Một trong những biểu hiện rõ nhất là việc trao giải thưởng, tạo ra những ồn ào không đáng có, cần sớm có những cải tổ, làm mới, nâng cao chất lượng.

Giải thưởng nhiều, uy tín bao nhiêu?

Số lượng các giải thưởng VHNT ở nước ta tính ra có thể đến hàng trăm, bởi ngoài các giải thưởng của hội VHNT, một số ban, bộ, ngành và cơ quan báo chí cũng thường xuyên tổ chức các giải thưởng, cuộc thi. Vấn đề là giải thưởng nhiều, nhưng uy tín lại không đi cùng. Thậm chí có những giải thưởng, dư luận trông chờ không phải để biết tác phẩm giá trị nào được vinh danh, mà khả năng cao là xảy ra chuyện... ồn ào nào hậu trao giải.

leftcenterrightdel
  Các nghệ sĩ nhận Giải Âm nhạc Cống hiến lần thứ 14-2019.Ảnh do ban tổ chức cung cấp

Uy tín, sức lan tỏa các giải thưởng VHNT giảm sút bởi trao giải cho những tác phẩm không xứng tầm về chất lượng; vi phạm quy chế... Hoặc có những chuyện không sai về lý, nhưng về tình thì thật khó... thông cảm như lãnh đạo hội lại có tác phẩm tham gia xét giải. Vụ việc giải thưởng ồn ào mới nhất là Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật Hà Nội đã rút thông tin kết quả Cuộc thi ảnh nghệ thuật lần thứ 51 và phải báo cáo giải trình với Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội sau khi có ý kiến của dư luận về chất lượng các tác phẩm đoạt giải. Nếu xem qua những tác phẩm đoạt giải, tin chắc kể cả những người không có chuyên môn sâu về nhiếp ảnh cũng thấy “có vấn đề”. Ví dụ, tác phẩm đoạt giải ba chụp ngày bầu cử Quốc hội khóa XV và HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026 lại mắc lỗi cắt cụt tiêu ngữ và chữ trên phông.

Ý thức được rằng nâng cao chất lượng giải thưởng là nâng cao tính chuyên nghiệp, uy tín của hội VHNT, nên một số ban chấp hành hội đã có những thay đổi căn bản. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho biết: “Trước đây, Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam có thể bỏ sót tác phẩm hay là vì tác giả không tham gia dự giải hoặc không ai đề cử cho họ. Từ bây giờ, các hội đồng chuyên môn sẽ có cách thức làm việc trong cả năm, phải thăm dò các tác phẩm. Hội đồng phải thường xuyên làm việc với các nhà xuất bản để chính các nhà xuất bản đề cử tác phẩm hay. Đồng thời, theo dõi phong trào sáng tác, lắng nghe dư luận để tìm kiếm những tác phẩm hay để trao giải”.

Nâng cao trách nhiệm trong chấm giải

Mô hình giải thưởng VHNT ở nước ta không khác với các giải thưởng VHNT ở nước ngoài, nếu không muốn nói bề ngoài có phần bài bản, nhiều cấp xét duyệt hơn. Tuy nhiên, đi vào thực tế lại bộc lộ sự thiếu chuyên nghiệp, dễ tạo ra băn khoăn, chưa đồng thuận. Chẳng hạn, giải thưởng hằng năm của Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam được trao từ các tác phẩm do các hội VHNT chuyên ngành Trung ương và địa phương đề cử. Vấn đề là các hội VHNT chuyên ngành Trung ương hằng năm cũng trao giải thưởng riêng. Dư luận sẽ đặt ra câu hỏi: Nếu tác phẩm đã đoạt giải ở hội chuyên ngành nghĩa là được công nhận có giá trị nhất; vậy vì sao lại thường xuyên đề cử tác phẩm khác để Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam trao giải? Như vậy là mâu thuẫn, hóa ra hội chuyên ngành lại đề cử tác phẩm không phải xuất sắc nhất để Hội VHNT Việt Nam trao giải! Điều này khiến giải thưởng của Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam không xứng tầm với vị thế của tổ chức này.

Còn một loạt bất cập khác có thể chỉ ra: Có ban chấp hành hội VHNT chỉ có văn nghệ sĩ sáng tác thì có đủ năng lực để quyết định trao giải cho tác phẩm ở hạng mục lý luận phê bình hay không? Cùng một giải thưởng lại chia ra tác phẩm đoạt giải thưởng và tác phẩm được tặng thưởng. Giải thưởng VHNT uy tín đều chỉ vinh danh một tác phẩm cho mỗi hạng mục, đằng này đa số giải thưởng lại trao cho vài ba tác phẩm. Phải chăng đang có hiện tượng “chia đều giải thưởng” cho vui lòng càng nhiều văn nghệ sĩ càng tốt; để văn nghệ sĩ có đủ điều kiện xét các giải thưởng, khen thưởng cá nhân?

Văn nghệ sĩ luôn mong muốn sự ghi nhận về uy tín chuyên môn nghề nghiệp thông qua các giải thưởng. Nhất là ở nước ta, truyền thống trọng chính danh, muốn được thừa nhận vẫn rất phổ biến. Do vậy, nâng cao chất lượng giải thưởng là cách làm duy nhất vẹn cả đôi đường. Trước tiên, cải tổ về cách làm việc, cơ cấu giải thưởng, thành viên hội đồng, ban giám khảo chấm giải... Điều này rất dễ thực hiện thông qua sửa đổi quy chế giải thưởng, vấn đề là lãnh đạo và hội viên các hội VHNT có muốn làm hay không. Trên hết là nâng cao trách nhiệm của những người bỏ lá phiếu quyết định các giải thưởng. Trách nhiệm ở đây là sự khách quan trong chấm giải, đặt chất lượng tác phẩm lên hàng đầu, không vì quen biết, nể nang, thậm chí “lợi ích nhóm” mà bỏ phiếu thiếu công tâm; mang hết tâm huyết, kinh nghiệm, vốn kiến thức để thẩm định tác phẩm.

Thực tế chứng minh, một số giải thưởng VHNT có cách làm bài bản, chuyên nghiệp, khách quan, minh bạch trong chấm giải đã tạo tiếng vang, thương hiệu trong đời sống văn nghệ, như: Giải thưởng cuộc thi thơ và truyện ngắn của Tạp chí Văn nghệ Quân đội, Giải Âm nhạc Cống hiến (Báo Thể thao&Văn hóa, Thông tấn xã Việt Nam), Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội... Hy vọng rằng, các giải thưởng uy tín sẽ ngày càng nhiều lên; mỗi lần trao giải sẽ có nhiều tác phẩm giá trị được phát hiện, vinh danh; góp phần lành mạnh hóa đời sống VHNT.

HÀM ĐAN