Nhạc sĩ Trọng Tĩnh sinh ra và lớn lên tại huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Đây là vùng đất cổ có bề dày về lịch sử và truyền thống văn hóa. Đặc biệt, tại làng Thanh Hoài, xã Thanh Khương (nơi ông sinh ra) có ba nhạc sĩ, đồng thời là ba anh em trong chi họ Nguyễn Trọng: ông (nhạc sĩ Trọng Tĩnh), nhạc sĩ Phó Đức Phương và nhạc sĩ Trọng Ánh-đều là ba người thành danh trong sự nghiệp âm nhạc. Với khả năng sáng tác và lòng đam mê theo đuổi sự nghiệp này, ông đã thi và trúng tuyển và hệ đại học chính quy chuyên ngành sáng tác tại Nhạc viện quốc gia Hà Nội. Sau nhiều năm miệt mài đèn sách, ông đã tốt nghiệp ra trường với tấm bằng giỏi. Hiện ông đang là Hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Phó hiệu trưởng trường Trung cấp Văn hóa nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh.

Là người quản lý, ngoài công việc chuyên môn của mình, ông tập trung dành nhiều thời gian cho sáng tác, giảng dạy và nghiên cứu. Ở mảng sáng tác, ông viết nhiều thể loại, từ tác phẩm viết cho dàn nhạc giao hưởng (Poem Symphony Cội nguồn) tới những tác phẩm song tấu, tam tấu, tứ tấu cho pi-a-nô, vi-ô-lông, các hòa tấu viết cho những nhạc cụ trong dàn nhạc cổ truyền dân tộc; và ông còn viết nhiều ca khúc. Trong những ca khúc của ông, đề tài “làng Quan họ” luôn chiếm số lượng nhiều hơn cả, trong đó nổi lên một số ca khúc như: Mùa xuân biên cương (1978), Trầm tư (1993-đoạt giải UNESCO về ca khúc đậm đà màu sắc dân tộc), Một mùa xuân mới (1994), Nói với người yêu nhân dịp đầu xuân (1996), v.v… Và Khúc giao duyên là ca khúc mới được nhạc sĩ sáng tác năm 2000, dựa trên chất liệu dân ca Quan họ đã đóng góp vào sự nghiệp sáng tác của ông nói riêng và những ca khúc “Việt Nam” của đất nước ta nói chung một khúc xuân mới, một hơi thở mới.

Bài hát được viết lên từ niềm trăn trở, từ tình yêu quê hương của một nhạc sĩ sinh ra và lớn lên trên miền quê quan họ. Hình ảnh về người con gái quan họ, về mùa xuân quan họ luôn phảng phất trong suy nghĩ của ông. Trong một lần tình cờ gặp bài thơ của một cô học trò Phương Ngân, cái tình trong bài thơ và hình ảnh người con gái quan họ trong thơ và trong ông như hòa quyện-đã thôi thúc nhạc sĩ viết lên những dòng nhạc vừa trữ tình say đắm, vừa mộc mạc chân quê này. Bài hát như một bức tranh mùa xuân, mùa của trẩy hội, mùa của “mưa bụi giăng giăng mờ sương”, của “hoa xoan giăng kín lối về” tới bóng dáng người con gái quan họ trong chiếc nón quai thao nghiêng nón đợi “má ửng hồng” như đứng chờ ai.

Ca khúc được nhạc sĩ Trọng Tĩnh viết rất ngắn gọn ở hình thức hai đoạn đơn dạng phát triển (a+b). Tức là từ một mô-típ chủ đề âm nhạc, các tuyến giai điệu được nhắc lại và phát triển ở phần sau. Đoạn a gần như được nhắc lại toàn bộ ở hai câu (x + x’). Sang đến đoạn b (y + y’), các âm hình tiết tấu và nét giai điệu này được phát triển, tạo cho âm nhạc trong ca khúc một sự cân đối về bố cục, chặt chẽ về ngôn ngữ âm nhạc. Đây là một thủ pháp xuất hiện trong các ca khúc của ông cũng như được nhiều nhạc sĩ khác sử dụng. Nhưng ở đây, dường như nhạc sĩ dùng thủ pháp này để tôn lời ca lên, tạo cho nội dung ca từ và âm nhạc thống nhất, như quyện lấy nhau, đưa ra trước mắt người nghe một không gian mùa xuân trên quê hương quan họ thật đẹp, chan chứa tình người. Một lần nữa hình ảnh “những cô hàng xén răng đen/cười như mùa thu tỏa nắng” ngày xưa trong thơ Hoàng Cầm như hiện lên trong chiếc áo mớ ba, mớ bảy trảy hội xuân mới hôm nay; như khắc sâu nỗi nhớ về những cuộc hát quan họ “ngập ngừng gót sen em đợi/khúc giao duyên ai đi tìm ai”. Đặc biệt, Khúc giao duyên hoàn toàn sử dụng thang bảy âm của âm phương Tây mà không phải thang âm Ngũ cung đặc trưng của quan họ nhưng nó vẫn mang âm hưởng của dân ca quan họ một cách rõ nét. Phương pháp này xuất phát từ sự nắm vững quy luật cũng như đặc trưng riêng của quan họ nên khi sáng tác ông đã dùng điểm nhấn để tạo ra âm hưởng của thể loại dân ca này. Về tiết tấu, nếu như trong các bài quan họ là những tiết tấu dàn trải, thường ít đảo phách thì Khúc giao duyên được nhạc sĩ đưa toàn bộ âm hình tiết tấu âm nhạc đương đại tạo cho ca khúc nét cá tính, mang nhịp điệu thời đại mà vẫn thật duyên dáng, thiết tha.

Có thể nói, cho đến nay, đã có nhiều tác phẩm âm nhạc viết về làng quê quan họ và đã sống mãi với thời gian, như Trên quê hương quan họ của Phó Đức Phương, Làng Quan họ quê tôi của Nguyễn Trọng Tạo (thơ Phan Hách), Tình yêu trên dòng sông Quan họ của Phan Lạc Hoa (thơ Đỗ Trung Lai) v.v.. nhưng dường như trong mỗi nhạc sĩ lại tìm đến cho mình một cách tiếp cận, góc nhìn khác nhau về cái tình trong quan họ. Khúc giao duyên và những tác phẩm âm nhạc của nhạc sĩ Trọng Tĩnh cũng vậy. Cái hay của ca khúc chính là ở chỗ nó được viết lên bằng tình yêu quê hương, bằng lòng say mê những làn điệu quan họ, bằng sức sáng tạo và tinh thần nhiệt huyết với sự nghiệp sáng tác, và bằng cả tình cảm chân thành nên rất ngắn gọn, mộc mạc, dễ nhớ mà lại mang giá trị học thuật cao.

NGUYỄN ĐÌNH LÂM