Thanh Lãng vốn có tên nôm là Kẻ Láng. Cùng với Kẻ Mỏ (thị trấn Minh Tân, huyện Yên Lạc) và Kẻ Cánh (thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên), Kẻ Láng là một trong 3 địa danh sớm có tên trong dư địa chí tỉnh Vĩnh Phúc. Không chỉ nổi tiếng có nghề mộc truyền thống từ hàng trăm năm qua, Thanh Lãng còn được nhiều cư dân trong vùng biết đến bởi địa phương này có hai mỹ tục truyền thống là góp Tết (trước đây gọi là bưng cỗ Tết) và Tết giỗ Tổ.

leftcenterrightdel
 Một gia đình ở thị trấn Thanh Lãng chuẩn bị lễ cúng trong ngày ăn bánh chưng Tết.

Theo thông lệ, trước khi vào dịp Tết Nguyên đán khoảng vài ba ngày, tất cả anh chị em trong gia đình sẽ góp vài ba cân gạo nếp cùng một chút tiền cho người con trưởng. Tục này gọi là tục góp Tết. Số tiền, gạo này được gia đình người con trưởng làm bánh chưng, mua thực phẩm để sau ba ngày Tết Nguyên đán làm cỗ mời tất cả con cháu nội, ngoại. Bữa ăn này gọi là ăn bánh chưng Tết để thể hiện tình thân ái, sum họp của đại gia đình, đồng thời động viên, mong muốn dâu rể, anh em, con cháu trong nội tộc luôn gắn bó, đoàn kết, sẻ chia, giúp đỡ nhau trong năm mới.

Cùng với mỹ tục đó, hiện nay, Thanh Lãng vẫn duy trì ngày Tết giỗ Tổ với ý nghĩa tri ân, tưởng nhớ công lao vĩ đại của các vị đức Tổ Vua Hùng dịp mồng 10 tháng Ba âm lịch hằng năm. Trong ngày này, con em đang đi làm ăn, học tập, công tác xa thường tranh thủ về thăm quê để cùng ăn Tết giỗ Tổ với cha mẹ, anh em và những người thân trong gia đình. Dù không tổ chức linh đình, rầm rộ như những ngày Tết Nguyên đán nhưng bất kể giàu hay nghèo, vào ngày Tết giỗ Tổ, gia đình nào cũng làm cỗ thịnh soạn thắp hương cúng bái tổ tiên.

Trước bàn thờ tổ tiên tại gia, người chủ lễ (thường là người lớn tuổi nhất trong gia đình như ông bà, bố mẹ hay người con trai trưởng) quần áo chỉnh tề để làm lễ. Lời khấn có thể bằng tiếng Hán Nôm hay bằng tiếng Quốc ngữ, song đều có một nội dung chung là kính cẩn, long trọng mời anh linh các Vua Hùng về chứng dám cho lòng thành kính của con cháu trong ngày Tết giỗ Tổ, đồng thời kính mong các Vua Hùng anh minh, đức độ phù hộ độ trì cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu để nhà nhà được no ấm, xóm làng được yên vui và gia đình được an khang, thịnh vượng quanh năm. Trong làn khói hương thơm lan tỏa ở nơi thờ tự trang nghiêm của gia đình, người chủ lễ cảm thấy xúc động khôn cùng. Cúi đầu trước vong linh tổ tiên, tâm hồn người chủ lễ như trở nên thanh thản, thư thái hơn vì bản thân và gia đình mình vừa làm được một việc hệ trọng-đó là cúng giỗ Tổ Hùng Vương.

Theo phong tục truyền thống của địa phương, khi những nén hương trên bàn thờ tắt khói, gia đình mới hạ mâm cỗ xuống, sau đó cả nhà quây quần vui vẻ cùng ăn. Khi ngồi quanh mâm, nếu ai uống rượu thì đều uống từ tốn, đúng mực, điều độ để không quá chén. Vì người dân quan niệm rằng, ngày Tết giỗ Tổ vốn rất thiêng liêng, không nên uống rượu quá đà mà ảnh hưởng đến sức khỏe và làm giảm ý nghĩa của cuộc hội tụ thân thiết của cả gia đình.

Ngày Tết giỗ Tổ ở Thanh Lãng không chỉ là ngày ông bà, bố mẹ, con cháu, anh em trong gia đình được đoàn tụ, sum vầy mà đó còn là ngày nhắc nhở mọi người từ lớn đến bé, từ già đến trẻ luôn khắc cốt ghi tâm đạo lý và truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của dân tộc ta. Trong khi ở rất nhiều nơi trên đất nước ta chỉ cúng và ăn Tết Hàn thực vào ngày mồng 3 tháng Ba âm lịch-ngày Tết có xuất xứ từ nước láng giềng du nhập vào nước ta từ xa xưa, thì việc người dân Thanh Lãng cúng và ăn Tết vào đúng dịp giỗ Tổ Hùng Vương là một nét đẹp văn hóa truyền thống rất đáng trân trọng. Vì thế, mọi người gọi đó là một cái Tết "mang đậm tâm hồn Việt, cốt cách Việt”.

Hiện nay, cuộc sống đã có nhiều thay đổi, xã hội hiện đại đã khác xa xã hội nông nghiệp cổ truyền, xã Thanh Lãng đã trở thành thị trấn cách đây hơn chục năm. Tuy vậy, với mỗi người dân Thanh Lãng, cùng với ngày ăn bánh chưng Tết đầu xuân mới, ngày Tết giỗ Tổ mồng 10 tháng Ba là một ngày tri ân tổ tiên, ngày trở về cội nguồn để mọi người tìm thấy ở đó tình cảm đùm bọc, chở che, nương tựa vào nhau, biết yêu thương, chia ngọt sẻ bùi, cùng động viên và nhắc nhở nhau luôn vững chí bền gan trong cuộc sống cũng như trên mọi nẻo đường, biết noi gương tổ tiên và tiếp bước các bậc tiền nhân để xây đời lập nghiệp, góp phần xây dựng truyền thống gia đình, dòng họ vẻ vang và quê hương ngày càng giàu đẹp.

Như mạch nguồn chảy mãi, thế hệ nọ nối tiếp thế hệ kia, ngày ăn bánh chưng Tết và ngày Tết giỗ Tổ luôn được giữ gìn, trân trọng và trở thành một mỹ tục truyền thống của người dân nơi đây; là niềm thương nỗi nhớ trong ký ức của mỗi người con sinh ra, lớn lên trên quê hương Thanh Lãng giàu truyền thống văn hóa và anh hùng.

Bài và ảnh: THIỆN VĂN