Vậy nhưng, gặp gỡ và trò chuyện với ông, chúng ta vẫn nhận thấy sự nhanh nhẹn, tinh anh và mẫn tuệ. Bằng chứng cho những hoạt động trí lực không biết mệt mỏi, một tinh thần tất cả vì đất nước, thời cuộc, khoa học, văn chương và người lính, ông đã hoàn thành công trình “Văn nghệ với người lính và thời cuộc” (NXB Lao động, Hà Nội, năm 2018). Công trình này vinh dự nhận được giải A Văn học nghệ thuật, báo chí về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng 5 năm (2014-2019) của Bộ Quốc phòng.

Nhìn một cách tổng quát, công trình của GS,TS Đinh Xuân Dũng là một cuốn sách quan trọng, đặt ra và giải quyết nhiều vấn đề thuộc về lý luận và thực tiễn của văn hóa, văn nghệ Việt Nam. Đó là kết quả nghiên cứu trong thời gian từ năm 2015-2018 của ông; tuy nhiên, phải đặt các vấn đề được nêu lên trong sách vào lịch sử nghiên cứu hơn nửa thế kỷ của GS, TS Đinh Xuân Dũng cũng như trong bối cảnh văn hóa, văn nghệ, khoa học xã hội nhân văn ở Việt Nam, chúng ta mới nhận ra tính liên tục cũng như những suy tư hệ thống, chiến lược của tác giả. Một đời nghiên cứu với gần 30 đầu sách, tập trung vào các vấn đề: Hiện thực chiến tranh và sáng tạo văn học; văn hóa, văn nghệ và đời sống quân đội; công tác tư tưởng-văn hóa trong xây dựng quân đội; Hồ Chí Minh về văn hóa-văn nghệ; phát triển văn hóa trong thời kỳ đổi mới; quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hóa-văn nghệ; văn học, nghệ thuật trong việc thực hiện Cương lĩnh 1991; văn hóa trong chiến lược phát triển của Việt Nam; văn học, nghệ thuật đương đại; định hướng nội dung cơ bản của lý luận văn nghệ Việt Nam… Có thể thấy tác giả đã dành trọn đời mình cho những vấn đề cốt yếu nhất, căn bản nhất, cần thiết nhất đối với đời sống văn hóa, văn nghệ Việt Nam.

Cuốn sách được chia làm hai phần: Phần 1: “Cảm nhận về Tổ quốc, đồng đội và văn nghệ”; phần 2: “Mấy suy nghĩ lý luận từ thực tiễn văn hóa, văn nghệ”. Bằng lối văn giản dị, không khoa trương lý thuyết hay trích dẫn kinh điển Đông Tây, GS,TS Đinh Xuân Dũng gợi lên những vấn đề căn cốt nhất của đời sống con người, dân tộc, văn hóa, văn nghệ Việt Nam. Ông bày tỏ lòng tự hào và niềm tin tưởng sắt son vào tiền đồ dân tộc bằng những suy tư trước truyền thống biết ơn tổ tiên nguồn cội “Mãi mãi hướng về cội nguồn”. Đó là văn hóa cũng là hành trang để mỗi người dân Việt Nam vững bước hôm nay và mai sau. Đó là lòng biết ơn, tôn kính những người con nước Việt đã “hóa thân cho dáng hình xứ sở” (“Tổ quốc và đồng đội”). Đối với thực tiễn văn hóa, văn nghệ Việt Nam, chú tâm đến “Công tác tư tưởng-văn hóa trong quân đội với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”, ông nêu lên 3 nhân tố cần đặc biệt lưu ý: “Đặc điểm khách quan của một giai đoạn lịch sử”; “Yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn đó”; “Đặc điểm của đối tượng” như là trụ cột của công tác tư tưởng văn hóa, nhất là trong quân đội. Phân tích những hạt nhân này, ông chỉ ra “đối tượng công tác tư tưởng-văn hóa trong quân đội… đang có những biến đổi, biến động rất cơ bản” gắn với thực tiễn đất nước...

Trong công trình tâm huyết của mình, nghĩ về Bộ đội Cụ Hồ, ông nhận ra đó là một “danh hiệu”, một “vinh dự lớn” đối với người chiến sĩ Quân đội nhân dân. Từ đó, tác giả phân tích, làm sáng rõ những phẩm chất cao quý của Bộ đội Cụ Hồ, đặt trong tương quan dài rộng của lịch sử quân sự Việt Nam. Vẫn trong những bài viết về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng, GS, TS Đinh Xuân Dũng đi sâu vào các vấn đề cụ thể, như: Tiểu thuyết những năm chống Mỹ, cứu nước (1964-1975), văn học miền Nam trong lòng miền Bắc thời kỳ chống Mỹ, văn hóa, văn nghệ trong tầm nhìn của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, về tầm vóc quân sự và văn hóa của “lưỡng quốc tướng quân” Nguyễn Sơn, về bản lĩnh nhà văn, Thiếu tướng Nguyễn Chí Trung… Ở vấn đề nào ông cũng đều viết bằng trải nghiệm thực tế, bằng tình cảm gắn bó mật thiết và sự suy tư cặn kẽ. Có lẽ vì thế, những trang viết của ông đằm thắm, nghĩa tình, chạm đến tình cảm người đọc.

Trọng tâm phần 2 của cuốn sách là các vấn đề lý luận đúc rút từ thực tiễn văn hóa, văn nghệ Việt Nam. Thực sự, nếu nhìn vào hệ vấn đề mà ông quan tâm, bao quát và nêu lên, chúng ta có thể hình dung đó là những vấn đề trọng yếu nhất của văn hóa, văn nghệ Việt Nam hiện nay. Ông chỉ ra 6 sự biến đổi, có tính căn bản, nổi bật của Việt Nam từ sau năm 1975 như sự dịch chuyển trạng thái xã hội, mô hình kiến thiết đất nước, mô hình thể chế, mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chiến lược ngoại giao… (“Văn học, nghệ thuật với việc xây dựng nhân cách con người Việt Nam”). Ông thẳng thắn chỉ ra: “Rơi vào chủ nghĩa thực dụng kinh tế và hạ thấp vai trò của văn hóa là một sai lầm lớn”.

GS, TS Đinh Xuân Dũng nhận thấy “hai cặp giá trị văn hóa cần cho hôm nay” đó là những thế mạnh đáng tự hào, đồng thời là ý thức được những điểm còn yếu, còn cần phải nỗ lực để vươn lên trong tiến trình hội nhập của đất nước. Các vấn đề quan trọng khác như đào tạo và phát triển đội ngũ lý luận phê bình đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của đất nước, về sự vận động và những “ẩn số” của văn học, nghệ thuật đương đại, về nội hàm của khái niệm “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, về vai trò của xuất bản trong tiến trình công nghiệp hóa-hiện đại hóa, về xây dựng văn hóa doanh nghiệp, về chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn… cũng được tác giả bàn thảo rốt ráo, tâm huyết trong các bài viết. Điều nhận thấy là, dù với vấn đề nào, lý luận hay thực tiễn, tác giả cũng luôn soi chiếu bằng cái nhìn nhiệt huyết, xây dựng, trăn trở không nguôi. Bởi thế, dù là khái quát lý luận từ thực tiễn, nhưng người đọc không có cảm giác khô khan, giáo điều.

Công trình “Văn nghệ với người lính và thời cuộc” của GS, TS, Đại tá Đinh Xuân Dũng là một cuốn sách giá trị, hữu ích trên cả lĩnh vực nghiên cứu khoa học xã hội nhân văn và quản lý văn, hóa văn nghệ. Cuốn sách này cho thấy tinh thần làm việc, cống hiến của một trí thức, một nhà quản lý văn hóa, văn nghệ, một trái tim người lính, một “tấc lòng” công dân yêu nước, vì nước.

 

TS NGUYỄN THANH TÂM