QĐND - Những ca khúc cách mạng ra đời trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp đã được Giáo sư âm nhạc Dương Viết Á gọi là "Những bản anh hùng ca yêu nước và ngưỡng vọng lịch sử”. Những ca khúc trước đó chưa từng xuất hiện đã sinh sôi nảy nở không ngừng, đồng thời chiếm lĩnh vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của xã hội và tạo nên dòng chảy chính, đóng vai trò định hướng thẩm mỹ, cổ vũ, kết nối tinh thần đoàn kết của các tầng lớp nhân dân, tạo nên sức mạnh to lớn, thống nhất và sục sôi, cao cả và cống hiến… 

Khát vọng thống nhất non sông

Thời kỳ đất nước chia cắt làm hai miền, khát vọng thống nhất non sông đã nâng bước quân hành cho cả dân tộc đi vào cuộc trường chinh mới. Khúc quân hành “Tiến bước dưới quân kỳ” của nhạc sĩ quân đội Doãn Nho, sáng tác năm 1958, có thể được xem như là nhịp bước chuyển tiếp của hai chặng đường lịch sử. Những bước đi khỏe khoắn, những ca từ hào hùng mà sâu lắng: “Vừng đông hửng sáng, núi non xanh ngàn trùng xa. Tổ quốc bao la hiền hòa, tươi thắm bóng cờ vờn bay trên cao, muôn trái tim này hòa nhịp cùng ngàn lời ca trong sóng lúa, lấp lánh sao bay trên quân kỳ…”, đã gợi lên niềm tự hào là lấp lánh ánh sao lý tưởng, là lời hiệu triệu của non sông ẩn chứa trong những cảm xúc tươi tắn.

Đồng hành cùng sự phát triển của cuộc chiến đấu là sự phát triển của các ca khúc phong phú về đề tài, chất liệu âm nhạc và phong cách thể hiện. Nhân dân miền Bắc hứng khởi với cuộc sống mới dâng cao bao nhiêu thì nỗi đau chia cắt của hai miền lại tha thiết, day dứt bấy nhiêu. Hai nguồn cảm xúc mới hòa cùng các trái tim nhạc sĩ ngày ấy đã cho ra đời những sáng tác thành công, nói lên nỗi lòng của người dân, cũng là nỗi lòng người chiến sĩ hai miền Nam, Bắc. “Xa khơi” của nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ là một minh chứng cho lời tâm sự của người con gái gửi lời nhớ thương tới người con trai đang ở bên kia vĩ tuyến. Nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ kể lại: "Lúc đó, khó khăn chồng chất khó khăn, đất nước bị chia cắt hai miền. Cảnh chiều chiều vợ ra bến ngóng chồng, ông ra sông ngóng cháu từ phía bên kia. Những đôi trai gái chưa kịp cưới nhau đã phải chia lìa để cứ chiều chiều đứng bên này khoát nón sang bên kia gọi nhau mà không thể gần nhau được. Ngoài biển kia con cá nục đến con cá măng còn bơi lội tung tăng thoải mái, mà giữa hai miền, tại sao con người lại bị ngăn cách"? Và chính khát vọng thống nhất non sông đã khơi nguồn cảm hứng cho bài hát này.

Tái hiện phong trào hát "Nối vòng tay lớn" trong chương trình "Giai điệu tự hào". Ảnh: Hương Thảo.

Tư thế người Việt Nam đã vươn dậy trong tâm thế người chiến sĩ, được nhạc sĩ quân đội Nguyễn Đức Toàn khắc họa trong “Biết ơn chị Võ Thị Sáu”, “Nguyễn Viết Xuân cả nước yêu thương”, “Nguyễn Văn Trỗi còn sống mãi”… “Tôi ghé thăm anh dọc đường hành quân. Nghe tiếng chim ca trên đồi anh nằm. Trận địa còn đây đất đá xới nhào, cỏ non lộc nhú khắp trên chiến hào. Đây Nguyễn Viết Xuân anh còn đó. Nghe tiếng anh hô quân thù khiếp sợ”… Người nhạc sĩ khi đứng trước nấm mộ chưa xanh cỏ của Nguyễn Viết Xuân được đồng đội chôn cất trên một quả đồi, bên cạnh là trận địa pháo còn ngổn ngang đất đá, những ca từ và giai điệu của ca khúc đã vang lên thiết tha, sâu lắng. Nguyễn Viết Xuân đã hy sinh nhưng vẫn bất tử cùng khẩu hiệu “Nhằm thẳng quân thù mà bắn”! Còn ca khúc “Nguyễn Văn Trỗi còn sống mãi”, được nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn viết ở thành chiến hào, trong trận địa cao xạ pháo bảo vệ Thủ đô. Nhạc sĩ kể với tôi: “Khi nghe tin giặc Mỹ bắn anh Trỗi, cả trận địa xôn xao, tôi bàng hoàng cả người. Ngay thời điểm đó, tôi đã tìm một chỗ bằng phẳng, bấm đèn lên soi và viết liền một mạch. Tôi hát cho mọi người nghe, không một tiếng vỗ tay, mọi người đều im lặng và khóc. Rồi chừng năm phút sau có hàng loạt tiếng hô “Trả thù cho Nguyễn Văn Trỗi! Trả thù cho Nguyễn Văn Trỗi!” vang lên. Đó là những phút giây thấm đượm tình đồng chí, sôi sục lòng yêu nước, căm thù giặc mà suốt cuộc đời tôi không thể nào quên”.   

Đây cũng là thời kỳ thế hệ nhạc sĩ của quân đội đã trưởng thành toàn diện cả về ý chí, tâm hồn, tri thức và tình cảm. Lực lượng sáng tác của quân đội ở giai đoạn này đã khẳng định những tên tuổi: Nguyễn Đức Toàn, Huy Thục, Doãn Nho, Thuận Yến…. Cùng với các sáng tác của đông đảo nhạc sĩ ngoài quân đội, dòng ca khúc về đề tài LLVT và chiến tranh cách mạng Việt Nam thời kỳ này đã đạt được những thành tựu quan trọng về mặt học thuật. Nhiều bài hát đã đạt chuẩn về kỹ thuật, trở thành những tác phẩm mẫu mực trong giáo trình giảng dạy thanh nhạc, những tác phẩm chuẩn trong các cuộc thi, các kỳ hội diễn nghệ thuật lớn.  

Trong âm vang tình Bác

Chủ đề được các tác giả thể hiện rất thành công trong giai đoạn này phải kể đến là những bước quân hành trong âm vang tình Bác. Sau ngày Bác đi xa không lâu, một khúc quân hành mới âm vang khắp mọi nẻo đường đất nước, đó là “Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân” (Huy Thục). Lời hứa của người dân, người chiến sĩ với Bác, lời thề với non sông nâng bước chân bộ đội trong khúc quân hành hùng tráng mà thấm đượm yêu thương này. Những câu hát trong bài “Đêm Trường Sơn nhớ Bác” (Trần Chung) là suy nghĩ và cảm xúc đầy lãng mạn của những người lính Trường Sơn đang hành quân ra mặt trận: “Đêm Trường Sơn/Chúng cháu nhìn trăng, nhìn cây/Cảnh về khuya như vẽ/Bâng khuâng chúng cháu thấy/Bác như đã đến nơi này…” như thôi thúc người chiến sĩ “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”, tham gia vào “Những binh đoàn nối nhau ra tiền tuyến” để “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” và “Chẳng kẻ thù nào ngăn nổi bước ta đi”, và chờ đến ngày đoàn quân trùng trùng điệp điệp “Tiến về Sài Gòn, ta quét sạch giặc thù” để cho “Đất nước trọn niềm vui”...

Có thể nói, hơn hai mươi năm chiến tranh giải phóng miền Nam, chống xâm lược Mỹ là thời kỳ rực rỡ nhất, hoành tráng nhất của âm nhạc về chiến tranh cách mạng và người chiến sĩ giải phóng quân. Rất nhiều bài hát với những ca từ, nhạc điệu hào hùng đã được sáng tác trong thời kỳ này, tạo sự phong phú, đậm đà âm hưởng của dân ca, dân tộc, vùng miền... Trong bom đạn chiến tranh ác liệt, các ca khúc cách mạng đã vang lên, phong trào “Tiếng hát át tiếng bom”, “Hát cho đồng bào tôi nghe” của các nhạc sĩ Trần Long Ẩn, La Hữu Vang, Tôn Thất Lập, Trương Quốc Khánh... tổ chức rầm rộ ở phía Nam đã góp phần vun lên bầu máu nóng, lòng yêu nước. Đó chính là điểm tựa tinh thần của chiến sĩ và đồng bào ta trong những năm tháng chiến tranh gian khổ, ác liệt mà cũng rất đỗi hào hùng.

VƯƠNG HÀ

Bài 1: Mơ đời chiến sĩ

Bài 3: Viết tiếp bước quân hành