Đã nghe phong thanh về tục "ngủ thảo" của đồng bào dân tộc thiểu số nhưng trong chuyến công tác về xã Cam Phước Đông (thị xã Cam Ranh-Khánh Hòa) và một số xã ở huyện Bác Ái (Ninh Thuận) nơi có nhiều bà con người Ra-glây, tôi mới nghe bà con ở đây kể khá chính xác về một tục lệ dễ gây tò mò này.

Ngủ thảo: ngủ trên cỏ? Không phải. Ngay cả những già làng ở đây cũng không rõ xuất xứ từ này, chỉ biết, đây là tập tục đón khách khác giới nghỉ chân qua đêm (một đêm hoặc nhiều đêm) tại nhà mình, chủ yếu là cho nam thanh nữ tú chưa lập gia đình.

Trong các lễ hội của làng, trai gái gặp nhau và nắm tay nhau nhảy múa không biết mệt theo nhịp mã la sôi động, âm vang. Và rồi khi đêm đã khuya, men rượu cần hồng lên đôi má, mắt trong mắt không rời nhau được là lúc tình yêu sóng sánh cũng chợt đến. Họ dắt nhau từng đôi một tìm về chốn nghỉ ở một nhà sàn ấm cúng nào đó; nằm bên nhau tâm tình, cởi mở, gần gũi, thân thiết rồi thiếp đi trong giấc nồng. Đôi bên ngỡ như đã "tuy hai mà một" nhưng thật ra rất tỉnh táo để không đi quá giới hạn mong manh kia. Bởi theo tục lệ, ai không làm chủ được mình, "vượt rào", thì bị "phạt vạ" vài con heo, vài chục con gà đãi dân làng, dòng họ để tạ lỗi. Chính nhờ luật nghiêm như thế mà thanh niên ở những bản làng xa xôi này đã hình thành một quan niệm hôn nhân rất trong sáng, lành mạnh. Nếu sau đó người con gái ưng thuận bắt lấy làm chồng thì sẽ làm thủ tục xin phép gia đình. Nếu không ưng thuận được thì cũng chia tay trong kỷ niệm đầu tiên. Việc chủ động mời "ngủ thảo" không phân biệt nam hay nữ, ai mời cũng được, thể hiện sự bình đẳng, nhưng thường là họ chỉ mời ngủ những người họ thích, chứ không bao giờ thay lòng đổi dạ, nay mời người này, mai người kia. Được biết "ngủ thảo" tồn tại khá lâu ở người Ra-glây cực nam Trung Bộ cho đến đầu những năm 90 của thế kỷ XX thì mất hẳn do bị biến tướng, lợi dụng.

Chị Chủ tịch Hội LHPN huyện Bác Ái (Ninh Thuận) đã đỏ mặt, lắc đầu nguầy nguậy khi tôi hỏi về tục ngủ thảo và cho rằng đó là chuyện ngày xưa. Thầm nghĩ, ngày xưa mà sống đẹp, sống có tâm hồn đến thế vẫn hơn gấp nhiều lần kiểu phá cách "hiện đại" thực dụng, dung tục.

HỒNG VÂN