Nhà văn Côn-xtan-tin Lu-pê-a-nu vừa gửi tặng cho chúng tôi tập thơ Hồ Xuân Hương do hai vợ chồng ông dịch và xuất bản tại Nhà xuất bản Qilinul din Jad.
Tuyển thơ dày 150 trang, gồm 64 bài thơ được in song ngữ: tiếng Việt và tiếng Ru-ma-ni, có ký họa minh họa, trong nhiều bài thơ có kèm phần giải thích, diễn giải ý nghĩa của bài thơ vào cuối bài dịch. Nhiều bài thơ được dịch và gieo vần theo niêm luật của thơ Ru-ma-ni.
Chúng tôi đã đọc kỹ bản dịch thấy tác giả dịch khá sát nghĩa, những câu thơ mềm mại duyên dáng, bốc lửa nhưng đầy nữ tính của Hồ Xuân Hương được chuyển tải trọn vẹn qua bàn tay của những người “thợ kim hoàn” ngôn ngữ tài hoa Mi-ra và Côn-xtan-tin Lu-pê-a-nu.
Thơ Hồ Xuân Hương là loại thơ khó dịch vì ngoài phần nghĩa đen còn có nghĩa bóng. Tác giả đã dày công bám sát nghĩa đen của các câu thơ hàm súc và đầy ẩn ý của Hồ Xuân Hương để tìm những câu chữ hàm nghĩa tương đương nhất trong tiếng Ru-ma-ni. Chưa đủ, kèm theo phần dịch thơ là phần giải thích về những câu, những ý trong nguyên tác mà tiếng Ru-ma-ni không thể lột tả hết và tương xứng với những hàm ý trong các câu thơ đa nghĩa, đa tình của bà Chúa thơ Nôm này.
Ví dụ bài thơ Bánh trôi nước:
Thân em trắng, phận em tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son...
Bài thơ sau khi đã dịch đủ ý, đủ nghĩa của nguyên tác, tác giả đã giải thích cho người đọc Ru-ma-ni hiểu loại bánh trôi là gì, được chế biến ra sao. Câu thứ hai được tác giả chú giải: chiếc bánh trôi là biểu tượng cho số phận, cuộc đời chìm nổi của nữ nhà thơ nói riêng và phụ nữ nói chung. Câu thứ ba và câu thứ tư được giải thích chiếc bánh trôi mặc dù luôn chịu cảnh chìm nổi, khi ấm khi lạnh như chính cuộc đời của thi sĩ, nhưng trái tim và tấm lòng của thi sĩ vẫn thủy chung và son sắt... Như vậy tác giả đã khá công phu trong việc giới thiệu thơ của bà Chúa thơ Nôm.
Để hoàn thành được tập thơ này, vợ chồng Côn-xtan-tin Lu-pê-a-nu, nguyên là Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Ru-ma-ni tại Việt Nam, đã dựa vào bản chữ Nôm (Lu-pê-a-nu vốn thông thạo tiếng Trung Quốc); ngoài ra, dịch giả còn dựa vào các bản dịch thơ Hồ Xuân Hương bản tiếng Anh và tiếng Pháp và nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử-văn hóa giai đoạn mà thi sĩ Hồ Xuân Hương từng sống.
Để giúp bạn đọc hiểu rõ về sự nghiệp thơ của Hồ Xuân Hương, tác giả đã có bài giới thiệu công phu về giai đoạn lịch sử này, giới thiệu về nguồn gốc chữ Nôm và vai trò của nó trong đời sống tinh thần của người Việt. Như vậy trong 2 năm 2005-2006, bạn đọc Ru-ma-ni đã được biết đến đất nước và con người Việt Nam qua 4 ấn phẩm: Nhật ký trong tù và Thơ Hồ Xuân Hương do Côn-xtan-tin Lu-pê-a-nu, Đường vô xứ Nghệ quanh quanh và Khám phá Việt Nam của 4 nhà văn Ru-ma-ni từng sang thăm Việt Nam trong năm 2003 và cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm...
Trong dăm năm gần đây, cùng với nhiều hoạt động giao lưu, trao đổi các đoàn nhà văn của hai nước, đất nước và con người Việt Nam cũng như đất nước, con người Ru-ma-ni đã được bạn đọc của hai nước biết đến thông qua các tác phẩm văn học, báo chí.
Với những đóng góp mới này, vợ chồng nhà văn, nhà ngoại giao Côn-xtan-tin Lu-pê-a-nu đã trở thành một trong những nhịp cầu hữu nghị của hai nền văn hóa Việt Nam - Ru-ma-ni.
PHẠM VIẾT ĐÀO