Mỹ thuật Bộ đội Cụ Hồ

Qua xóm nhỏ. Sơn mài của Nguyễn Trọng Cát

Nhớ lại những năm 60 của thế kỷ trước chúng ta đã có một cao trào sáng tác Mỹ thuật quần chúng rộng rãi, sôi nổi với một tên gọi thân quen “Bộ đội vẽ” và “vẽ về bộ đội”, mà hiệu quả cụ thể, không thể phủ nhận được là các triển lãm Mỹ thuật của các ngành, các quân-binh chủng: Hậu cần, Kỹ thuật, Phòng không-Không quân, Thông tin, Công binh, Đặc công, Biên phòng… tại Thủ đô Hà Nội đã trở thành những ngày hội văn hóa - tạo hình tác động trực tiếp đến đời sống văn hóa các đơn vị quân đội, gây được ấn tượng tốt đối với giới Mỹ thuật và công chúng yêu Mỹ thuật Thủ đô. “Bộ đội vẽ-vẽ về bộ đội” là hai mặt của phong trào sáng tác Mỹ thuật đã thực sự tác động và chuyển hóa lẫn nhau làm cho phong trào vừa có bề rộng, vừa có chiều sâu.

Về phương diện tổ chức, cuộc vận động sáng tác Mỹ thuật toàn quốc về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng 2000-2005 đã đổi mới so với các cuộc vận động trước đó-cuộc vận động sáng tác - triển lãm diễn ra liên tục trong 5 năm. Cái đích đến là triển lãm Mỹ thuật toàn quốc chào mừng kỷ niệm 60 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam. Ban tổ chức đã biết vận động và làm việc trực tiếp, cụ thể với các quân-binh chủng có những ngày kỷ niệm tròn 40, 50 năm trong thời gian diễn ra cuộc vận động. Đặc biệt Bộ tư lệnh một số quân-binh chủng nhận thức đúng tầm cuộc vận động nên đã thực sự vào cuộc. Hơn thế còn lấy cuộc vận động sáng tác - triển lãm phục vụ trực tiếp cho nhiệm vụ chính trị đơn vị mình. Tổ chức các chuyến đi thực tế cho các họa sĩ trong và ngoài quân đội, mở trại sáng tác và tổ chức triển lãm, in vựng tập tranh-tượng chào mừng nhân ngày kỷ niệm trọng đại quân, binh chủng như: Phòng không-Không quân, Biên phòng, Đặc công… đặc biệt Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Thanh Hóa là tỉnh đầu tiên trong cả nước hưởng ứng nhiệt tình cuộc vận động sáng tác-triển lãm Mỹ thuật 2004, cũng mở trại và triển lãm mỹ thuật tại thành phố Thanh Hóa.

Cuộc vận động sáng tác-triển lãm Mỹ thuật 2006–2010 của chúng ta như cuộc hành quân đường trường của giới Mỹ thuật cả nước-một cuộc chạy tiếp sức đường dài có nhiều đích đến–làm sao vận động cho được các đơn vị quân đội hưởng ứng coi như một đích đến trước khi đến được cái đích cuối cùng là triển lãm Mỹ thuật toàn quốc về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng chào mừng 65 năm ngày thành lập QĐND Việt Nam–Ngày hội quốc phòng toàn dân (2009).

Về nghệ thuật, chúng ta chưa có được nhiều tác phẩm đẹp như thế hệ đi trước, chưa có được những tác phẩm đúng tầm hiện thực về lực lượng vũ trang của thế hệ mình. Đó là một món nợ lịch sử khó trả. Song ý thức công dân và trách nhiệm nghệ sĩ đòi hỏi những người tổ chức và các họa sĩ thế hệ hôm nay phải phấn đấu để có nhiều tác phẩm tốt.

Để cuộc vận động sáng tác thành công, theo chúng tôi rất cần mở rộng đề tài-nội dung hơn nữa. Tất nhiên các tác phẩm phải tập trung phản ánh lực lượng vũ trang: một thời chiến tranh, một thời hòa bình xây dựng quân đội chính quy, hiện đại, không thể thiếu chân dung tướng lĩnh, anh hùng quân đội, bà mẹ Việt Nam anh hùng, kể cả chân dung người yêu của lính, vợ con người lính. Nói rộng ra là hậu phương lớn để người lính chắc tay súng. Đặc biệt chúng ta còn thiếu tác phẩm thể hiện những chiến dịch lịch sử lớn của Quân đội nhân dân Việt Nam. Sẽ phải mở rộng thời gian-không gian theo chiều dài của dựng nước và giữ nước dân tộc. Còn nữa là biết bao tướng tài, anh hùng và chiến tích lịch sử của cha ông… Nếu mở rộng như vậy, đề tài - nội dung cuộc vận động sáng tác - triển lãm của chúng ta sẽ phong phú hơn, hấp dẫn hơn.

Không chỉ đổi mới về nội dung, đề tài mà phải đi đôi với cách tân hình thức nghệ thuật. Cùng với tổ chức tốt các chuyến đi thâm nhập thực tế các đơn vị quân đội. Cần gắn với việc tổ chức tốt, cung cấp thông tin văn hóa tạo hình, sáng tác-thẩm định-hưởng thụ mỹ thuật. Không tự nạp thông tin, cập nhật thông tin, khó tạo nên những hình thức mới và đẹp, khó thẩm định chính xác và không hội đủ năng lực cảm thụ cái đẹp trong nghệ thuật.

Chúng ta đã có một trang sử mỹ thuật đẹp, định hình, định vị một phong cách, xu hướng nghệ thuật hiện thực gắn với đề tài lực lượng vũ trang - chiến tranh cách mạng. Các thế hệ tác giả hôm nay đã và đang tiếp tục phát huy nét tinh hoa của các xu hướng sáng tác hiện thực của các thế hệ đi trước, đồng thời biết làm phong phú thêm hình thức, phong cách nghệ thuật đó, biết tiếp thu tinh hoa các yếu tố tạo hình của chủ nghĩa hiện đại như: lập thể, siêu thực, tượng trưng, biểu hiện trừu tượng. Phương pháp thể hiện ngày nay không chỉ là nghệ thuật hiện thực, mà còn hiện thực tâm trạng. Dù muốn hay không thế hệ họa sĩ hôm nay đã tạo nên một hình thức, một phong cách nghệ thuật của thế hệ mình, thời đại mình.

Mỗi một dân tộc, thời đại, thậm chí mỗi một tác giả đều có một quan niệm riêng, một cách tiếp cận đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng riêng. Đó chính là lẽ sống còn của nghệ thuật và cuộc vận động sáng tác-triển lãm Mỹ thuật về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng 2006–2010 của chúng ta.

Có một sự thật, tự vượt chính mình trong sáng tạo nghệ thuật cực khó. Đòi hỏi không chỉ là nhiệt tình, tâm huyết, dày công, miệt mài lao động sáng tạo nghệ thuật. Cộng với một chút tài năng may ra mới có được một tác phẩm đẹp về đề tài lịch sử này. Hy vọng, cuộc vận động sáng tác–triển lãm Mỹ thuật toàn quốc về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng 2006–2010 sẽ phát hiện và bồi dưỡng được nhiều tài năng mới cho quân đội và đất nước, đưa được nhiều tác phẩm–tác giả mỹ thuật đến với người lính, đi vào đời sống các đơn vị quân đội ngày một nhiều, một đẹp hơn. Đó là mục đích tối thượng của cuộc vận động sáng tác–triển lãm của chúng ta nhằm đem lại “niềm vui lớn” cho đời như cách nói của C.Mác đã khẳng định xứ mệnh cao cả của nghệ thuật.

Qua thực tế công tác tổ chức sáng tác. Theo chúng tôi Ban tổ chức nên sớm công bố danh sách hội đồng nghệ thuật (HĐNT) của cuộc vận động sáng tác. Dù muốn hay không HĐNT có tác động định hướng sáng tác. Các thành viên HĐNT có đủ tâm, đủ tầm về đề tài lịch sử này hay không? nhất là “cái gu” không dị ứng với tranh giá vẽ và coi tranh đề tài là “tranh cúng cụ”. “Thế giới bây giờ người ta có còn làm như chúng ta đâu”-đã có những ý kiến như thế. Đó là một nhận định phiến diện, thiên lệch không đúng với thực tiễn sáng tác mỹ thuật, không đúng với đường lối văn hóa–văn nghệ của Đảng và chính sách của Nhà nước. Chẳng phải Đảng và Nhà nước ta đã và đang đầu tư và khuyến khích cho tranh đề tài đó sao? Chấp nhận mọi đề tài, xu hướng, khuynh hướng nghệ thuật có khả năng đối thoại với công chúng rộng rãi. Đó là một sự thật của lịch sử mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Có điều tài năng mỹ thuật không phụ thuộc vào tranh đề tài hay tranh không đề tài. Song tranh đề tài đòi hỏi cao ý thức công dân và trách nhiệm nghệ sĩ đối với dân tộc và thời đại. Quả thật sáng tác được một bức tranh đẹp về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng chẳng đơn giản chút nào nếu không muốn nói là cực khó.

Hội đồng nghệ thuật luôn là một vấn đề nhạy cảm, mời đúng người có sức tập hợp đông đảo tác giả hưởng ứng nhiệt tình cuộc vận động sáng tác - triển lãm lớn này của chúng ta. Cùng với ban tổ chức năng động, sáng tạo HĐNT một nhân tố quyết định đến sự thành công của cuộc vận động sáng tác-triển lãm Mỹ thuật toàn quốc về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng 2006–2010.

LÊ QUỐC BẢO