QĐND - Năm 2015 có nhiều ngày lễ, ngày kỷ niệm của đất nước với quy mô lớn, thời gian nghỉ Tết, nghỉ lễ dài, bởi vậy, các điểm di tích và lễ hội sẽ thu hút đông người tham gia hơn. Năm 2015 cũng là năm tổng kết 15 năm thực hiện Chỉ thị 27 của Bộ Chính trị về việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội. Vì vậy, Thủ tướng Chính phủ rất quan tâm và yêu cầu Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) cần tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ về tổ chức và quản lý lễ hội. 

Chú trọng tính hiệu quả khi tổ chức lễ hội

Trong khoảng 20 năm trở lại đây, lễ hội có xu hướng biến đổi, quy mô to dần lên. Lễ hội của làng thành lễ hội của tỉnh, lễ hội của tỉnh thành lễ hội của vùng… Nhiều người cho đây là xu hướng tất yếu và sẽ ngày càng phổ biến vì nó gắn liền với kinh tế-xã hội phát triển, gắn với kinh tế thị trường. Trước đây, lễ hội không phải là sản phẩm du lịch, nhưng nay, lễ hội là một trong những điểm đến hấp dẫn của du lịch. Tuy nhiên, nếu tổ chức lễ hội thật to mà không chú ý tới hiệu quả, tới bản sắc dân tộc thì vừa gây lãng phí, vừa gây ra những tác động xấu tới đời sống xã hội. Do đó, điều quan trọng là sự phân cấp trong tổ chức lễ hội phải hợp lý tùy từng lễ hội, cấp nào làm tốt, hiệu quả thì để cấp đó làm.

Bộ trưởng Bộ VH-TT&DL Hoàng Tuấn Anh cho biết: Theo quy định hiện hành, chúng ta đã có sự phân cấp trong quản lý lễ hội. Theo đó, lễ hội dân gian, lễ hội tín ngưỡng do ngành văn hóa quản lý. Lễ hội tôn giáo thuần túy do ban tôn giáo các cấp quản lý. Những lễ hội có sự giao thoa giữa hai loại trên, chưa có sự phân định rõ ràng và cần nghiên cứu thêm, từ trước đến nay thuộc quản lý của ngành nào thì ngành đó vẫn tiến hành bình thường, chờ quy định mới của Luật Tôn giáo, tín ngưỡng. Nhà nước tổ chức lễ hội cấp quốc gia. Tần suất lễ hội quy mô lớn phải giảm xuống, chỉ tổ chức năm chẵn. Festival ngành nghề, các lễ hội văn hóa-thể thao-du lịch do các tỉnh, thành phố đứng ra tổ chức, nhưng quy mô và thời gian phải giãn ra. Lễ hội dân gian là của dân thì phải để dân tổ chức.

Tái hiện cảnh khởi nghĩa của Hai Bà Trưng tại Lễ hội Hai Bà Trưng ở phường Đồng Nhân, quận Hai Bà Trưng, TP Hà Nội. Ảnh: DUY VĂN

Theo tinh thần phân cấp quản lý lễ hội, ông Trần Hữu Sơn, Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Lào Cai, cho biết: "Tỉnh Lào Cai chỉ chọn những lễ hội nào 5 năm một lần mới là lễ hội cấp tỉnh, còn lễ hội nào phân cấp cho cấp huyện, xã thì cấp đó phải quản lý. Sự quản lý này không đi ngược quan điểm trả hết lễ hội cho dân. Người dân được chủ động tham gia lễ hội, nhưng theo kinh nghiệm của chúng tôi, không thể bỏ mặc người dân tự đứng ra tổ chức lễ hội".

Ông Sơn cũng chia sẻ thêm: "Chúng tôi đã đưa thành công Lễ hội Đền Thượng từ quy mô của làng thành của tỉnh. Xuất phát từ mong muốn ý thức cộng đồng của người dân biên giới cần phải hướng về một cội nguồn, chúng tôi đã tổ chức thành công lễ hội này với tất cả nghi thức theo truyền thống trước đây. Các nghi thức dân gian, trò chơi, ẩm thực lễ hội được thực hiện để người đến lễ hội cảm nhận như tiếng vọng của tổ tiên mà không hề lạc hậu. Ví dụ, múa khèn như thế nào cho đúng, múa khèn nhảy qua chảo thắng cố thế nào, đánh quay theo kiểu của người Mông, leo cột, kéo co theo nghi lễ từ âm sang dương, kéo co phía mặt trời, kéo co nữ thắng thế nào… Xôi phải chọn xôi bảy màu là loại xôi vẫn được dùng trong lễ hội này trước kia. Món ăn trong lễ hội không thể thiếu là thắng cố. Từ chủ tịch đến người dân thường đều có thể cùng nhau tháo giày và ăn thắng cố vì đây là món ăn bình đẳng, món ăn cộng đồng"...   

Phát huy những kinh nghiệm tốt trong quản lý, tổ chức lễ hội

Năm 2014 là năm khá thành công trong quản lý và tổ chức lễ hội. Nổi bật phải kể tới việc Bộ VH-TT&DL cùng các cơ quan liên quan “nói không” với việc sử dụng biểu tượng, sản phẩm, hiện vật lạ không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam trong các di tích lịch sử văn hóa. Sau khi triển khai thực hiện, bước đầu ghi nhận những chuyển biến tích cực trong việc làm lành mạnh hóa môi trường văn hóa, thẩm mỹ trong di tích; di dời 150 sư tử đá và 70 đèn đá trên địa bàn các tỉnh, thành phố trọng điểm.

Theo ông Phạm Xuân Phúc, Phó chánh thanh tra Bộ VH-TT&DL, năm 2014 vừa qua, việc tổ chức lễ hội ở hầu hết các địa phương có nhiều chuyển biến tích cực, đã tạo môi trường, điều kiện thuận lợi để nhân dân thật sự là chủ thể của hoạt động lễ hội. Các địa phương thành lập ban chỉ đạo, có phân công cụ thể, xây dựng kịch bản chi tiết cả phần lễ và hội. Một số lễ hội, di tích đã đưa các phương tiện khoa học kỹ thuật hiện đại vào quản lý di tích như lắp đặt camera ghi hình ở các khu vực quan trọng của di tích để kịp thời phát hiện, xử lý sai phạm, như: Đền Bắc Lệ (Lạng Sơn), Đền Đồng Bằng (Thái Bình), Phủ Tây Hồ (Hà Nội)…

Ông Khúc Mạnh Kiên, Phó giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Nam Định, vui mừng thông báo: Sau hai năm thực hiện đề án phát ấn mới, tình trạng chen lấn xô đẩy cướp ấn từng là “điểm nóng” khiến dư luận và báo chí tốn không biết bao nhiêu giấy mực ở Đền Trần đã được cải thiện. Bên cạnh đó, nhiều lễ hội cổ đã được phục dựng. Ngoài lễ rước nước tế cá, rước kiệu, năm nay, lễ hội Đền Trần sẽ khôi phục thêm lễ rước kiệu ngọc. 

Bài học từ Đền Trần cũng được đưa ra khi hội nghị bàn đến một lễ hội nổi tiếng khác là Đền Bà Chúa Kho. Ông Nguyễn Văn Ảnh, Phó giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Bắc Ninh, thừa nhận: "Nhiều năm nay, Ban quản lý di tích Đền Bà Chúa Kho đã vận động người dân, du khách không đốt vàng mã. Nhưng vận động là một chuyện, còn du khách vẫn nườm nượp đốt thì cũng rất khó ngăn cản”. Thông tin thêm về vấn đề này, bà Từ Thị Loan, quyền Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, cho biết: Theo nghiên cứu của viện, khi được hỏi về việc thực hiện quy định cấm đốt vàng mã nơi công cộng của Chính phủ tại Nghị định 158, rất nhiều người dân chưa biết đến chế tài này, số ít có biết nhưng vẫn đốt vì theo tục lệ truyền thống.

Bộ trưởng Hoàng Tuấn Anh cho rằng, không nên trách người dân không biết gì Nghị định 158. Rút kinh nghiệm từ Đền Trần, hiện nay, chính quyền và đặc biệt là người dân Nam Định rất ý thức về việc trả lại ý nghĩa cho lễ hội. Đề nghị trong năm nay, dứt khoát tỉnh Bắc Ninh phải cùng Viện Văn hóa nghệ thuật Quốc gia Việt Nam tiếp tục làm đề án, tổ chức hội thảo, tìm ra nguồn gốc, tác dụng và tác hại của việc đốt vàng mã, giải quyết triệt để thói quen xấu này của người dân. “Điểm nóng” Chùa Hương (Hà Nội) về bày bán thịt thú rừng, quản lý tiền giọt dầu, hòm công đức… cũng được Bộ trưởng nhắc nhở cần phải sớm khắc phục trong năm nay.

Được biết năm 2015, lần đầu tiên, Bộ VH-TT&DL đưa ra bản tiêu chí đánh giá chất lượng tổ chức lễ hội ở các địa phương. Như vậy, công tác quản lý lễ hội ở từng địa phương thành công hay thất bại, tốt hay kém... sẽ được lượng hóa cụ thể. Bản tiêu chí đánh giá này sẽ chính thức được ban hành trong tháng 1 này.

"Việc tổ chức lễ hội, chúng ta đã có cơ sở pháp lý, được xã hội quan tâm, người dân đồng tình ủng hộ... Vấn đề cần thiết nhất hiện nay là cách tổ chức lễ hội sao cho khoa học, văn minh, hợp lòng dân, bảo đảm an toàn và giữ được những nét đẹp truyền thống của lễ hội"-Bộ trưởng Hoàng Tuấn Anh nhấn mạnh.

MINH NHÃ – DUY VĂN