QĐND - Trong xu thế công nghệ phát triển, mạng xã hội (MXH) đã tạo ra những "cơn bão thông tin" với tốc độ chóng mặt. Báo chí và thông tin trên báo chí cũng không thể đứng ngoài cuộc. Việc hiểu rõ tính hai mặt sẽ góp phần phát huy tích cực và hạn chế những tác hại do MXH gây ra với hoạt động báo chí.

Tốc độ phát triển chóng mặt của MXH

Với đặc điểm nổi bật là tính kết nối và chia sẻ chỉ trong tích tắc mà không phân biệt khoảng cách địa lý, ngôn ngữ, giới tính, quốc gia… MXH đang trở thành sản phẩm công nghệ có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất, phổ biến nhất trên thế giới. Trong 1 phút, người ta có thể chia sẻ hàng triệu thông tin. Riêng Facebook đã trở thành một “quốc gia” quyền lực với số dân đông nhất thế giới (hơn 1,4 tỷ người dùng theo số liệu thống kê tháng 1-2015). Ở Việt Nam, lượng người truy cập MXH chiếm khoảng 1/3 dân số (theo phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Hội nghị công tác năm 2014 của Văn phòng Chính phủ ngày 15-1-2015).

Ở cả thế giới và Việt Nam, MXH đã giúp điều tra nhiều vụ án khó, như: Cái chết của một người đàn ông bán báo ở Anh, vụ bắt cóc bé trai 1 tuổi ở TP Hồ Chí Minh; giúp tìm người thân; giúp đỡ nông dân trồng dưa ở Quảng Ngãi, nạn nhân động đất ở Nê-pan... Phó thủ tướng Vũ Đức Đam cũng đã sử dụng thông tin từ MXH để kịp thời thị sát, nắm tình hình và chỉ đạo xử lý dịch sởi giữa tháng 4 vừa qua…

Tuy nhiên, nhiều cá nhân, tổ chức đã vì MXH mà lao đao. Thậm chí, đôi khi những thông tin được đưa đi quá nhanh, vượt khỏi tầm kiểm soát đã dẫn đến những biến động xã hội ngoài ý muốn. Diễn biến của những cuộc cách mạng dân chủ trong phong trào “Mùa xuân A-rập” ở Bắc Phi, Trung Đông; phong trào “Chiếm phố Wall” (Mỹ) hay vụ bạo loạn tại Anh năm 2011… là minh chứng cho việc MXH đã biến thông tin thành thứ thuốc "kích thích" đám đông như thế nào.

Tính hai mặt của MXH

Một địa điểm bán dưa ở Hà Nội ủng hộ nông dân từ phong trào trên MXH. 

MXH xâm nhập vào báo chí và vẫn mang nguyên tính hai mặt của nó. Với khả năng khơi nguồn, gợi ý và cung cấp thông tin cho báo chí, đồng thời giám sát thông tin báo chí, MXH tác động tích cực tới cả thông tin báo chí, cho các nhà báo lẫn người quản lý báo chí… CNN là một trong những hãng tin đầu tiên trên thế giới kêu gọi và sử dụng những thông tin từ các cộng tác viên trên thế giới gửi về. Nhà báo Mike Martinez của Hãng tin CNN cho rằng: "Không một nhà báo nào có thể có mặt tại hiện trường nhanh bằng chính những người dân tại đó với chiếc điện thoại có khả năng quay phim và kết nối internet trong tay”. Không chỉ với một hãng tin quốc tế danh tiếng như CNN, nhiều tờ báo ở nước ta cũng luôn kêu gọi bạn đọc gửi những đoạn băng quay được hoặc hình ảnh tại hiện trường. Tổng biên tập Báo điện tử vietnamplus.vn (VN+) Lê Quốc Minh cho biết: "Làm báo là phải có công nghệ. Bằng cách hiểu về công nghệ, Báo VN+ đã đạt được những con số ấn tượng. Ví dụ như, chỉ trong vòng 2 tháng năm 2011, đội đặc nhiệm MXH với 3 thành viên trẻ thông thạo công nghệ đã đưa lượng lượt xem báo từ 5.000 tăng lên 35.000. Nhờ kết nối MXH mà phóng viên VN+ chủ động tìm kiếm được nguồn tin, nhân chứng. Có những thông tin được báo đưa nhanh hơn cả các hãng thông tấn lớn của thế giới, như: Vụ tai nạn khinh khí cầu ở Ai Cập năm 2013, động đất ở Hải Phòng năm 2012".

Tuy nhiên, người đọc ngày càng bận rộn và không thể giành nhiều thời gian "ngụp lặn" trong "biển thông tin" hỗn loạn nhiều loại của MXH. Họ lại tìm đến báo chí chính thống với những thông tin đáng tin cậy. Cũng có nhiều trường hợp sau khi tham gia trên MXH trong một sự kiện, vấn đề "nóng" nào đó, bạn đọc thường muốn tìm kiếm thông tin từ báo chí. Báo chí trở thành nơi giải đáp thêm cho những thông tin mới ở dạng "đồn thổi" trên MXH. Thay vì chỉ đưa những thông tin thuần túy, hàm lượng phân tích, bình luận cao hơn của báo chí cũng là một thế mạnh để người đọc tìm đến. Một cuộc điều tra tại Đức với các nhà báo trẻ cho thấy, 80% vẫn tin tưởng vào tương lai của báo in nhưng cho rằng cần thay đổi cho phù hợp với xu thế chung.

Nhiều người cho rằng, về tính chất, phát ngôn trên MXH không phải trả thuế. Nghĩa là nói mà không phải chịu trách nhiệm. Thông tin trên MXH dù vô tình hay cố ý vẫn thường mang dụng ý, động cơ của người đưa tin. Trong khi đó, yêu cầu đầu tiên đối với thông tin báo chí là cần độ chính xác tuyệt đối. Thực tế chính là những minh chứng cụ thể, sinh động nhất cho tác hại của thông tin báo chí sử dụng MXH nhưng thiếu các biện pháp nghiệp vụ báo chí để kiểm chứng, phân tích, đối chiếu… Điển hình như trường hợp 3 tờ báo đã bị Bộ Thông tin và Truyền thông xử phạt hồi tháng 8-2014 vì đăng tải nội dung một bài tập làm văn của con gái gửi bố công tác xa xuất phát từ... internet. Báo chí, do đó, chỉ có thể sử dụng MXH như một công cụ hỗ trợ đắc lực trong việc cung cấp thông tin ban đầu nhưng phải xác minh, tìm hiểu lại để có những thông tin chính xác. Người làm báo cần có tư duy phản biện, cảnh giác.

Trong khi ở Việt Nam vẫn chưa có những lớp đào tạo chuyên về MXH, người làm báo, nhà quản lý báo chí... cần trang bị cho mình văn hóa tranh luận trên MXH, kỹ năng đối phó với những thông tin sai sự thật, bịa đặt, sai trái… trên MXH. Bên cạnh đó, pháp luật về vấn đề này cần nhanh chóng được ban hành với những quy định cụ thể về thế nào là thông tin rác, thông tin câu khách, xử lý thế nào với những thông tin là rác với người này nhưng vẫn có ích với người khác; tính chính danh, bản quyền và phương cách quản lý như thế nào với trang MXH; thế nào là làm lộ bí mật, là thông tin nhạy cảm... Những vấn đề này cần sớm có lời giải đáp vì một nền báo chí cách mạng, nhân văn, phục vụ tốt nhu cầu bạn đọc, góp phần mang lại những giá trị tích cực, văn minh cho xã hội.

Bài và ảnh: MINH NHÃ