Hình ảnh chiến sĩ và nhân dân Trị Thiên vẫn sống động trong trái tim tôi

Đồng chí Lê Khả Phiêu nói chuyện với Thiếu tướng Lê Mã Lương, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam.

Nhân kỷ niệm 40 năm cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, đồng chí Lê Khả Phiêu, nguyên Tổng bí thư; nguyên Thượng tướng - Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị đã đến thăm, nói chuyện và trao tặng Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam những kỷ vật về cuộc tiến công vào thành phố Huế Xuân 1968. Đồng chí là một trong những vị chỉ huy cấp trung đoàn đã chiến đấu tại chiến trường Trị Thiên - Huế trong những ngày khốc liệt nhất của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968.

Thiếu tướng Lê Mã Lương (Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam): Thưa Thượng tướng, với cương vị Trung đoàn trưởng kiêm Chính ủy Trung đoàn 9, trực tiếp chiến đấu và chỉ huy chiến đấu tại Trị Thiên-Huế, đồng chí cho biết suy nghĩ của mình về sự kiện này?

Thượng tướng Lê Khả Phiêu: Năm 1968, sau những thắng lợi liên tiếp đánh bại hai cuộc phản công chiến lược của đế quốc Mỹ ở miền Nam và cuộc chiến tranh phá hoại của chúng đối với miền Bắc, quân và dân ta đã làm thất bại một bước quan trọng chiến lược: "Chiến tranh cục bộ" của đế quốc Mỹ. Lúc đó tình thế và thời cơ xuất hiện, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương quyết tâm thực hiện kế hoạch Tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt toàn miền Nam giành thắng lợi quyết định. Đúng vào đêm giao thừa Tết Mậu Thân, cuộc tiến công chiến lược của quân và dân ta nổ ra đồng loạt ở nhiều thành phố, thị xã, thị trấn miền Nam. Huế lúc đó là một trong 3 mục tiêu trọng điểm của cuộc tiến công chiến lược Mậu Thân 1968. Trung đoàn 9 là một trong những đơn vị chủ lực được Bộ Tư lệnh Quân khu Trị Thiên giao nhiệm vụ tham gia đánh Huế cùng với nhân dân địa phương phối hợp nổi dậy. Ngày 31-1-1968, quân ta đã làm chủ khu Đại Nội, kéo lá cờ Giải phóng lên đỉnh cột cờ Ngọ Môn. Ngày 3-2-1968, phần lớn các mục tiêu quân sự của địch trong thành phố bị quân ta đánh chiếm.

Ngay sau đó, địch tập trung lực lượng chiếm lại thành phố. Tương quan lực lượng giữa ta và địch lúc đó không cân sức, địch có trên 10 vạn, còn ta có 4 nghìn quân. Để giữ được Huế lúc đó là cả một vấn đề. Chúng tôi ví mặt trận Huế như Xta-lin-grát của Liên xô (cũ). Cuộc chiến đấu giữa ta và địch giằng co nhau ác liệt, nhất là khu vực Ngọ Môn. Tinh thần của bộ đội ta khi đánh vào Huế rất hăng hái nhưng giữ Huế đến ngày thứ 8 tình hình bắt đầu khó khăn, đến ngày thứ 18 thì quá khó khăn nhưng bộ đội vẫn kiên cường trụ vững.

Bọn địch huy động thêm quân, điều lính thủy đánh bộ của sư đoàn 1 Mỹ, các chiến đoàn dù, thiết giáp, tiểu đoàn kỵ binh bay cùng với lính của sư đoàn 1 của ngụy ở đồn Mang Cá phản công quyết liệt. Chúng dùng bom na-pan, bom hơi cay, phá hủy, tiêu diệt các điểm đóng quân của ta. Bộ đội khi đó đói, sốt rét, thương vong nhiều, lương thực cạn kiệt. Lực lượng của Trung đoàn 9 khi đó chỉ còn khoảng 500 cây súng. Cán bộ chỉ huy cũng như anh em nhiều đêm liền không được ngủ, mắt người nào người nấy thâm quầng, căng cứng lại.

Sau 25 ngày chốt giữ, đêm 23-2-1968, bộ đội ta được lệnh rút khỏi thành phố. Đánh vào Huế đã khó nhưng khi chúng tôi rút ra càng gặp khó khăn, trở ngại hơn. Dạo đó mưa nhiều, đường lầy lội trơn như đổ mỡ, có đoạn phải leo núi, chúng tôi vừa phải đánh địch phản công, chống chọi với máy bay B-52 và phi pháo vừa phải chuyển thương binh và hàng tấn vũ khí đạn dược thu được của địch. Nhân dân Huế tận tình giúp đỡ bộ đội, họ huy động nhân dân, sinh viên, học sinh cùng chúng tôi vận chuyển vũ khí, thương binh. Trong cuộc hành quân ấy nhiều người kiệt sức, có lúc tưởng chừng không thể bước đi nổi vì trên vai mỗi người đeo đến 40kg trang bị và súng ống. Trong trái tim tôi in đậm những hình ảnh cảm động của nhân dân Huế lúc đó.

Được tận mắt chứng kiến, tôi mới thấy hết sự oanh liệt của chiến thắng này. Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân - 1968, là thắng lợi to lớn của quân và dân miền Nam và cả nước, đã làm lung lay ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ, buộc Mỹ phải điều chỉnh từ chiến lược "chiến tranh cục bộ" sang "Việt Nam hóa chiến tranh", xuống thang chiến tranh, chấm dứt vô điều kiện ném bom miền Bắc trong thời gian dài, chịu ngồi vào bàn đàm phán với ta tại Hội nghị Pa-ri.

Thiếu tướng Lê Mã Lương: Những năm tháng chiến đấu gian khổ tại Trị Thiên-Huế , Thượng tướng có những kỷ niệm gì sâu sắc nhất?

Thượng tướng Lê Khả Phiêu: Ở chiến trường này tôi có rất nhiều kỷ niệm nhưng nhớ nhất là câu chuyện về hai chiếc bánh sắn lạt của Thiếu tướng Hoàng Sâm. Năm 1968, tôi là Trung đoàn trưởng kiêm Chính ủy Trung đoàn 9. Hôm đồng chí Hoàng Sâm chuẩn bị ra Bắc, tôi lên báo cáo tình hình và chào đồng chí. Đồng chí dặn: “Các đồng chí ở lại, tình hình khó khăn lắm, cố gắng vượt qua gian khổ, củng cố, xây dựng đơn vị để tiếp tục chiến đấu”.

Trước khi tôi ra về, đồng chí nắm chặt tay tôi như không muốn rời, rồi đưa cho tôi hai chiếc bánh sắn làm quà. Tôi cầm hai chiếc bánh, lòng trào dâng xúc động. Chiếc bánh làm từ bột sắn, hấp lên trong vắt nhưng nhạt thếch vì không có muối, vậy mà đối với tôi quý giá vô cùng. Nó không chỉ ngon mà còn mang nặng tình đồng chí, đồng đội. Cảm giác đó tôi nhớ mãi đến tận giờ. Bấy giờ, khẩu phần ăn của bộ đội chỉ có rau rừng, củ mài, muối ăn đốt từ cỏ tranh, sắn với chúng tôi quý như sơn hào hải vị. Mỗi lần nhớ lại, tôi lại hình dung ra hình ảnh gầy guộc, nước da xanh mái, ánh mắt trìu mến và lời dặn dò của đồng chí tư lệnh cùng chiếc bánh sắn lạt. Tôi không ngờ lần đó là lần cuối cùng tôi được gặp người chỉ huy dũng cảm và tài năng đó.

Một kỷ niệm đáng nhớ nữa là khi chúng tôi từ Huế quay ra Quảng Trị, tôi được bố trí sống trong gia đình chị Trần Thị Tâm ở xã Hải Khê, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, khi đó chị là chính trị viên xã đội. Đơn vị của tôi được chị và nhân dân Hải Khê giúp đỡ, đùm bọc. Khu vực này đang là vùng lõm, ban ngày là của địch, ban đêm là của ta. Địch bao vây tứ phía, chặn mọi đường tiếp tế của ta. Cơ sở ở đây bị địch chà đi, sát lại hòng tách bộ đội ra khỏi dân. Bộ đội nhiều đồng chí bị thương chưa kịp chuyển về tuyến sau. Lương thực, thuốc men, khẩu phần ăn của bộ đội thiếu thốn nghiêm trọng chỉ có sắn và củ mài. Lúc đó chúng tôi đói đến mức phải ăn cả ngọn cây xương rồng. Chị đã vận động nhân dân và du kích đào hầm che giấu và nuôi dưỡng thương binh và bộ đội. Ban ngày, chúng tôi được nhân dân giấu dưới hầm bí mật, khoảng xẩm tối, chúng tôi lên khỏi hầm cùng du kích nghiên cứu đánh địch.

Ngày 22-2-1972, chị hy sinh. Nghe tin đó tôi và anh em Trung đoàn 9 tiếc thương chị vô hạn. Ngày 19-5-1972, chị được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Mỗi lần nhớ lại những năm tháng ở chiến trường, tôi luôn nhớ về người phụ nữ trung hậu, kiên cường bám đất, bám dân và sự giúp đỡ đùm bọc của nhân dân xã Hải Khê.