Lệ cống người vàng
Sau khi quân xâm lược nhà Minh liên tiếp bị quân dân nước ta đánh bại tơi bời khắp chốn cùng nơi, Vương Thông là Tổng binh quan nhà Minh cùng 10 vạn quân bị bao vây khốn đốn ở thành Đông Quan (Thăng Long). Để cứu nguy gấp cho Vương Thông, vua nhà Minh sai 2 đạo quân chia làm 2 hai ngả tức tốc sang cứu nguy.
Và trận đánh lớn đã xảy ra tại Chi Lăng-Xương Giang vào tháng 10, 11 năm 1427. Giặc sa đúng vào bẫy đã đặt sẵn của ta, bị tiêu diệt gần hết. Liễu Thăng bị chém đầu tại núi Mã Yên (Chi Lăng).
Cánh quân do Mộc Thạnh chỉ huy được tin rất hoảng sợ, tan vỡ tháo chạy, bị quân ta thừa thắng tung quân ra đánh, phá tan quân giặc ở Lãnh Câu và Đan Xá. Mộc Thạnh chỉ còn một mình một ngựa tháo chạy về nước.
Được tin hai đạo quân cứu viện đại bại, thấy ta bắt sống được Thôi Tụ, Hoàng Phúc, Tổng binh Vương Thông hoảng sợ, vội sai nội quan Sơn Thọ mang thư đến Lê Lợi để giảng hòa, xin mở cho đường về. Lê Lợi chấp nhận và "trải chiếu hoa" cho đám quân thất trận về nước để bảo toàn sức dân, xây dựng đất nước thái bình, thinh trị.
"Tướng giặc bị tù, nó đã vẫy đuôi xin tha mạng sống. Oai thần không giết, ta cũng thể lòng trời mở đức hiếu sinh” (Nguyễn Trãi-Bình Ngô đại cáo).
Tống tiễn được giặc Minh về nước rồi, ngày 13-10-Kỷ Dậu (1429), nhà Minh sai bọn Lệ bộ thị lang Lý Kỳ, Hồng lô tự khanh Từ Vĩnh Đạt... sang dụ Lê Lợi bảo tìm kiếm con cháu họ Trần để phong vương, trả lại số người trong đó có Liễu Thăng (đã bị chém chết ở Mã Yên) và chiến khí của nhà Minh còn bị gửi lại. Vì muốn cho công việc giảng hòa chóng kết thúc, Lê Lợi sai đúc một người vàng để thay thế Liễu Thăng, gọi là "Đãi thân kim nhân" (Người bằng vàng thay người thật).
Ngày 29 sứ Minh về nước. Vua sai sứ thần nước ta mang theo "người vàng Liễu Thăng" và sản vật địa phương sang nhà Minh để cầu phong, đồng thời giải đáp công việc tìm kiếm con cháu họ Trần.
Vua nhà Minh sai sứ sang nước ta phong Lê Lợi làm An Nam quốc vương. Từ đấy về sau việc triều cống không dứt, trong đó có "người vàng Liễu Thăng".
Vì sao lệ cống người vàng Liễu Thăng được chấm dứt?
Đó là do tài ngoại giao khôn khéo của sứ thần nước ta là Nguyễn Công Hãng (1680-1732) được cử đi sứ nhà Thanh vào tháng 4 năm Mậu Tuất (1718).
Nguyễn Công Hãng tự Đại Thanh, hiệu Tĩnh Trai, người làng Phù Chẩn, huyện Đông Ngàn, trấn Kinh Bắc, nay là thôn Phù Chẩn, xã Phù Chẩn, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Ông đỗ Đệ tam giáp đồng tiểu sĩ xuất thân Khoa Canh Thìn niên hiệu Chính Hòa 21 (1700) đời Lê Hy Tông lúc mới 20 tuổi, nổi tiếng hay chữ-Ông làm Thượng thư, là Tể tướng đời chúa An vương (Trịnh Cương).
Khi được cử đi sứ, ông đề nghị triều đình ta thôi không làm người vàng theo thường lệ. Sang đến nhà Thanh, quan tiếp sứ xét đồ cống phẩm không có người vàng Liễu Thăng. Họ mang câu chuyện Liễu Thăng ra hạch sách, Nguyễn Công Hãng cười trả lời:
- Liễu Thăng là tên bại tướng của nhà Minh, nhà Hoàng Thanh ta ngày nay bao gồm có cả muôn nước, lại đi khư khư đòi món của đút để trả mối thù của người xưa, như vậy sao đủ để làm khuôn mẫu cho người sau?
Lệ cống còn phải có một hũ nước giếng để rửa ngọc trai, nước phải lấy từ giếng nước trước đền thờ An Dương vương ở Loa Thành (Cổ Loa-Đông Anh-Hà Nội) vì tương truyền dùng nước ấy rửa ngọc trai mới sáng. Nhưng ông đổ đi và múc lấy nước giếng Ba Sơn đem theo. Khi người Thanh đem nước ấy rửa ngọc trai không sáng liền hỏi, Công Hãng trả lời rằng:
- Vì khí mạch lâu ngày đã biến đổi đi.
Do có tài ngoại giao khéo léo, ứng biến linh hoạt của Nguyễn Công Hãng mà từ đấy về sau, hai thứ đồ cống đó được miễn.
XUÂN HÀ