QĐND - Năm 2015, Văn miếu Trấn Biên (Đồng Nai) vừa tròn 300 tuổi. Đồng hành cùng lịch sử Sài Gòn-Biên Hòa, Văn miếu Trấn Biên được coi là “Quốc Tử Giám của Nam Bộ”, dần trở thành biểu trưng văn hóa, nơi hội tụ linh khí và tôn vinh đạo học của vùng đất phương Nam.

Tiếp nối truyền thống, tôn vinh đạo học

Văn miếu Trấn Biên được xây dựng từ năm Ất Mùi 1715, dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu, tại thôn Bình Thành và thôn Tân Lại, huyện Phước Chánh (nay thuộc phường Bửu Long, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai). Đây là Văn miếu đầu tiên ở vùng đất Nam Bộ, thờ phụng Khổng Tử khai sáng Nho học cùng những hiền tài, danh nhân của đất nước, như: Chu Văn An, Lê Quý Đôn, Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu, Trịnh Hoài Đức… Đặc biệt, tại trung tâm Nhà bái đường thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Theo PGS, TS chuyên ngành lịch sử văn hóa Huỳnh Văn Tới, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đồng Nai, trải qua 300 năm lịch sử, Văn miếu Trấn Biên đã kết tinh, tiếp nối và lan tỏa các giá trị văn hóa phương Nam, gắn liền với các hoạt động văn hóa trong khu vực, có giá trị to lớn trong giáo dục truyền thống, tôn vinh đạo học và khích lệ các thế hệ học trò noi gương sáng ông cha để đề bảng thành danh, học hành đỗ đạt.

Đại thành môn và Nhà bái đường nhìn từ Khuê văn các.

Trong suốt chiều dài lịch sử tròn ba thế kỷ, Văn miếu Trấn Biên có hai lần được trùng tu lớn vào các năm Giáp Dần (1794) và Nhâm Tý (1852). Mỗi lần trùng tu là một lần Văn miếu Trấn Biên rộng lớn hơn, quy mô hơn. Tuy nhiên, do thời gian và những biến cố lịch sử, Văn miếu bị tàn phá không còn dấu tích. Cuối năm 1998, tỉnh Đồng Nai đã khởi công xây dựng lại Văn miếu Trấn Biên và các công trình liên quan trên diện tích gần 15ha, phỏng theo kiến trúc Văn Miếu-Quốc Tử Giám ở Hà Nội, gồm các hạng mục: Văn miếu môn, Nhà thờ chính, Khuê văn các, Thiên quang tỉnh, tả vu, hữu vu, sân hành lễ...

Ngoài hoạt động văn hóa, tâm linh, tại đây còn diễn ra các hoạt động ý nghĩa, như: Lễ Tết thầy; họp mặt, tọa đàm giới thiệu và tìm hiểu về lịch sử, văn hóa, con người vùng đất Nam Bộ; triển lãm tranh, ảnh, tư liệu về Văn miếu Trấn Biên… Trong đó, Lễ Tết thầy là nét văn hóa đặc trưng được tỉnh Đồng Nai duy trì đều đặn vào Mồng Ba Tết để tôn vinh thành tích giáo dục-đào tạo, tuyên dương những tấm gương giáo viên, học sinh tiêu biểu và phát động phong trào dạy tốt, học giỏi hằng năm.

Để giá trị văn hóa lan tỏa

Mặc dù được đầu tư và có quy mô lớn nhưng dường như Văn miếu Trấn Biên vẫn thiếu một bề dày lịch sử và chiều sâu văn hóa. Chuỗi các sản phẩm, dịch vụ văn hóa còn hạn chế dẫn tới tiềm năng của Văn miếu chưa phát huy hết giá trị, chưa thu hút được đông đảo du khách thập phương đến chiêm bái, tham quan. Theo Thạc sĩ Phan Đình Dũng (Trường Đại học Văn hóa TP Hồ Chí Minh), sự phát triển của Văn miếu Trấn Biên phải bảo đảm hài hòa giữa thiên nhiên và công trình nhân tạo. Văn miếu phải phát huy lợi thế kết nối không gian đô thị hiện đại với hệ thống giá trị sinh thái, văn hóa, lịch sử theo những nguyên tắc văn hóa; đồng thời cần phục dựng, bổ sung các vật phẩm, tư liệu cho thật phong phú mới thu hút được sự quan tâm của nhiều người, làm lan tỏa tác dụng giáo dục lịch sử, truyền thống. Điều này cũng lý giải vì sao Văn miếu Trấn Biên nằm rất gần Khu du lịch Bửu Long nhưng vẫn chưa có nhiều du khách lựa chọn Văn miếu Trấn Biên làm điểm đến, trừ những ngày Tết và lễ hội.

Ngoài ra, theo ý kiến của các chuyên gia, quy hoạch tổng thể Văn miếu Trấn Biên vẫn có những bất cập, như: Con đường ngay trước cửa Văn miếu làm cắt ngang quần thể kiến trúc Văn miếu Trấn Biên với hồ nước, công viên bên ngoài và khu vực Tượng đài Lý Thái Tổ, phá vỡ sự hài hòa cần có trong tổng thể kiến trúc; khuôn viên Văn miếu ít cây xanh, nhất là cây lâu năm, tán rộng, làm giảm vẻ thâm nghiêm, u tịch… Ông Trần Đăng Ninh, Giám đốc Trung tâm Văn miếu Trấn Biên, cho biết: Trung tâm đã kiến nghị với lãnh đạo tỉnh và các ngành chức năng tiếp tục tu bổ, hoàn thiện các công trình tổng thể để đáp ứng tốt nhất nhu cầu của du khách. Văn miếu Trấn Biên sẽ tiếp tục hoàn thiện công trình vườn tượng danh nhân, công viên vườn tượng nghệ thuật, nhà truyền thống… để lan tỏa giá trị văn hóa đến mọi đối tượng, xứng đáng là biểu trưng văn hóa của Nam Bộ.

Bài và ảnh: HOÀNG THÀNH