Ngược dòng ký ức qua hương vị

Bước vào không gian triển lãm, khách tham quan lập tức bị cuốn hút bởi một mâm cơm giản dị: Cơm nắm, khoai mì luộc, cá khô kho quẹt và vài ngọn rau rừng. Đó là bức tranh tái hiện bữa ăn thường nhật của bộ đội và người dân Nam Bộ trong những năm tháng kháng chiến.

Khách tham quan thích thú trải nghiệm các món ăn do bà Phạm Thị Oi chuẩn bị tại buổi trưng bày. 

Triển lãm “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến” là một mô hình giám tuyển tương tác thử nghiệm, mời gọi cộng đồng cùng tham gia sáng tạo và kể lại câu chuyện về cách những bữa cơm trở thành "chiến sĩ thầm lặng" nuôi dưỡng sự sống, ý chí kháng chiến và tình đoàn kết quân dân trong suốt những năm tháng gian khó.

Khách tham quan trải nghiệm tại buổi trưng bày. 

Hiện triển lãm trưng bày theo các chủ đề: Giới thiệu các gia vị, món ăn có mặt từ mâm cơm gia đình đến bữa ăn thời chiến; lương thực và sự sinh tồn trên đường hành quân; những chuyến hỗ trợ lương thực từ hậu phương ra tiền tuyến; tái hiện bếp Hoàng Cầm phổ biến trong Chiến dịch Điện Biên Phủ; nguyên tắc "Đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng" của bộ đội Trường Sơn trong chiến tranh; cách các cựu tù sống sót giữa ngục tù Côn Đảo với những "món ăn" tự sáng chế. 

 Triển lãm "Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến" thu hút người dân và du khách. 

Hòa vào dòng người tham quan, chúng tôi bị thu hút bởi âm thanh lạch cạch của chiếc cối đá xay gạo thành bột được đặt ngay giữa gian phòng gợi nên ký ức nông thôn xưa. Nhóm du khách nước ngoài hào hứng thử xay gạo. Họ phải dùng cả hai tay, dồn sức để xoay vòng cối, rồi bật cười khi từng hạt gạo vỡ vụn thành lớp bột trắng mịn. Anh Henry Mark, du khách đến từ Vương quốc Anh, háo hức chia sẻ: “Khi tự tay làm việc này, tôi hiểu vì sao mỗi bữa trong chiến tranh lại đáng quý đến thế. Để có được những bữa cơm nuôi quân, người dân Việt Nam đã phải vất vả chuẩn bị trong hoàn cảnh thiếu thốn. Các bữa ăn đó không chỉ là thức ăn, mà là biểu tượng của tình đoàn kết, gắn bó cùng khát vọng sống mãnh liệt trong thời bom đạn ác liệt”.

Cách đó vài bước chân, một góc nhỏ vang lên tiếng cười xen lẫn sự ngạc nhiên. Những hũ mắm được mở ra, để khách tham quan thử mùi các loại mắm đặc trưng của miền Nam như mắm ba khía, mắm cá lóc, mắm cá trèn, mắm bò hóc... Ban đầu, nhiều vị khách quốc tế nhăn mặt vì mùi hương đặc trưng, nhưng rồi sự tò mò đã giúp họ có bước đến thử hương vị đặc trưng của các loại mắm chưng.

Mùi vị ấy, vốn quen thuộc với người Nam Bộ, nay trở thành cầu nối văn hóa. Nó khiến du khách nhớ rằng chiến tranh không chỉ có khói lửa và đạn bom, mà còn có những bữa cơm đạm bạc, những hũ mắm nuôi dưỡng sức mạnh tinh thần cho cả cộng đồng.

Điều đặc biệt tại triển lãm lần này là sự góp mặt của bà Phạm Thị Oi, 76 tuổi, từng tham gia nấu cơm nuôi quân từ khi mới 18 tuổi, đã tự tay chuẩn bị hơn 40 đòn bánh tét cùng nhiều món ăn dân dã để trưng bày. Bà Phạm Thị Oi chia sẻ: “Ngày xưa, chúng tôi chỉ mong có đủ gạo, đủ củ khoai để bộ đội no bụng. Giờ nghĩ lại, những món ăn ấy chính là vũ khí, không chỉ giúp no bụng mà còn nuôi dưỡng ý chí chiến đấu. Tôi mong khách tham quan, nhất là các bạn trẻ, sẽ hiểu được giá trị của từng hạt gạo, từng đòn bánh tét”.

Sự hiện diện của bà và nhiều câu chuyện sống động khác giúp không gian triển lãm không chỉ là nơi trưng bày hiện vật, mà còn là một “bếp lửa ký ức”, nơi hương vị gắn liền với tinh thần kháng chiến.

Góp phần thúc đẩy du lịch qua các câu chuyện lịch sử

Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh vốn là một trong những điểm đến nổi bật nhất của TP Hồ Chí Minh. Trong suốt 50 năm, nơi đây đã đón hơn 25 triệu lượt khách. Riêng năm 2024, bảo tàng ghi nhận 1,3 triệu lượt, trong đó hơn 80% là du khách quốc tế.

Đáng chú ý, trong dịp lễ 30-4 và 1-5 vừa qua, lượng khách tham quan đạt gần 19.000 lượt, trong đó hơn 9.000 là người nước ngoài. Con số ấy biến bảo tàng thành một “ngôi sao sáng” trên bản đồ du lịch văn hóa Việt Nam.

Triển lãm “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến” ra đời càng làm gia tăng sức hút của bảo tàng. Thay vì chỉ ngắm nhìn hiện vật hay ảnh chụp, du khách được “nếm, ngửi, chạm” vào lịch sử. Bà Claura Frern, du khách đến từ Canada nói trong xúc động: “Tôi đã đọc nhiều sách về chiến tranh Việt Nam, nhưng hôm nay mới lần đầu tiên cảm nhận bằng khứu giác và vị giác. Mùi mắm, mùi khói bếp khiến tôi hiểu rằng ký ức chiến tranh không chỉ nằm trong những bức ảnh, mà trong từng bữa cơm giản dị”.

Ẩm thực đã giúp Việt Nam kể lại câu chuyện lịch sử của mình một cách mới hơn những vô cùng gần gũi và chạm tới trái tim người nghe. Chính từ trải nghiệm giản dị này, du khách quốc tế hiểu hơn về sức mạnh tinh thần đã đưa dân tộc vượt qua chiến tranh, đồng thời cảm nhận một Việt Nam giàu lòng nhân ái hôm nay.

Trong từng hạt gạo, từng hũ mắm, từng đòn bánh tét, có cả một câu chuyện về sức sống của dân tộc. Và chính những hương vị tưởng chừng bình dị ấy, hôm nay lại trở thành “thông điệp hòa bình” gửi đến bạn bè quốc tế, góp phần làm nên sức hút trường tồn của thành phố năng động nhất Việt Nam. Trong dòng chảy phát triển mạnh mẽ, TP Hồ Chí Minh đang cần những sản phẩm du lịch văn hóa khác biệt để giữ chân du khách. Và triển lãm này là minh chứng rõ ràng khi lịch sử được kể bằng hương vị, ký ức trở nên sống động, du lịch cũng có thêm giá trị nhân văn.

Bài và ảnh: NGÂN ĐINH

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.