Bảo tồn, phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo

QĐND - Khu rừng Trần Hưng Đạo không chỉ là nơi “những đội đàn em” tìm về để tri ân truyền thống vẻ vang và hào hùng của “đội quân đàn anh” năm xưa, mà nó còn là nơi để mỗi thế hệ người dân Việt Nam, nhất là thế hệ trẻ tìm về cội nguồn cách mạng, vun đắp tình yêu quê hương đất nước, truyền thống lịch sử hào hùng của dân tộc và quân  đội ta.

Công tác bảo tồn ngày càng được coi trọng

Cách đây tròn 70 năm, ngày 22-12-1944, tại khu rừng Trần Hưng Đạo thuộc châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân (VNTTGPQ)-tiền thân của QĐND Việt Nam, đã ra đời. Nơi đây từ lâu đã trở thành “địa chỉ đỏ” về nguồn của chiến sĩ và đồng bào cả nước.

Rừng Trần Hưng Đạo là một khu rừng nguyên sinh, có diện tích hơn 201ha thuộc hai xã Tam Kim và Hoa Thám. Khu di tích gồm 4 điểm di tích: Địa điểm thành lập Đội VNTTGPQ; lán nghỉ và bếp ăn của đội; mỏ nước phục vụ nước sinh hoạt cho đội và đỉnh Slam Cao-nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp và Ban chỉ huy Đội đặt trạm quan sát để đưa ra các phương án đánh đồn Phai Khắt.

Đoàn cán bộ Tổng cục Chính trị tham quan Bia khắc ghi “Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân” của lãnh tụ Hồ Chí Minh (ảnh chụp tháng 10-2014). Ảnh: Trịnh Văn Dũng

Năm 1993, khu rừng Trần Hưng Đạo được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Ngày 10-3-1994, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Dự án bảo tồn, tôn tạo và bảo vệ Di tích lịch sử khu rừng Trần Hưng Đạo, đồn Phai Khắt, đồn Nà Ngần và phát triển kinh tế-xã hội của hai xã Tam Kim và Hoa Thám thuộc huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng”. Từ đây, công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích được cấp ủy, chính quyền địa phương, các cơ quan có chức năng quan tâm tốt hơn.

Trong dịp kỷ niệm 50 năm Ngày thành lập QĐND Việt Nam (22-12-1994), khu rừng Trần Hưng Đạo đã được đầu tư, tôn tạo, xây dựng một số công trình như: Nhà bia trung tâm theo kiểu 2 tầng 8 mái, có các cột trụ đỡ mái. Vị trí trung tâm đặt bia ghi dấu sự kiện, bia có 4 mặt, cao 1,3m, rộng 0,76m. Bốn riềm bia màu nâu sẫm, chữ vàng khắc toàn văn Chỉ thị thành lập Đội VNTTGPQ của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc; 10 lời thề danh dự do đồng chí Võ Nguyên Giáp đọc trong lễ tuyên thệ (sau này trở thành Mười lời thề danh dự của QĐND Việt Nam); Lễ thành lập đội và danh sách 34 chiến sĩ ưu tú được chọn lựa trong hàng ngũ của các Đội du kích Cao-Bắc-Lạng. Cây sấu già, nơi giương cao lá cờ đỏ sao vàng chứng kiến sự ra đời của Đội VNTTGPQ vẫn được chăm sóc và giữ gìn đến tận ngày nay.

Hai dãy nhà nghỉ-bếp ăn được cải tạo mô phỏng lán trại cũ của đội theo kiểu nhà của người miền xuôi gồm 4 gian, 2 chái ngoài với chất liệu bê tông cốt thép đánh màu. Bên trong lán nghỉ dựng mô phỏng dãy chõng tre (làm bằng chất liệu bê tông cốt thép đánh màu). Đối diện lán nghỉ là dãy nhà bếp của đội. Địa điểm để lấy nước sinh hoạt của Đội là mỏ nước chảy liên tục cũng được cải tạo, xung quanh vẫn còn những cây sấu cổ thụ Đội VNTTGPQ đã dùng lá và quả để phục vụ cho cuộc sống hằng ngày. Trên đỉnh Slam Cao xây cột cờ và nhà bia ghi dấu sự kiện; 505 bậc thang lên đỉnh Slam Cao cũng được cải tạo, đổ bê tông. Ngoài ra, nhà thường trực cũng được xây dựng; đường đi nội bộ trong khu di tích được chỉnh trang. Đoạn đường tỉnh lộ 202 từ huyện lỵ Nguyên Bình vào khu di tích dài 18km đã được nâng cấp. Tại đồn Phai Khắt trưng bày bổ sung hiện vật về khu di tích.

Năm 2004, khu di tích làm thêm bức phù điêu 34 chiến sĩ trong buổi Lễ thành lập Đội VNTTGPQ. Bức phù điêu được tạc bằng chất liệu đá xanh liền khối, có chiều rộng 4,37m, chiều dài 7,9m. Trước bức phù điêu có một khoảng sân nhỏ lát đá dài 24m, rộng 5,25m với 3 lối lên, là nơi các đoàn khách hành quân về nguồn làm lễ báo công. Năm 2007, nhà đón tiếp khách được xây dựng. Phía bên phải đầu đoạn đường đi vào khu trung tâm di tích có một số cây kim giao được gia đình Đại tướng Võ Nguyên Giáp trồng tặng (năm 2012).

Sau khi Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đối với rừng Trần Hưng Đạo (năm 2013), có nhiều hạng mục, công trình ở khu di tích này được quan tâm nâng cấp, cải tạo với kinh phí đầu tư hơn 100 tỷ đồng. Trong đó có hạng mục nâng cấp tuyến đường từ đèo Cao Bắc vào khu rừng Trần Hưng Đạo dài gần 22km và tuyến đường từ tỉnh lộ 34 vào khu di tích dài 17km. Công ty Xây lắp 86 (Quân khu 1) làm một số công trình gồm: 8,6km đường dẫn vào khu di tích thuộc hai xã Tam Kim và Hoa Thám; nhà đón tiếp khách với diện tích 400m²; nhà dâng hương tưởng niệm với diện tích 150m². Ngoài ra, Bộ Quốc phòng còn triển khai xây dựng hệ thống điện, nước, 6 căn nhà tình nghĩa tặng gia đình liệt sĩ, người có công với cách mạng và xây mộ liệt sĩ đầu tiên của quân đội hy sinh tại đồn Đồng Mu, xã Xuân Trường, huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng.

Đặc biệt, công trình Nhà trưng bày tại khu di tích được khởi công xây dựng từ ngày 10-3-2014, khánh thành và đưa vào sử dụng đúng dịp kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập Đội VNTTGPQ (22-12-2014). Nội dung trưng bày gồm 3 chủ đề: Cao Bằng-Đất nước, con người và truyền thống; Quá trình hình thành, ra đời và hoạt động của Đội VNTTGPQ; Quân đội anh hùng, truyền thống vẻ vang. Các hiện vật được trưng bày tập trung, chú thích, hướng dẫn đầy đủ, bảo đảm tính khoa học và giá trị lịch sử chân thực.

Đề cao trách nhiệm với di sản quân sự đặc biệt

Có thể khẳng định rằng, công tác bảo tồn, phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy vậy, để xứng đáng với tầm vóc, sự kiện lịch sử của nơi ra đời Đội VNTTGPQ, khu rừng Trần Hưng Đạo cần phải được bảo tồn, phát huy tốt hơn nữa. Trước hết, cần nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành về giá trị của di tích và sự cần thiết phải bảo tồn, tôn tạo di tích. Trên cơ sở đó, đề cao trách nhiệm các cấp ủy, chính quyền địa phương và cơ quan chức năng đối với công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích đặc biệt này.

Di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo không chỉ có ý nghĩa riêng với Cao Bằng, mà với cả nước và bạn bè quốc tế. Vì vậy, cần làm tốt công tác tuyên truyền, quảng bá sâu rộng để công chúng cả nước cũng như bạn bè quốc tế biết đến địa chỉ đã diễn ra sự kiện quan trọng trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Đồng thời, cần tiếp tục sưu tầm thêm những hiện vật, hình ảnh để trưng bày làm phong phú thêm nội dung lịch sử của di tích. Bên cạnh đó, cần chú trọng bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ làm công tác hướng dẫn khách tham quan tại di tích cả về mặt chuyên môn, nghiệp vụ, văn hóa, cách ứng xử và vốn ngoại ngữ để đáp ứng yêu cầu của du khách. Mặt khác, cần gắn kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp du lịch Trung ương và địa phương nhằm xây dựng các sản phẩm du lịch mới; xây dựng tuyến du lịch nối liền di tích rừng Trần Hưng Đạo với Pác Bó và ATK. Các dịch vụ du lịch cần đồng bộ cả tham quan, học tập, vui chơi, giải trí, nghỉ dưỡng nhằm thu hút đông đảo du khách đến với Cao Bằng. Hơn nữa, muốn phát huy tốt giá trị di tích, cần tổ chức nhiều hoạt động văn hóa tại khu di tích, kết hợp giữa nhà trường với bảo tàng và di tích, gắn việc học tập tại trường với học tập tại di tích cho học sinh. Có như vậy, di tích mới trở thành địa chỉ gần gũi đối với các em học sinh, qua đó khơi dậy lòng tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử cách mạng đối với thế hệ trẻ.

Cao Bằng là vùng đất giàu truyền thống cách mạng, mỗi người con Cao Bằng đều vinh dự khi được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất cội nguồn cách mạng. Tuy nhiên, đời sống của nhân dân các dân tộc Cao Bằng còn nhiều khó khăn, trình độ dân trí chưa cao. Do vậy, ngoài những giải pháp đã nêu cần có thêm nhiều chính sách hỗ trợ chăm lo đời sống kinh tế cho nhân dân để đồng bào nơi đây có thể tham gia một cách tích cực, chủ động hơn nữa trong việc bảo tồn, phát huy di tích lịch sử quý giá này.

Thiếu tướng, TS NGUYỄN XUÂN NĂNG (Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam).