Bình công sau chiến đấu

Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam vừa khai mạc phòng tranh ký họa “Một thời chiến tranh” nhân kỷ niệm lần thứ 61 Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9-2006.

Đây là một phần nhỏ trong số hàng nghìn tác phẩm mỹ thuật mà Bảo tàng LSQSVN đang lưu giữ. Hơn 100 tác phẩm “vẽ tại trận” trên khắp các nẻo đường kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã được giới thiệu, gợi lại cho người xem biết bao hình ảnh của thời kỳ vô cùng gian khổ, ác liệt mà rất đỗi hào hùng của quân và dân ta trong những năm lửa đạn.

Buổi khai mạc thật xúc động. Người ta thấy có nhiều họa sĩ lão thành cũng có mặt như: Họa sĩ Huỳnh Văn Thuận (85 tuổi), Phan Kế An (83 tuổi), Thanh Ngọc (84 tuổi), Vũ Giáng Hương (gần 80 tuổi)… những con người đã từng xông pha trên nhiều địa bàn nóng bỏng của tuyến lửa Quảng Bình, Vĩnh Linh, của đường Trường Sơn khốc liệt để mà vẽ, mà sáng tác những tác phẩm đậm đà hơi thở và khí thế của cái thời “Tất cả vì miền Nam ruột thịt” và “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”.

Trong dòng người xem, chúng tôi đã gặp những tác phẩm của nhiều họa sĩ quen biết như: Văn Đa, Xuân Giao, Bằng Lâm, Nguyễn Đức Thọ, Lê Duy Ứng v.v.. Đặc biệt chúng tôi được gặp ở đây nhiều tác phẩm của những tác giả mà thấy tên cứ “lạ hoắc” như: Anh Tuấn, Đặng Yến, Đoan Trang, Thiện, Tuân, Lưu Văn Mạo, Thịnh, Vũ Văn Tiệp… Tôi đã tra cứu trong tập kỷ yếu của Hội Mỹ thuật Việt Nam với hàng nghìn họa sĩ mà cũng không tìm thấy tên các anh. Vậy mà tranh của các anh rất đẹp, rất sống động và tràn đầy cảm xúc qua nét bút, mảng màu chắc tay và tài giỏi. Đoan Trang vẽ Chiến sĩ giải phóng Trương Văn Lương với cây súng trung liên trên vai bằng những nét bút và mảng màu tung tảy, xốn xang. Đặng Yến vẽ Tiểu đội phó TNXP đội 16 Kim Củng và Hầm chỉ huy tại mặt trận với bút pháp vững vàng, sinh động. Anh Tuấn có cách nhìn khái quát nhưng cô đọng trong Bộ đội làm đường, còn Trên trọng điểm của Tuân và Đồng chí giao liên của Thiện lại sâu lắng, mênh mang. Ấn tượng nhất đối với tôi là hai tác giả có nhiều ký họa với trình độ nghệ thuật khiến nhiều đồng nghiệp phải xuýt xoa, nể trọng, đó là Thịnh và Ng Lợi.

Người xem chỉ biết tên tác giả qua chữ ký ở góc tranh là Thịnh. Thịnh nào đây mà nay không nghe nói! Thịnh nào đây mà tranh màu nước của anh sinh động và hấp dẫn làm vậy. Anh chứng tỏ là một cây bút đã được đào tạo công phu và đang phát lộ tài năng nghệ thuật qua những bức ký họa như: Má B Quảng Trị, O Chí giao liên, Dũng sĩ bắn tỉa, Trên điểm cao v.v.. Người xem cũng chỉ biết tên tác giả qua chữ ký ở góc tranh là Ng Lợi với những ký họa mà hình rất vững, nét rất hoạt, bút pháp rất điêu luyện, tài tình qua các tranh: Phá bom nổ chậm, Những cô gái Trường Sơn cùng nhiều bức chân dung màu nước trên giấy dó rất lung linh, huyền ảo, khoáng đạt và giàu cảm xúc thẩm mỹ.

Đáng chú ý nhất là có tới 37 tác phẩm chưa biết được tên của tác giả mà tranh lại rất cuốn hút người xem như: Thuyền trên sông, Qua suối, Ba-ri-e dốc K, Khẩu đội tự vệ, Trại bồi dưỡng viết văn tại Xavanakhet, Bình công sau chiến đấu, Chăm sóc thương binh v.v.. Cũng có những ký họa chân dung rất đẹp, có ghi rõ về người được vẽ nhưng tên tác giả thì lại không ghi như: Đồng chí Bùi Thị Xuyên đơn vị gùi đường 16 quyết thắng hoặc Tiểu đội trưởng Vũ Văn Tiệp C2D35 chiến đấu dũng cảm trong chiến dịch đường 9. Loạt AK đầu tiên đã diệt 4 tên thám báo (vẽ tháng 3-1971)… Rõ ràng là những ký họa sống động này được vẽ trên chiến trường. Có những bức bị hoen ố nước mưa và khói bụi; có những bức được vẽ trên mảnh giấy bao xi măng đã nhàu nhĩ nhưng sao gợi cảm và âm vang đến thế!

Trong chiến tranh, người còn người mất là lẽ thường tình. Nhưng khi được chiêm ngưỡng những tác phẩm “khuyết danh” đáng trân trọng và cảm phục này sao lòng ta cứ bùi ngùi, da diết! Các anh đang ở đâu! Các anh còn hay đã ngã xuống trên các trận địa, trên các cánh rừng? Qua những bức tranh khuyết danh này càng làm ta suy nghĩ lao lung hơn về một thời để nhớ.

Một thời mà tuổi trẻ dâng hiến cả tài năng, sinh lực và cả tính mạng của mình cho Tổ quốc mà không hề tính đếm mảy may. Các anh đã chiến đấu, đã vẽ bằng cả trái tim mình để ghi lại bằng ngôn ngữ hội họa muôn vàn hình ảnh và con người đã trở thành huyền thoại. Vậy mà các anh đâu cần lưu lại cho hậu thế tên tuổi của mình! Đại tá, anh hùng Lê Mã Lương trong diễn văn khai mạc cũng có lời với mọi người rằng, hãy cung cấp thêm thông tin về các tác giả còn chưa biết tên cho ban tổ chức. Chỉ có mỗi họa sĩ Phạm Ngọc Liệu nhận ra một ký họa của tác giả Văn Nhã, một đồng đội của anh (đã hy sinh) thuộc Bộ Tư lệnh Thông tin.

Đã có bao nhiêu tác phẩm khuyết danh trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ. Những bài hát, những bài thơ mà ta đọc, mà ta hát hôm nay. Những bức tranh quý giá mà ta xem hôm nay sao lại thiếu tên tác giả! Họ đã sống, đã chiến đấu, đã sáng tạo nghệ thuật rất bình dị và đã ngã xuống trong bom đạn của chiến tranh như muôn vàn chiến sĩ mà chẳng màng đến công danh, lợi lộc; thậm chí hàng vạn người không tìm được mộ chí, hài cốt. Cái thời ấy thật lạ lùng. Tôi bỗng nhớ tới mấy câu thơ của Thanh Hải: “… Đất nước như vì sao-Cứ đi lên phía trước-Ta làm con chim hót-Ta làm một nhành hoa-Một nốt trầm xao xuyến-Một mùa xuân nho nhỏ-Lặng lẽ dâng cho đời…”.

Vậy là chỉ riêng cuộc triển lãm kỳ này cũng lại có thêm nhiều tác phẩm khuyết danh, lại có thêm nhiều niềm thương tiếc, bùi ngùi, xót xa. Trong cuộc chiến giành độc lập, tự do cho non sông, đất nước, chúng ta cũng mất đi không ít những tài năng nghệ thuật!

“Khuyết danh” nhưng tác phẩm của họ đã và mãi trọn vẹn niềm yêu thương trong lòng công chúng.

ĐẶNG TRẦN SƠN