Tiếng lành đồn xa, tôi tìm đến thị trấn Kẻ Sặt, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương để gặp gỡ Phạm Chí Thiện, người có niềm ham thích sưu tầm các hiện vật thời chiến. Ông tiếp đón vị khách lạ với một nụ cười và cái bắt tay thân thiện. Trông ông giản dị, nhanh nhẹn và chất phác như những người con của đồng ruộng. Ông Thiện sưu tầm đã 40 năm với số “gia tài” hiện có là hơn 400 hiện vật thời chiến. Điều gì khiến một người chưa từng trải qua quân ngũ có thú đam mê ấy? Ông Thiện cho biết, gia đình ông có hai liệt sĩ là bố đẻ và chú ruột. Bố ông hy sinh thời kháng chiến chống Pháp tại Hải Phòng khi Phạm Chí Thiện chưa biết gọi tiếng “bố”. Vì thế, tự trong sâu thẳm con người Phạm Chí Thiện hình thành niềm đam mê lưu giữ các hiện vật thời chiến, là tưởng nhớ đến người cha, người chú, cũng là tìm hiểu và thể hiện lòng biết ơn tới các liệt sĩ đã quên thân mình vì Tổ quốc.

Phạm Chí Thiện dẫn tôi đến nơi ông cất giữ các hiện vật thời chiến. Ông vui vẻ khoe rằng: “Tôi có cái đài Xiongmao của Trung Quốc hồi thập kỷ 60 của thế kỷ trước dùng cho sĩ quan đi chiến trường B, nay vẫn chạy tốt, lắp pin vào là chạy như thường. Đây là một trong những hiện vật mà tôi rất quý”. Tôi đón lấy cái đài để ông rảnh tay lôi trong tủ ra một vật nữa. Ông bảo: “ Hiện vật mà tôi vô cùng trân trọng là đây: bình hoa bằng đồng được làm từ vỏ đạn pháo lớn nhất được mệnh danh là “vua chiến trường”. Nó là quà mừng chiến công của phụ nữ tỉnh Phú Yên kết nghĩa tặng các nữ dân quân xóm Lai Vu (Hải Dương) vào mùa xuân năm 1968. Rất khó khăn tôi mới thuyết phục được để có nó đấy”.

Rồi ông Phạm Chí Thiện lần lượt giới thiệu với tôi 400 hiện vật. Nào là cái lược sắt xinh xắn làm từ xác máy bay, cái ca tráng men Quyết thắng của Trung Quốc sản xuất, bình tông nước, bát sắt, bút máy hiệu Pilot của “ông cố vấn Vũ Ngọc Nhạ”, cái cặp da cán bộ ở chiến trường Lào (1979)... Với ông Thiện, cái gì thuộc về lịch sử đều rất đáng quý. Vì thế khi nghe ở đâu có hiện vật là ông tìm đến, thuyết phục gia chủ bằng mọi giá để có đồ đem về. Ông kể rằng, mỗi lần đi tìm hiện vật trở về, nếu là ban ngày thì ông sẽ đi đâu đó cho đến khi trời tối, thời điểm mà không còn ai ở ngoài đường thì là lúc ông “tay xách nách mang” về nhà. Bởi hàng xóm chưa hiểu công việc của người sưu tầm, họ cho rằng đầu óc ông không bình thường. Nhiều lần họ to nhỏ với nhau rằng ông Thiện đi buôn đồng nát (?). Vượt lên mọi dị nghị, ông không thể từ bỏ được niềm đam mê đã ngấm vào máu thịt mình từ bao giờ.

Bản thân tôi thắc mắc không hiểu ông Thiện lấy nguồn kinh phí đâu ra cho mỗi chuyến đi. Căn nhà nhỏ đơn sơ của ông không có vật dụng gia đình gì đáng giá: chiếc quạt trần han gỉ khi chạy kêu ken két, bàn ghế cũ kỹ không đồng bộ, cái cầu thang gỗ lộ thiên ọp ẹp hiếm có cái thứ hai, chiếc xe đạp cà tàng... Không ngần ngại, Phạm Chí Thiện thẳng thắn bộc bạch: “Vì là con độc nhất trong gia đình, khi bố tôi hy sinh, họ hàng gửi cho mẹ tôi tiền, các đồ dùng như xe đạp, đồng hồ... những thứ rất có giá trị thời đó. Mẹ tôi quy đổi thành tiền, vàng, dành dụm cho tôi. Sau này, tôi dùng số tiền đó để bắt đầu công việc sưu tầm hiện vật thời chiến – những bằng chứng của đất nước một thời oanh liệt. Còn bây giờ “kinh phí đi lại của tôi là những đồng hoa lợi từ ruộng vườn và số tiền lãi nhỏ nhoi từ quầy thịt lợn của vợ”. Tôi nói vui với ông rằng ông có “hậu phương” vững chắc thế thì thoải mái mà đi. Tôi hiểu rằng sau những gì mà Phạm Chí Thiện có được là đức hy sinh cao cả, là sự ủng hộ nhiệt tình của người vợ thân yêu. Ông thầm cảm ơn người phụ nữ ấy dù chưa một lần nói ra.

Nguồn động viên Phạm Chí Thiện tiếp tục công việc sưu tầm là sự ủng hộ của khá nhiều người. Ông Vũ Đình Quý, một cán bộ nghỉ hưu, là ủy viên BCH cựu chiến binh xã Tráng Liệt, huyện Bình Giang (Hải Dương) bày tỏ: “Không ngại khó khăn gian khổ, nhiều năm nay, ông Thiện đã sưu tầm hiện vật của hai cuộc kháng chiến. Những hiện vật đó là tài sản, là trang bị quý giá của cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam, tạo nên sức mạnh để quân đội ta đánh thắng mấy đế quốc tàn bạo hung hãn nhất của thế kỷ XX. Đó là cơ sở để giáo dục truyền thống cách mạng hào hùng của dân tộc cho con cháu đời sau. Xã hội sẽ trong sáng, lành mạnh nhờ những việc làm như của ông ấy”.

Quả thật việc sưu tầm của Phạm Chí Thiện đã không vô ích. Các giáo viên của trường cấp II trong thị trấn thường xuyên đưa học sinh đến thăm các hiện vật thời chiến của ông Thiện để làm giáo cụ trực quan sinh động cho các bài giảng. Ông Thiện tâm sự, sự đến thăm của các thầy, cô giáo, các em học sinh, cán bộ, CCB, nhà báo đối với những hiện vật của ông là nguồn động viên tinh thần lớn lao, tiếp thêm sức mạnh cho ông tiếp tục công việc.

Ông Thiện tiết lộ, ông đang chuẩn bị cả vật chất lẫn tinh thần cho những chuyến đi xa sắp tới (có thể là Tây Nguyên) – Nơi ấy thu hút tâm hồn người sưu tầm, biến ông thành “một gạch nối” giữa quá khứ với hiện tại và tương lai. Việc có được các hiện vật đã rất khó, nhưng để giữ gìn những hiện vật đó còn mãi với thời gian là điều khó khăn hơn. Căn nhà nhỏ chất đầy sách và các hiện vật thời chiến của ông Thiện đang cần “bàn tay chung sức chăm sóc” của nhiều người nữa. Ông thổ lộ: “Giá tôi có chiếc tủ tử tế hơn, tôi sẽ kê nó ở cạnh tường đằng kia, rồi trân trọng trưng bày các kỷ vật đó để các cháu học sinh dễ dàng tham quan, học tập thì tốt biết bao”.

Ông Phạm Chí Thiện dự định, nhân dịp kỷ niệm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22-12 sắp tới, sẽ mở một cuộc triển lãm thật quy mô ở quê nhà, trưng bày các hiện vật thời chiến để thế hệ trẻ - những người được hưởng thành quả cách mạng - tự hào về quá khứ hào hùng của những con người một thời oanh liệt. Nhưng điều trăn trở nhất hiện nay của ông là chưa có được cách thức tổ chức triển lãm đạt hiệu quả tốt nhất, chưa có địa điểm và một số khó khăn khác, ngoài tâm huyết của người sưu tầm và các hiện vật mà ông có. Ông Thiện mong mỏi nhận được sự trợ giúp, chia sẻ kinh nghiệm của các cơ quan, tổ chức, các cá nhân cùng ông hoàn thành được dự định mà ông ấp ủ từ lâu…

VŨ PHƯƠNG HÀ