Từ “thật” cũng được nhắc đến rất nhiều trong văn chương, sử sách, trong văn học nghệ thuật; được đưa ra như một phép tắc chính danh, một quy chuẩn nghiêm ngặt, một chuẩn mực ứng xử từ bậc đế vương, quan lại đến kẻ tôi tớ, thường dân, nhưng xem ra từ “thật” chưa bao giờ hết tính thời sự của nó.

“Thật” theo giải thích của từ điển tiếng Việt, bao hàm nhiều nghĩa như: Hoàn toàn đúng với nội dung, bản chất hoặc tên gọi; đúng y như đã có, đã xảy ra trong thực tế, không thêm, bớt, không bịa đặt; ngay thẳng, có thế nào thì bộc lộ thế ấy, không dối trá, không giả tạo; biểu thị mức độ hoàn toàn đầy đủ, không có gì phải nghi ngờ; thể hiện sự khẳng định về một mức độ chính xác, tin cậy.

Nói về từ “thật”, người Việt đã đúc kết thành những câu châm ngôn xử thế ở nhiều góc độ, khía cạnh. Khi được đề cao, tôn vinh: “Thật thà là cha gian dối”; khi được khẳng định giá trị vượt trội: “Khôn ngoan chẳng lại thật thà”, “Những người tính nết thật thà/ Đi đâu cũng được người ta tin dùng”; khi thì có sức mạnh phi thường: “Thật thà ma vật không chết”; song “thật” cũng có thể liên lụy đến sự long đong, lận đận: “Mật ngọt càng tổ chết ruồi/ Những nơi cay đắng là nơi thật thà”; làm phiền lòng, khó chịu người khác: “Thuốc đắng giã tật, sự thật mất lòng”; thậm chí có thể rơi vào thảm cảnh nghiệt ngã: “Sự thật trên đầu lưỡi gươm”; và cũng có khi bị thói đời thực dụng dụ dỗ: “Nhà giàu yêu kẻ thật thà/ Nhà quan yêu kẻ vào ra nịnh thần”...

Thuở xưa, dưới chế độ phong kiến có ba hạng người ở chốn quan trường, đó là trung thần, nịnh thần, gian thần. Trong ba hạng người đó, thì bậc trung thần luôn giữ được tinh thần trung quân ái quốc, quang minh chính đại, nặng lòng với sơn hà xã tắc và mong muốn triều đình phải duy trì được kỷ cương phép tắc, bảo vệ công lý cho xã hội. Đối với các bậc trung thần, ngay thẳng và trung thực là đạo làm quan, đạo làm người và mới xứng với vị thế chính danh quân tử trong xã hội.

Tất nhiên, làm bậc trung thần không dễ chút nào bởi bên trên có vua, bên cạnh có đồng liêu, bên dưới có dân chúng. Vì thực tế, có những lời nói thật, nói đúng có thể làm hài lòng đồng liêu, làm yên lòng dân chúng, nhưng không dễ làm thuận tai các bậc đế vương nếu bậc trung thần không có tâm thế cứng cỏi, quan điểm vững vàng, kiến thức uyên bác, thấu hiểu vấn đề, thái độ ứng xử chuẩn mực và nhất là tấm lòng trung trinh với dân, với nước. Nói cách khác, để những lời nói thật mang lại hiệu ứng tích cực thì bản thân người nói phải có động cơ trong sáng, mục đích lành mạnh, nói để việc công, việc nước tốt hơn, chứ không phải nói để thỏa mãn tâm lý cá nhân mình.

Nói thật thời nào cũng không dễ, nhất là đối với những người có chức tước, phẩm hàm, bổng lộc trong xã hội. Nhưng xã hội muốn tiến bộ, thể chế muốn văn minh, sơn hà xã tắc muốn bền vững, trường tồn thì nhất thiết chúng ta phải coi trọng những lời nói thật, trước hết là những lời nói thật trong nội bộ các tổ chức, cơ quan, đơn vị. Vì chỉ có những lời nói thật mới có thể phòng ngừa, ngăn chặn được thói gian dối, nịnh hót đang là căn bệnh trầm kha làm mọt ruỗng, thậm chí tê liệt sức chiến đấu và sức mạnh nội sinh ở không ít nơi trong bộ máy công quyền.

Không ngẫu nhiên mà gần đây, vị lãnh đạo cao nhất của Đảng ta và người đứng đầu Chính phủ đã đưa ra thông điệp và yêu cầu cán bộ, đảng viên phải “dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm” và “nghĩ thật, nói thật, làm thật, hiệu quả thật”. Dám nói, nói thật, vì thế phải được coi là một trong những đặc trưng thuộc về phẩm chất, bản lĩnh, tư cách, năng lực, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên thời nay, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Có nói thật, làm thật thì cán bộ, đảng viên mới thấm nhuần, thực hiện tốt 4 chữ “thật” trong Di chúc của Bác Hồ, đó là: Thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng; thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư; giữ gìn Đảng ta thật trong sạch; xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân.

THIỆN VĂN