QĐND - Như Báo Quân đội nhân dân đã đưa tin, trong 2 ngày 11 và 12-11, tại TP Hồ Chí Minh đã diễn ra hội thảo khoa học toàn quốc về vấn đề đạo đức xã hội trong văn học, nghệ thuật (VHNT), do Hội đồng Lý luận, Phê bình VHNT Trung ương tổ chức. Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu dự và phát biểu. Tham luận của các đại biểu đã đánh giá khách quan, toàn diện, phân tích sâu sắc thực trạng đạo đức trong VHNT và trách nhiệm xã hội trong việc làm lành mạnh hóa nền VHNT nước nhà, góp phần chấn hưng đạo đức xã hội Việt Nam.

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu trao đổi cùng các đại biểu tại hội thảo.

 

Những kiểu "loạn chuẩn" đạo đức trong VHNT

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó giáo sư, Tiến sĩ (PGS, TS) Nguyễn Hồng Vinh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, Phê bình VHNT Trung ương nêu rõ: Trong lĩnh vực VHNT, đặc biệt là các loại hình sân khấu, điện ảnh, âm nhạc… chức năng giải trí đang có xu hướng lấn át chức năng giáo dục. Chính sự gia tăng xu hướng giải trí dẫn tới tình trạng nhiều tác phẩm chạy theo thị hiếu tầm thường, bỏ quên chức năng định hướng, giáo dục đạo đức, nhân cách cho con người trong xã hội. Điều này phản ánh sự xuống cấp về đạo đức, thể hiện sự non nớt, hời hợt, thiếu trách nhiệm của một bộ phận văn nghệ sĩ.

Cùng quan điểm trên, GS, TS Đinh Xuân Dũng, Phó chủ tịch Hội đồng Lý luận, Phê bình VHNT Trung ương, nhận định: Trong bối cảnh xã hội đương thời, sự xuất hiện của chủ nghĩa “thực dụng kinh tế” có vẻ đã lấn át nhu cầu về tinh thần, đạo đức của con người. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến môi trường văn hóa thiếu lành mạnh. Vấn đề “loạn chuẩn" đạo đức xã hội trong VHNT cũng nảy sinh. Thực tế cho thấy, một bộ phận giới trẻ mơ hồ về chuẩn mực đạo đức. Họ sùng bái thần tượng, coi đó như một mô hình lý tưởng về đạo đức, tư cách, tài năng. Bởi thế mới có những chuyện bi hài về thần tượng. PGS, TS Nguyễn Thị Mỹ Liêm (Nhạc viện TP Hồ Chí Minh) nêu dẫn chứng: Hình ảnh cô thiếu nữ chạy lên hôn chỗ ngồi của thần tượng, một số người mẫu chụp hình khỏa thân lố bịch lại lấy danh nghĩa bảo vệ môi trường… đã làm cho các nhà giáo dục giật mình về quan niệm cái đẹp và sự xuống cấp về đạo đức xã hội nói chung, đạo đức trong thưởng thức VHNT nói riêng…

Đề cập nguyên nhân của tình trạng trên, nhiều ý kiến nhận định: Do mặt trái của nền kinh tế thị trường, lối sống thực dụng đang ngày càng lan rộng; đồng thời, có sự du nhập văn hóa ngoại lai tác động trực tiếp vào con người Việt Nam… làm ảnh hưởng tới chuẩn mực đạo đức của một nền VHNT chân chính. Một nguyên nhân không thể không nhắc tới, đó là công tác lãnh đạo, quản lý VHNT có thời điểm còn buông lỏng, chỉ đạo thiếu cụ thể. Do sự hờ hững, vô tâm, vô cảm ở một bộ phận văn nghệ sĩ đối với xã hội nên trong tác phẩm của mình họ đã mô tả cái xấu, cái ác quá xa đà, thiếu tầm tư tưởng...

Các nghệ sĩ có vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, bồi đắp giá trị đạo đức cho công chúng. Ảnh: ĐÌNH THÀNH

 

Trách nhiệm “tải đạo” của VHNT

Với đặc trưng tác động sâu rộng, mạnh mẽ, trực tiếp vào con người, VHNT có trách nhiệm định hướng, tuyên truyền, giáo dục đạo đức con người. Tham luận về vấn đề này, nhà báo Hà Đăng, nguyên Trưởng ban Tư tưởng-Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) cho rằng: Với tư cách là chủ thể sáng tạo VHNT, văn nghệ sĩ cần dấn thân, bám sát thực tiễn cuộc sống để phản ánh chân thực khách quan; phải biết tự vươn mình lên thành một nhà tư tưởng, nhà đạo đức, biết phân biệt cái cần biểu dương, cần phê phán, nói cái xấu để tiêu diệt cái xấu, không được đồng lõa với cái xấu. Đó là trách nhiệm “tải đạo” của VHNT. Lấy dẫn chứng từ thực tiễn, nhà phê bình điện ảnh Ngô Ngọc Ngũ Long nêu rõ: Với cốt truyện thiên về tình dục, loạn luân như Bóng đè và thuần túy chém giết, bạo lực như Bụi đời Chợ Lớn thì sự suy thoái về đạo đức là khó tránh khỏi. Ở nước ngoài, người ta làm phim về cái xấu là để chống lại cái xấu, còn ở ta nhiều tác phẩm mang danh phê phán cái xấu nhưng lại giống như ủng hộ cái xấu. Như thế còn gì là trách nhiệm định hướng, giáo dục thẩm mỹ, đạo đức, thức tỉnh lương tri của VHNT.

Từ thực trạng xã hội hiện nay, GS, TS Đinh Xuân Dũng cho rằng, cần đặc biệt lưu ý trách nhiệm và lương tâm của người nghệ sĩ trong việc phản ánh các vấn đề, sự kiện. Người nghệ sĩ không chỉ kể lể, hay miêu tả những gì nhìn thấy trong cuộc sống mà phải đứng ở chiều sâu và tầm cao của đạo đức khi phản ánh sự việc, nhất là khi phản ánh cái ác.

Tâm huyết với vấn đề đạo đức xã hội trong VHNT và trách nhiệm của văn nghệ sĩ, nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu nhấn mạnh: Để VHNT làm được chức năng hướng con người tới chân, thiện, mỹ, trách nhiệm của văn nghệ sĩ rất nặng nề. Đi vào đời sống để hiểu đời, hiểu người, hòa nhịp với những nguyện vọng sâu xa cháy bỏng của nhân dân. Đi vào đời sống để nâng mình lên ngang tầm với những gì mà Tổ quốc, sự nghiệp và con người đang đòi hỏi.

Nâng tầm tư tưởng các tác phẩm VHNT

Đây là yêu cầu được nhiều tham luận đặt ra tại hội thảo. Muốn nâng tầm tư tưởng các tác phẩm VHNT đòi hỏi phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị với những giải pháp thiết thực. Tiến sĩ Lê Thành Nghị cho rằng: Trước hết, cần tạo môi trường và hành lang pháp lý cho việc sáng tác các tác phẩm VHNT. Khi viết về đạo đức xã hội, mỗi tác giả hãy vượt qua cái thông thường để nắm bắt cốt lõi của hiện thực, xem xét sự việc một cách điềm tĩnh, khách quan, không chối bỏ sự thật nhưng cũng không làm cho trang viết trở nên u ám. Yếu tố quan trọng chính là cái tâm, tầm, tài của mỗi văn nghệ sĩ để nâng tầm tư tưởng cho mỗi tác phẩm. Nhiều tham luận kiến nghị: Giới VHNT phải phối hợp chặt chẽ với báo chí truyền thông, các hội, ngành chức năng để tuyên truyền, quảng bá những tác phẩm VHNT viết về đạo đức xã hội; đề cao vai trò trách nhiệm của nhà trường trong việc giáo dục thị hiếu thẩm mỹ, đạo đức cho học sinh, sinh viên. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ làm công tác lý luận, phê bình phải thực sự phát huy tác dụng để định hướng dư luận, thị hiếu của nhân dân. Chia sẻ vấn đề này, nhà lý luận, phê bình Nguyễn Hòa nêu rõ: Lý luận, phê bình có vai trò rất lớn. Song, một số nhà phê bình chưa làm tròn chức năng, vô hình trung cổ xúy cho những tác phẩm thiếu nhân văn, tiếp tay cho cái xấu. Cho nên, những người làm công tác phê bình phải thực sự tỉnh táo, sáng suốt, chỉ ra cái xấu, nâng niu từng chút thiện để góp phần không làm tha hóa con người.

Cùng với sự nỗ lực của các cấp, ngành và bản thân văn nghệ sĩ thì vấn đề cơ chế lãnh đạo của Đảng, Nhà nước và sự quản lý của cơ quan chức năng là yếu tố quan trọng giải quyết vấn đề đạo đức trong VHNT. Đây cũng là một trong những nội dung kết luận hội thảo của PGS, TS Nguyễn Hồng Vinh: Cần cụ thể hóa những định hướng lớn, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng theo Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI). Nâng tầm tư tưởng của các tác phẩm VHNT trước hết thuộc về đội ngũ cán bộ tham mưu, những người làm công tác phê bình VHNT và đội ngũ các nhà báo; đồng thời, các bộ, ngành chức năng cần hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật, điều chỉnh chính sách, cơ chế thích hợp; chủ động đấu tranh với những khuynh hướng tiêu cực, suy thoái từ bên trong…

HOÀNG THÀNH (tổng thuật)