mật, an toàn.

Nằm giữa khu phố cổ của Hà Nội, ngôi nhà 86 Hàng Bạc của gia đình nhà sử học Phạm Huy Thông vẫn giữ nguyên đặc trưng kiến trúc nhà cổ đầu thế kỷ 19. Tấm biển di tích cách mạng kháng chiến gắn trước ngôi nhà cho thấy, nơi này chính là trụ sở Trung đoàn Thủ Đô hoạt động trong những ngày đấu tranh kìm chân giặc Pháp (tháng 12-1946 đến tháng 2-1947), tạo điều kiện cho cả nước chuẩn bị thời gian, lực lượng bước vào cuộc chiến đấu lâu dài.

Ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang, nguyên là hiệu Phúc Lợi, một hãng buôn tơ lụa, vải vóc vào loại lớn nhất của kinh thành, chủ ngôi nhà là cụ Trịnh Phúc Lợi. Đến những năm đầu thế kỷ XX, cụ Trịnh Phúc Lợi trao quyền thừa kế cho vợ chồng con trai trưởng là ông bà Trịnh Văn Bô. Ngôi nhà nằm giữa phố Hàng Ngang, nơi buôn bán sầm uất của khu vực phố cổ, bao gồm 4 tầng và mặt sau là 35 phố Hàng Cân. Trong những ngày đầu Cách mạng Tháng Tám 1945, ngôi nhà là nơi làm việc của Thường vụ Trung ương Đảng và Hồ Chủ tịch. Tại đây đã diễn ra cuộc họp thành lập Chính phủ lâm thời, và đặc biệt trong căn phòng tầng 2, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập, đọc tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội ngày 2-9-1945, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Với ý nghĩa và giá trị lịch sử to lớn, tháng 6-1970, Trung ương Đảng, Thành ủy Hà Nội đã quyết định lấy ngôi nhà 48 Hàng Ngang làm Nhà lưu niệm Bác Hồ viết Tuyên ngôn Độc lập và giao cho Sở Văn hóa-Thông tin, nay là Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch (VH-TTDL) Hà Nội, trực tiếp là Bảo tàng Hà Nội quản lý, phát huy tác dụng.

Ngôi nhà di tích 48 Hàng Ngang thu hút du khách tới tham quan.

Nhà số 90 Thợ Nhuộm trước đây là nhà riêng của một công chức Phủ Toàn quyền tên là Đuy-ô. Năm 1930, đồng chí Trần Phú từ Liên Xô (trước đây) về nước đã được bố trí ở tại tầng hầm cùng với nơi ở của anh bếp, bồi. Chính tại đây, đồng chí Trần Phú đã dự thảo bản Luận cương chính trị của Đảng. Năm 1980, nhân kỷ niệm 50 năm Ngày thành lập Đảng, Tổng Bí thư Lê Duẩn đã tới thăm và cắt băng khánh thành bức tượng đồng chí Trần Phú. Bức tượng bán thân bằng đồng đặt tại vườn hoa phía sân trong của ngôi nhà. Hiện nay, tầng hầm được xếp đặt đúng như thời kỳ Tổng Bí thư Trần Phú làm việc…

Phát huy giá trị di tích

Kỷ niệm 60 năm Giải phóng Thủ đô, Sở VH-TTDL Hà Nội tổ chức gắn biển 15 di tích lịch sử cách mạng, kháng chiến giai đoạn 1946-1954; tu bổ, tôn tạo, chỉnh trang 8 di tích cách mạng gắn với ngày Giải phóng Thủ đô, gồm: Ngôi nhà 90 Thợ Nhuộm, 5D Hàm Long, 48 Hàng Ngang, nhà lưu niệm Bác Hồ ở xã Cần Kiệm (huyện Thạch Thất), nhà máy điện Yên Phụ, đình Viên Sơn (thị xã Sơn Tây), di tích cách mạng Trung Giã (Sóc Sơn), pháo đài Xuân Canh (huyện Đông Anh). Cũng trong dịp tháng 10 lịch sử, Sở VH-TTDL Hà Nội tổ chức triển lãm “Một số di tích kháng chiến chống thực dân Pháp của quân và dân Hà Nội 1946-1954” tại ngôi nhà 48 Hàng Ngang. 60 di tích kháng chiến tiêu biểu ghi dấu những thời điểm, những sự kiện lịch sử quan trọng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của Hà Nội được giới thiệu qua các hình ảnh.

Trong 60 di tích này, có rất nhiều ngôi nhà kháng chiến, rất tiếc có những ngôi nhà đã mất đi như nhà số 8 phố Lê Thái Tổ-nơi ở của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những ngày đầu đất nước độc lập. Tại đây, Trung ương đã quyết định nhiều chủ trương lớn như: Chuẩn bị cho Tổng tuyển cử đầu tiên ở Việt Nam, tăng gia sản xuất cứu đói, diệt giặc dốt, chống bọn phản động Việt quốc, Việt cách, chống âm mưu trở lại của thực dân Pháp. Nhà lưu niệm Bác Hồ ở xã Cần Kiệm đã xuống cấp; các ngôi nhà: 5D Hàm Long, 90 Thợ Nhuộm, 48 Hàng Ngang và nhiều di tích khác một thời gian dài ít được quan tâm, tổ chức các hoạt động. Theo đại diện Ban quản lý di tích danh thắng Hà Nội, nguyên do một phần là trong các ngôi nhà này đều đã cũ, rất ít các hiện vật, tư liệu, khó thu hút du khách; bên cạnh đó là nguồn nhân lực làm công tác bảo quản, hướng dẫn, thuyết minh còn hạn chế, công tác tuyên truyền, quảng bá về di tích chưa được chú trọng… Lâu nay các di tích chủ yếu phục vụ công tác nghiên cứu, học tập của các nhà nghiên cứu và sinh viên. Duy nhất có ngôi nhà 48 Hàng Ngang nằm trên trục đường chính của phố cổ hằ̀ng năm thu hút được lượng khách đáng kể, bởi nơi đây vẫn giữ nguyên được không gian tầng 2 với chiếc bàn lịch sử-nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập; các hiện vật như: Giường bạt Bác nằm nghỉ, phòng tiếp khách, phòng họp-nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí Trung ương đã làm việc từ ngày 25-8 đến 2-9-1945.

Là chuyên viên của Ban quản lý di tích danh thắng Hà Nội, chị Hoàng Thúy Hạnh cho biết, từ tháng 4-2014, sau khi nhận bàn giao các di tích từ Bảo tàng Hà Nội, Ban quản lý đã ngay lập tức bắt tay vào tôn tạo, chỉnh trang và lên kế hoạch hoạt động. Cụ thể ở các ngôi nhà kháng chiến như 5D Hàm Long, 90 thợ Nhuộm, 48 Hàng Ngang được quét lại vôi ve, lắp lại biển di tích mới, bài trí không gian. Đặc biệt trong kế hoạch hoạt động, Ban quản lý đã phối hợp với các cơ quan đoàn thể, các trường học thường xuyên tổ chức cho học sinh, sinh viên tới tham quan, quét dọn vệ sinh; tổ chức kết nạp đội, đoàn và kết nạp đảng trong các ngôi nhà di tích. Trong thời gian qua, Ban quản lý đã kết hợp với Công ty cổ phần Đồng Xuân đặt tua tuyến xe điện đưa du khách dừng chân tại các ngôi nhà di tích.

Trong thời gian tới, Ban quản lý di tích danh thắng sẽ tiếp tục triển khai công tác trưng bày hiện vật bổ sung tại ngôi nhà 5D Hàm Long và 90 Thợ Nhuộm. Ngôi nhà 48 Hàng Ngang, trước cửa tầng 1 sẽ được phục dựng cửa hiệu tơ lụa của gia đình Phúc Lợi xưa kia, tổ chức các cuộc trưng bày, triển lãm, tọa đàm… với hy vọng những ngôi nhà kháng chiến sẽ trở thành “địa chỉ đỏ” của đông đảo người dân, du khách trong và ngoài nước.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ