Con voi trong đoàn xiếc anh Nguyễn Văn Long tập động tác quỳ chào khán giả

9 con voi to lớn, oai vệ đi diễu hành cùng với 9 đoàn xiếc tư nhân trên các đường phố lớn TP Hải Dương chào mừng Liên hoan xiếc tỉnh Hải Dương (lần 2). Đàn voi xiếc đã làm tăng thêm sự hấp dẫn, lôi cuốn sự tò mò, làm ngạc nhiên đến bất ngờ cho nhiều người xem, thể hiện nét độc đáo riêng xiếc Hải Dương…

Mô hình hoạt động xã hội hóa nghệ thuật

Hải Dương hiện nay có 11 đoàn xiếc và ca nhạc tư nhân (trong đó có 9 đoàn xiếc), hoạt động liên tục hơn 20 năm nay. Các đoàn xiếc biểu diễn thường xuyên tại các huyện, xã trong tỉnh, đi biểu diễn tại nhiều tỉnh bạn, tại miền Trung, miền Nam và ra đến tận đảo Phú Quốc biểu diễn, mang đến nhiều tiếng cười, niềm vui cho khán giả mọi nơi.

Các đoàn xiếc tư nhân: Đoàn Trương Văn Nam, Nguyễn Văn Long, Nguyễn Đình Hà, Nguyễn Văn Kiên, Nguyễn Văn Chất, Đàm Thị Thanh, Nguyễn Thị Hòa, Nguyễn Văn Điền, Nguyễn Cảnh đều có nhiều tiết mục xiếc như nhào lộn, trò khéo và xiếc thú. Mỗi đoàn có từ 10 đến 15 diễn viên, 10 người giúp việc, hậu cần và lái xe. Các trưởng đoàn thường kiêm luôn nghệ sĩ biểu diễn và dàn dựng chương trình.

Anh Nam, anh Long và anh Tác trước đây nằm trong nhóm nghệ sĩ nguồn được tỉnh Hải Dương gửi đi học tại Trường xiếc Việt Nam (khóa 1980-1982). Sau khi ra trường các anh về đoàn xiếc-ca nhạc tỉnh Hải Dương, làm việc được vài năm thì đoàn giải thể, nhóm anh em nghệ sĩ trong đoàn tự tách ra, mỗi người thành lập một nhóm xiếc riêng. Các đoàn xiếc tự đào tạo diễn viên, tự dạy xiếc cho nhau, người học vừa tập, vừa tham gia biểu diễn. Diễn viên trong đoàn phần lớn là người trong gia đình, con cháu người thân, bạn bè.

Nghệ sĩ Nguyễn Văn Long (46 tuổi)-Trưởng một đoàn xiếc cho biết: “Lớp chúng tôi hiện nay mỗi người thành lập một đoàn xiếc riêng, hoạt động để giữ nghề và kiếm sống. Đoàn xiếc tôi nay có 15 diễn viên, biểu diễn các tiết mục trò khéo (nghệ sĩ Sao Mai diễn) đứng giữ thăng bằng trên 6 tầng khay thủy tinh, đứng trên con lăn. Xe đạp 1 bánh (Quốc Chính diễn), xiếc voi (Tiến Thụ diễn) và xiếc cá sấu (Phi Luân diễn)…”.

Mỗi đoàn xiếc Hải Dương đều có một hoặc hai tiết mục xiếc độc đáo như: Đoàn xiếc anh Long có tiết mục Đu bay (diễn viên đánh đu trên cao, nhào lộn không đeo dây bảo hiểm). Thú vị nhất là các đoàn xiếc đua nhau, mỗi người mua hoặc thuê hẳn một con voi, có đoàn như đoàn chị Thanh mua hẳn 2 con voi. Anh Long cho biết: “Con voi đoàn tôi là thuê ở tận bản Đôn-Đắc Lắc, mỗi tháng chi phí 10 triệu đồng thuê voi, thuê thêm 2 người quản tượng (chăn voi) khoảng 1.500.000đ/tháng, tiền nuôi voi khoảng 500.000đ/tháng (cho voi ăn cỏ, ngô, cơm nắm và mía). Có coi chương trình xiếc đoàn tôi thì thấy phong phú hơn, lôi kéo được nhiều khán giả đến xem xiếc, xem voi hơn…”.

Đoàn xiếc nhờ có voi đi cùng, về làng diễn chỉ cần dẫn voi đi một vòng quanh làng, là cả làng biết tối nay có xiếc về biểu diễn. Nếu biểu diễn ở huyện, thị trấn thì chở voi trên thùng xe. Khán giả và các cháu nhỏ nghe tin có voi về làng mình, nô nức rủ nhau đi xem voi, xem xiếc. Nhờ có voi quảng cáo mà người xem mọi miền quê đến xem xiếc nhiều hơn, đông hơn và doanh thu các đoàn cao hơn.

Anh Tác (em ruột anh Trương Văn Nam-Đoàn trưởng một đoàn xiếc Hải Dương) cho biết: “Tôi cũng thành lập một đoàn xiếc và ca nhạc riêng, bọn tôi hoạt động chủ yếu ở vùng Hải Phòng-Quảng Ninh. Đoàn tôi có tiết mục xiếc, như: Đi trên dây, xe đạp 1 bánh, ảo thuật cắt người làm 3 khúc, trò khéo chim bồ câu. Diễn viên trong đoàn chúng tôi tự đào tạo lấy, phần lớn là con em người nhà như Quỳnh Nga (20 tuổi-cháu ruột vợ tôi) diễn trò khéo, Quốc Tuấn (24 tuổi-cháu ruột tôi) diễn xiếc đi trên dây. Tôi có xiếc trăn (2 con trăn-dài 4m, nặng 20kg), 1 con cá sấu (nặng 50kg). Đoàn tôi diễn các tiết mục voi đứng chân lên bàn, voi quỳ, voi dùng vòi tung quả bóng.

Hướng phát triển xiếc tư nhân Hải Dương

Ông Nguyễn Xuân Chiến-Trưởng phòng quản lý văn hóa Sở VH-TT tỉnh Hải Dương cho biết: “Các đoàn xiếc tư nhân Hải Dương, mỗi đoàn có 1 con voi đã thuần, thể hiện được sự năng động, sáng tạo của các đoàn xiếc. Sở VH-TT tỉnh cấp giấy phép, duyệt các tiết mục xiếc các đoàn. Các đoàn xiếc làm đơn xin phép thành lập doanh nghiệp, tự túc về kinh phí hoạt động. Sở Kế hoạch-Đầu tư cấp giấy phép hoạt động các doanh nghiệp tư nhân. Sở VH-TT tỉnh tạo điều kiện, cấp giấy phép mua voi, thuê voi và vận chuyển voi xiếc hoạt động trên đường và tại các tỉnh bạn. Riêng tiết mục Nuốt kiếm chúng tôi không cấp giấy phép cho biểu diễn, sợ các cháu nhỏ bắt chước, học theo, gây nguy hiểm cho các cháu…”.

Các đoàn xiếc Hải Dương đã thành lập Hội xiếc Hải Dương (trực thuộc Liên chi hội xiếc Việt Nam), do anh Trương Văn Nam làm Chủ tịch, anh Nguyễn Văn Long làm Phó chủ tịch Hội. Anh Long cho biết: Mong muốn sắp tới được tỉnh và Liên chi hội xiếc Việt Nam quan tâm, giúp đỡ để Hội xiếc Hải Dương có một khu đất khang trang, xây dựng một rạp, nhà hát xiếc, để anh em nghệ sĩ có chỗ luyện tập và biểu diễn cố định. Sau đợt nghỉ Tết năm 2007, các đoàn xiếc lại hối hả lên đường đi biểu diễn tại nhiều tỉnh bạn, đi diễn ở miền Nam.

Trong cơ chế thị trường, các đoàn xiếc Hải Dương đã năng động, sáng tạo tìm được hướng phát triển riêng độc đáo của xiếc Hải Dương.

Bài và ảnh: HOÀNG NAM