Điểm thi chưa phản ánh đúng lực học
Dù đã chuẩn bị bước vào Kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia năm 2019 nhưng tới thời điểm hiện tại, sức nóng của kỳ thi năm ngoái vẫn chưa hạ nhiệt bởi vụ bê bối gian lận điểm thi tại nhiều địa phương. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT), tỷ lệ tốt nghiệp THPT toàn quốc năm 2018 đạt 97,57% trên tổng số hơn 879.700 thí sinh dự thi lấy kết quả xét công nhận tốt nghiệp. Trong đó, giáo dục THPT đạt 98,36%, giáo dục thường xuyên đạt 88,37%. Như vậy, chỉ có hơn 2% học sinh không đủ điều kiện tốt nghiệp. Kết quả này ngay sau đó đã nhận được những ý kiến tranh luận trái chiều của người dân, các chuyên gia cũng đặt vấn đề: Nên hay không nên bỏ thi tốt nghiệp THPT, thay đổi phương thức thi như thế nào để tránh lãng phí, tiêu cực trong thi cử…?
Trong những năm qua, kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia trải qua nhiều lần cải tiến. Quy định về môn thi và hình thức thi theo mỗi năm cũng có những thay đổi nhất định. Đáng chú ý, năm 2015 là năm đầu tiên Bộ GD&ĐT quyết định sử dụng kết quả của kỳ thi THPT quốc gia làm căn cứ để xét tốt nghiệp THPT và đồng thời là một trong những căn cứ để các trường đại học, cao đẳng tuyển sinh. Năm 2017, bộ tiếp tục tổ chức kỳ thi THPT quốc gia theo hình thức trên. Tuy nhiên, môn thi cũng có thay đổi với 4 môn thi, trong đó 3 môn bắt buộc và một đề thi tổ hợp tự chọn. Sang năm 2018, việc thi tốt nghiệp THPT vẫn được giữ nguyên như năm 2017.
Tuy đã mang lại những thay đổi lớn cho xã hội nhưng theo đánh giá của các chuyên gia, Kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia năm 2017 và 2018 vẫn chưa thay đổi được áp lực căng thẳng, chưa loại bỏ được một vài yếu tố tiêu cực can thiệp vào kết quả thi. TS Nguyễn Văn Hòa, Chủ tịch Hội đồng quản trị Hệ thống giáo dục chất lượng cao Nguyễn Bỉnh Khiêm (Cầu Giấy, Hà Nội) nêu quan điểm: “Cách đánh giá để xét công nhận tốt nghiệp THPT của giáo dục Việt Nam từ trước tới nay mới chỉ kiểm tra được sự ghi nhớ kiến thức mà chưa đánh giá đúng thực chất năng lực của học sinh. Bằng chứng trong nhiều năm tôi giảng dạy, học trò giỏi ra trường không thành công nhiều bằng học trò cá biệt. Điều này đòi hỏi kỳ thi THPT quốc gia phải thay đổi như thế nào để đánh giá sát với mục tiêu giáo dục của chương trình mới đề ra là chuyển từ nền giáo dục cung cấp kiến thức sang nền giáo dục chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất người học”.
Giảm áp lực từ chuẩn hóa đề thi
PGS, TS Nguyễn Phương Nga, Chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu đề xuất phương án đánh giá xét công nhận tốt nghiệp THPT và tuyển sinh đại học đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới” thuộc Chương trình Khoa học giáo dục cấp quốc gia 2016-2020, cho rằng: “Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi mọi ngành nghề, mọi hệ thống phải thay đổi căn bản về tư duy và phương pháp tổ chức làm việc. Để triển khai Nghị quyết số 29-NQ/TW của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, giáo dục Việt Nam cần có bước đột phá lớn và thay đổi toàn diện về quan điểm nhìn nhận trong việc tổ chức đánh giá, công nhận tốt nghiệp THPT và tuyển sinh đại học”.
Hiện nay, tại các quốc gia trên thế giới có 3 xu hướng đánh giá và công nhận tốt nghiệp THPT cho học sinh kết thúc chương trình lớp 12, cụ thể: Không tổ chức kỳ thi THPT ở cấp quốc gia, tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT ở cấp quốc gia và các kỳ thi do các tổ chức chuyên nghiệp có uy tín tổ chức. Từ đánh giá các ưu, nhược điểm của 3 xu hướng đánh giá và công nhận tốt nghiệp THPT trên thế giới và 7 lần cải tiến lớn về đánh giá và công nhận tốt nghiệp THPT trong giai đoạn từ năm 1975 đến năm 2018, theo PGS, TS Nguyễn Phương Nga, nhóm nghiên cứu đã xây dựng mô hình đánh giá để công nhận thi tốt nghiệp THPT theo phương pháp tiếp cận của xu hướng: Các kỳ thi do các tổ chức chuyên nghiệp có uy tín tổ chức-phù hợp với xu hướng của các nước trên thế giới, tuy nhiên có điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh kinh tế-xã hội của Việt Nam và đồng thời một số điểm trong dự thảo Luật Giáo dục.
Theo đó, nhóm nghiên cứu đưa ra hai phương án, trong đó đáng chú ý ở phương án 2. Theo phương án này, thay vì một kỳ thi THPT quốc gia như hiện nay, phương án chia làm hai thành tố. Một là, các trường cũng tổ chức thi tại trường cho học sinh đã học xong chương trình THPT theo đề thi do trung tâm khảo thí của Bộ GD&ĐT thiết kế. Thời điểm thi do các trường chủ động. Học sinh thi đạt yêu cầu thì được cấp chứng chỉ hoàn thành chương trình THPT. Thành tố thứ hai là thi THPT quốc gia. Học sinh có giấy chứng nhận hoàn thành chương trình THPT được dự kỳ thi THPT quốc gia. Kỳ thi được tổ chức 2-3 lần/năm do các trung tâm khảo thí đặt tại tỉnh, thành phố tổ chức với 3 môn thi bắt buộc: Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ. Để thực hiện các phương án trên, nhóm nghiên cứu đề xuất xây dựng trung tâm khảo thí quốc gia và ngân hàng câu hỏi thi được chuẩn hóa theo ma trận dựa trên năng lực, phẩm chất học sinh cần đạt của các môn học. Theo giải thích của PGS, TS Nguyễn Phương Nga, điều này giúp giảm áp lực cho thí sinh và xã hội, đồng thời bảo đảm chất lượng khi mà đề thi đã thực sự chuẩn hóa.
Tạo Hội thảo “Kinh nghiệm quốc tế và mô hình đánh giá để công nhận tốt nghiệp THPT cho Việt Nam” tổ chức mới đây tại Hà Nội, ông Mai Văn Trinh, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD&ĐT) khẳng định sự cần thiết của kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia, bởi nếu không có kỳ thi này, học sinh phổ thông sẽ không chịu học. Ông Mai Văn Trinh chỉ ra giải pháp quan trọng và đột phá nhất hiện nay là đổi mới hình thức thi xét công nhận tốt nghiệp THPT và tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hướng giảm áp lực, giảm tốn kém, kết quả có độ tin cậy.
“Hiện nay, Bộ GD&ĐT và các nhóm đề tài đang đi rất đúng hướng. Việc tuyển sinh đại học, cao đẳng trên tinh thần ngày càng tự chủ của các cơ sở GD&ĐT bao gồm cả cơ sở giáo dục đại học và cơ sở giáo dục phổ thông. Với chức năng là cơ quan quản lý, Bộ GD&ĐT sẽ hoạch định chính xác về mặt quản lý, dựa trên các luận cứ khoa học. Những việc này cần được đầu tư, có chuyên gia và có thời gian”, ông Mai Văn Trinh nhìn nhận.
Bài, ảnh: NGUYỄN HOÀI