Đánh giá về lực lượng viết trẻ là hội viên cũng như những cây bút trẻ khác đang tham gia sáng tác, báo cáo tại đại hội Hội Nhà văn Việt Nam vừa qua đã nhấn mạnh đến sức trẻ; những hăm hở tìm tòi sáng tạo, thể nghiệm; những mạnh dạn bứt phá, mở rộng biên độ của thế giới tinh thần, ý tưởng trong kỷ nguyên toàn cầu; những chờ đợi, hy vọng vào tương lai của nền văn học dân tộc. Cùng với đó, những yêu cầu đặt ra với nhà văn trẻ cũng được hình dung trước những vấn đề trọng đại của lịch sử, văn hóa, áp lực thế hệ, thử thách thời đại.

Những điều vừa nêu ở trên cũng mới chỉ là đánh giá tổng quát. Nhìn sâu vào đời sống sáng tác của giới trẻ hiện nay, chúng ta nhận ra những chuyển động đa dạng, phong phú, cụ thể hơn và đương nhiên gần gũi với chính câu chuyện của thế hệ trẻ. Người viết trẻ đang viết gì, làm gì? Đó là câu hỏi then chốt. Trong quan sát của tôi, lực lượng viết trẻ của chúng ta khá đông, trải rộng khắp ba miền, nhưng tập trung nhiều nhất ở Hà Nội, Huế, TP Hồ Chí Minh. Điều kiện về công nghệ, kỹ thuật đã rút ngắn thời gian, khoảng cách cũng như thay đổi phương thức sáng tác, in ấn, công bố tác phẩm. Chính công nghệ đã xóa bỏ nhiều đường biên, ranh giới trong chuỗi sáng tác-in ấn-công bố-phân phối-tiêu thụ-phản hồi các giá trị văn học. Vai trò của các hội văn học nghệ thuật, nhà xuất bản, công ty văn hóa truyền thông bị thách thức, nhưng đồng thời cũng được tiếp sức từ công nghệ.

Sự thực, các nhà văn trẻ hiện nay đang nỗ lực hết mình với chính câu chuyện của họ. Đó là cuộc sống, tuổi trẻ, tình yêu, nghề nghiệp-mưu sinh, những suy tư về quá khứ-lịch sử, những âu lo về hiện tại-tương lai, những hình dung mang đậm màu sắc của thời đại toàn cầu, thế giới phẳng, thậm chí là mường tượng về những thế giới song hành -đa cực, xuyên không gian-thời gian... Thế hệ nào cũng có những câu chuyện đặc thù của nó. Bởi vậy, thật khó để có thể định danh, định vị nhà văn trẻ vào các khuôn thước đã có, đã cũ. Tuy nhiên, cũng cần thấy rằng trong các sáng tác của nhà văn trẻ hiện nay, những đề tài truyền thống như: Lịch sử, chiến tranh, văn hóa phong tục... vẫn chưa thực sự có được những thành tựu đáng kể (để có thể so sánh với các thế hệ đi trước). Họ có thế mạnh riêng, nhưng nếu phải tổng kết, đánh giá, tìm ra những kết tinh xứng tầm với giai đoạn văn chương trước đây là điều cần cân nhắc.

Đại hội X của Hội Nhà văn Việt Nam tiếp tục nêu lên những quan điểm thể hiện tầm nhìn đối với nhà văn trẻ. Những chờ đợi, hy vọng, gửi gắm vào thế hệ trẻ dĩ nhiên là thái độ có tính nguyên lý. Cụ thể, thiết thực hơn, cùng với việc tiếp tục phát huy những kết quả đã có, Hội Nhà văn cần mở ra cái nhìn đa chiều hơn vào đời sống (ở khía cạnh chủ đề, đề tài, cảm hứng), nhận diện một cách linh hoạt hơn những lối viết-thể nghiệm mới, quy tụ được tâm huyết-tài năng của các cây bút trẻ. Tuổi trẻ đang có trong tay nhiều thứ, nhưng cũng còn thiếu hụt nhiều điều. Bởi vậy, trong ngôi nhà của Hội Nhà văn, trong môi trường sáng tạo chung hiện nay, việc tạo điều kiện tốt nhất để nhà văn trẻ phát huy thế mạnh của mình, đồng thời không ngừng bổ sung những thiếu hụt chính là tầm nhìn phổ quát-xuyên suốt-liên tục của Hội Nhà văn (không phải là cái nhìn nhiệm kỳ). Điều quan trọng trong tầm nhìn này là hãy để nhà văn trẻ kể câu chuyện của chính họ. Không khó để nhận ra, trong nhiều hoạt động của Hội Nhà văn thời gian qua khá thưa vắng bóng dáng-tiếng nói của nhà văn trẻ. Họ không tham gia, không mặn mà hay không có cơ hội-điều kiện tiếp cận? Dẫu chủ quan hay khách quan, thực tại ấy cũng đã tạo ra những bất cập không nhỏ. Người viết không có điều kiện giao lưu để trao đổi chuyên môn nghề nghiệp, khó khăn trong việc thông hiểu, chia sẻ và đặc biệt, câu chuyện kế thừa hay tiếp nối, bổ sung giữa các thế hệ nhà văn sẽ bị ảnh hưởng.

Nói đến tầm nhìn là nói đến tư duy có tính chiến lược. Hội Nhà văn Việt Nam vừa kết thúc Đại hội X như một cuộc chuyển giao thế hệ, với một Ban chấp hành mới trẻ trung hơn, năng động hơn, nhiều hứa hẹn hơn. Trong điều kiện ấy, vấn đề nhà văn trẻ càng cần được đặt ra một cách mạnh mẽ, cụ thể, thiết thực hơn, để từ đó chúng ta có thêm căn cứ cho niềm tin, hy vọng, đợi chờ ở phía trước.

Tiến sĩ NGUYỄN THANH TÂM