Họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam trong cuộc trò chuyện với phóng viên Báo Quân đội nhân dân đã nhận định: “Trong thời gian không xa, các sáng tác điêu khắc trên cơ sở kế thừa truyền thống sẽ chuyển mình bứt phá trong thế giới phẳng”.

Chuyển biến về chất lượng

Phóng viên (PV): Đề nghị ông cho biết, Cuộc thi và triển lãm 5 năm điêu khắc toàn quốc lần này có điểm gì đáng chú ý?

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn: Từ nhiều thập kỷ nay, đây là lần đầu tiên cuộc thi và triển lãm được tổ chức theo chu kỳ 5 năm, nếu không có những chuyển động nhanh nhạy của điêu khắc đương đại, có lẽ 10 năm nữa, chúng ta mới có một “cuộc chơi” như thế này.

 Họa sĩ Lương Xuân Đoàn.

Tôi cho rằng, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (cụ thể là Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm-cơ quan quản lý nhà nước về mỹ thuật) quyết định tổ chức sự kiện này theo mốc thời gian mới 5 năm/lần là muốn cập nhật những sáng tạo điêu khắc mới nhất giới thiệu đến công chúng.

Có thể thấy, nằm trong dòng chảy chung của điêu khắc quốc tế, điêu khắc đương đại Việt Nam đã tập trung cho các tác phẩm tượng trong nhà và ngoài trời, không chỉ còn là những tượng đài hoành tráng, chiếm lĩnh không gian. Bởi điêu khắc hiện nay có mối liên hệ với thiên nhiên, với kiến trúc và cảnh quan xung quanh. Điêu khắc ngoài nội dung hiển hiện, đằng sau là ngôn ngữ thẩm mỹ, ngôn ngữ thị giác và có cả trừu tượng.

536 tác phẩm của 285 tác giả là con số không nhiều nếu so với các chuyên ngành mỹ thuật khác; tác phẩm được Hội đồng nghệ thuật lựa chọn để trưng bày tại triển lãm vì thế cũng rất khiêm tốn, cụ thể là 225 tác phẩm của 164 tác giả.

Điều này phụ thuộc nhiều yếu tố, đơn cử như vấn đề đào tạo đội ngũ điêu khắc hằng năm không nhiều. Không gian trưng bày cũng khó hơn các tác phẩm hội họa, từ không gian, ánh sáng... Đáng mừng là các sáng tác được lựa chọn trưng bày khá đa dạng về mặt nội dung và hình thức, xuất hiện nhiều ý tưởng mới mẻ.

Từ đó cho thấy một điều: Những người làm điêu khắc dù ít ỏi nhưng đủ để nói những câu chuyện mới của đương đại. Sẽ phải mất nhiều giờ để khán giả có thể chiêm ngưỡng hết các tác phẩm nghệ thuật.

Điều đáng tiếc là chưa có tác phẩm xuất sắc, vượt trội về ý tưởng, kích thước, vật liệu, tạo hình... Dường như điêu khắc cũng giống các ngành nghệ thuật khác: Nhìn tổng thể diện mạo có sự thay đổi, khác biệt so với hàng chục năm trước, nhưng cách biểu đạt của các tác giả giống nhau, lẫn vào nhau mà chưa xuất hiện đỉnh cao đột khởi. Không có tác phẩm nào vượt trội, thuyết phục các thành viên Hội đồng nghệ thuật để được nhận giải nhất là điều có thể dự đoán.

Theo đó, các giải nhì thuộc về: “Tình ca phương Nam” (tác giả Châu Trâm Anh, tỉnh Bình Dương), “Nghênh phong” (tác giả Nguyễn Trường Giang, TP Hà Nội), “Trời tròn đất vuông” (tác giả Lê Văn Khuy, tỉnh Hưng Yên). Độc đáo ở chỗ, 3 tác phẩm đoạt giải nhì thể hiện trên 3 chất liệu: Kim loại, đá trắng và gốm là những gương mặt đại diện cho những thay đổi, những tìm tòi của giới điêu khắc thời gian qua.

Trong 5 năm vừa qua, có đến 2 năm đại dịch Covid-19 hoành hành, tâm thế sáng tác của giới nghệ sĩ có nhiều va đập, không bình yên trước số phận nhỏ bé của con người. Bên cạnh đó, thời gian thực hiện tác phẩm quá eo hẹp, gấp gáp. Vì thế, chúng ta hy vọng trong thời gian tới sẽ có những sáng tác mới hấp dẫn hơn.

Các đại biểu tham quan triển lãm 5 năm điêu khắc toàn quốc. Ảnh: THANH TÙNG 

PV: Từ cuộc thi và triển lãm này, ông nhận xét như thế nào về điêu khắc đương đại?

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn: Các tác phẩm khá cập nhật với hiện thực và không khí cuộc sống, thời đại, vì được sáng tác trong giai đoạn gần đây. Các tác phẩm có thể mang những ý niệm về các vấn đề của xã hội, hoặc chỉ đơn giản là cảm xúc của cá nhân nghệ sĩ giữa đời sống đương thời. Nhịp sống đang thay đổi rất nhanh, quan sát các tác phẩm, phần nào người xem có thể dừng lại để cảm nhận được thêm những góc nhìn khác về cuộc sống qua lăng kính nghệ thuật của các nghệ sĩ trên khắp cả nước.

Với tôi, qua triển lãm, sự góp sức hùng hậu, sự chuyển tiếp liền mạch giữa các thế hệ nhà điêu khắc đã tạo nên sự thành công, phát triển của điêu khắc Việt Nam. Một thế hệ nhà điêu khắc mới đã và đang trưởng thành với những tư duy sáng tạo, những nỗ lực tìm tòi thể nghiệm trên các chất liệu, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc dân tộc và xu hướng hội nhập, toàn cầu hóa.

“Nảy mầm” nét mới thẩm mỹ

PV: Ông có thể nói rõ hơn về ngôn ngữ tạo hình của các tác phẩm điêu khắc trong triển lãm lần này?

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn: Nhìn trên số lượng lớn sáng tác điêu khắc được trưng bày, có thể thấy một số phong cách tạo hình phổ biến như trừu tượng hình học, tối giản, hiện thực, siêu thực... Trong đó, các tác phẩm lấy cảm hứng từ đời sống xã hội, thể hiện theo ngôn ngữ hiện thực, siêu thực chiếm số lượng lớn hơn.

Trong các tác phẩm điêu khắc hiện thực, có hai tác phẩm đoạt giải là “Ông lão chăn bò” của Lê Văn Bình (giải khuyến khích) và tác phẩm “Anh hùng”của Nguyễn Văn Tuệ (giải ba) về các chiến sĩ phòng cháy, chữa cháy. Cả hai tác phẩm đều được điêu khắc trên chất liệu gỗ, thể hiện chân thực, sinh động và giàu cảm xúc với đối tượng được miêu tả.

Có một số tác phẩm kích thước lớn hơn được sáng tác theo ngôn ngữ trừu tượng khá ấn tượng, với cảm hứng máy móc công nghiệp. Có thể kể đến “Sự sống trong vũ trụ” của Trần Đình Thắng, “Mạch chảy Đông Sơn” của Dương Đức Duy, “Lá phổi đô thị” của Trần Văn Bình...

Trong số này, “Lá phổi đô thị” là một tác phẩm ấn tượng. Tác phẩm bằng sắt, được tạo hình dạng trụ thẳng đứng, cho người xem liên tưởng đến đô thị ở đây như một cơ thể sống. Bên trong bộ ngực trần trụi xuyên thấu là những động cơ công nghiệp đang trong guồng quay của nó. Qua tác phẩm, có thể cảm nhận được ngôn ngữ liên tưởng, ẩn dụ cho thực trạng đô thị đương đại. Với chất liệu sắt, máy móc (vật liệu được làm sẵn), ngôn ngữ tạo hình mạch lạc, nhưng tác phẩm gợi nhiều cảm xúc cho người xem về những đô thị hiện đại mà chúng ta đều đang ở trong nó.

Nhìn chung, điêu khắc đương đại như đã nói, đang thả lỏng, hòa điệu vào thiên nhiên, kiến trúc. Đây là bài toán lâu nay được xem là khó giải, nhờ những nhà điêu khắc của giai đoạn này đã làm cuộc cách mạng về thẩm mỹ, cách mạng thị giác, làm thay đổi cảm nhận của công chúng trong xã hội về điêu khắc đương đại. Nói cách khác, điêu khắc đương đại như không gian mở để các tác giả tự do trong sáng tác.

PV: Ông dự đoán ra sao về sự phát triển của điêu khắc Việt Nam trong thời gian tới?

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn: Điêu khắc đương đại có sự kế thừa từ điêu khắc cổ của người Việt, của các khuynh hướng hiện thực ở thời kỳ trước, tạo tiền đề để hòa nhập, hội nhập với điêu khắc đương đại thế giới. Tính hòa nhập của điêu khắc đã thấy rất rõ tại các tác phẩm trong triển lãm, có thể thấy, nhiều người Việt đương đại đã không xa lạ với đề tài tương đối tự nhiên, chất liệu đa dạng, hình thức thể hiện sinh động, sáng tạo, thậm chí rất thời thượng khi áp dụng những công nghệ mới về kỹ thuật, cách tiếp cận đề tài ngày càng được trẻ hóa... từ các tác phẩm. Tất cả những yếu tố này chứng tỏ các nghệ sĩ hoàn toàn có quyền và đã tiếp nhận những ảnh hưởng từ bên ngoài.

Tôi muốn nhấn mạnh, các tác phẩm có tính ứng dụng hay không nhờ vào nhu cầu sử dụng của Nhà nước, của các đơn vị, doanh nghiệp và cá nhân. Xã hội ngày càng phát triển, những giá trị tinh thần ngày càng được chú trọng thì điêu khắc không bao giờ mất đi chỗ đứng tại Việt Nam. Từ các công trình lớn nhỏ của cộng đồng đến từng ngôi nhà, nơi làm việc... điêu khắc mang tới cái hồn và nguồn cảm hứng cho con người. Nói như vậy để thấy các tác phẩm điêu khắc hoàn toàn có cơ hội phát huy tối đa tính năng của nghệ thuật trang trí ứng dụng, làm cho không gian môi trường quanh ta trở nên phong phú và hấp dẫn.

Trưng bày tác phẩm điêu khắc ứng dụng cũng chính là một cách thức để bảo tồn, gìn giữ tinh hoa văn hóa dân tộc cho các thế hệ sau. Số lượng lớn tác phẩm của những nghệ sĩ trẻ tham gia và sự đa dạng trong ngôn ngữ thể hiện của triển lãm lần này càng báo hiệu tốc độ phát triển mạnh mẽ của điêu khắc Việt Nam trong tương lai gần.

Chúng ta không đòi hỏi các tác phẩm thời kỳ này phải đột phá, đôi khi điêu khắc cần chấp nhận một cuộc thử nghiệm. Tôi tin rằng, trong thời gian không xa, các sáng tác trên cơ sở kế thừa truyền thống sẽ chuyển mình bứt phá trong thế giới phẳng.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

HỒNG HÀ (thực hiện)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.