“Tìm được chìa khóa thì chắc chắn Việt Nam sẽ tiếp tục có một cuộc bứt phá nữa”. Ông Vũ Khoan đã khẳng định như đinh đóng cột với chúng tôi.

Lẽo đẽo với con đường khai thác tài nguyên và lao động rẻ thì vĩnh viễn lạc hậu

- Thưa ông, năm qua, về kinh tế, Việt Nam đã chính thức là thành viên của WTO. Về chính trị, chúng ta cũng đã được bầu làm ủy viên không thường trực HĐBA LHQ. Vậy phải chăng đã đến lúc chúng ta phải đặt ra một đích mới, chẳng hạn như mốc đuổi kịp các nước khác?

- Năm 2007 đã hé lộ khả năng Việt Nam vượt ra khỏi mức nước đang phát triển có thu nhập thấp. Mục tiêu đến năm 2010, GDP tính theo đầu người đạt hơn 1.000USD sẽ trở thành hiện thực. Và Việt Nam đã hội nhập đầy đủ rồi. Do vậy, điều đáng bàn nhất bây giờ là tương lai Việt Nam làm gì đây? Tôi nghĩ đã đến lúc phải biến quyết tâm “đưa nước ta trở thành nước công nghiệp, cơ bản theo hướng hiện đại” trở thành hiện thực. Điều này cũng chính là việc đuổi kịp các nước khác.

- Nhưng khái niệm “đưa nước ta trở thành nước công nghiệp, cơ bản theo hướng hiện đại” nghe còn hơi trừu tượng?

- Quả thực, đây là điều đáng suy nghĩ. Văn kiện Đảng nói thế, nhiều người cũng nói thế nhưng nội hàm của nó như thế nào thì chưa được giải mã. Lộ trình thực hiện nó như thế nào thì lại càng không rõ.

Theo tôi, trước tiên phải mổ xẻ công nghiệp hóa là gì? Nếu nói công nghiệp hóa thuần túy theo tỷ trọng công nghiệp trong GDP thì Việt Nam đã công nghiệp hóa rồi. Theo truyền thống cũ, công nghiệp chỉ chiếm trên dưới 37% - 40% GDP thì được coi là nước công nghiệp. Nay tỷ trọng công nghiệp của Việt Nam đã đạt 40% nhưng có thấy ai nói Việt Nam là nước công nghiệp đâu. Ngay Việt Nam cũng chưa dám nhận mình là nước công nghiệp. Lý do là ngày nay nói công nghiệp là phải gắn với hiện đại.

- Như vậy là lại phải làm rõ khái niệm “hiện đại”?

- Đúng vậy. Hiện đại là khái niệm vừa rộng, vừa động. Rộng bởi nó bao quát mọi mặt đời sống của một đất nước. Động là về thời gian. Hôm nay cái này có thể hiện đại nhưng hôm sau đã lạc hậu rồi. Theo tôi, một nước hiện đại trước hết phải có một cơ cấu kinh tế hiện đại. Điều này có nghĩa là công nghiệp phải có một tỷ trọng thích ứng trong GDP nhưng dịch vụ và nông nghiệp phải phát triển rất cao. Bản thân công nghiệp phải là công nghiệp chế biến và nhất là chế tạo chứ không phải là công nghiệp khai thác, công nghiệp gia công. Nếu cứ lẽo đẽo đi theo con đường khai thác tài nguyên và dùng lao động rẻ thì vĩnh viễn sẽ lạc hậu thôi.

Thứ hai là một nước hiện đại nhất thiết phải có một xã hội có chất lượng sống cao. Chất lượng sống cao được thể hiện ở ba mặt: Văn hóa, bao hàm cả giáo dục và dân trí, phải phát triển; Xã hội vừa an ninh vừa trật tự; Môi trường trong sạch, an toàn.

Thứ ba, phải có cơ sở hạ tầng rất hiện đại.

Dân trí, quan trí còn nhiều vấn đề

- Đích đến là như vậy, thực trạng hiện nay của Việt Nam ra sao?

- Nói thẳng là dịch vụ còn kém, nông nghiệp lạc hậu, chất lượng sống chưa cao. Việt Nam mới được về an ninh thôi chứ trật tự thì chưa. Dân trí và quan trí còn quá nhiều điều phải nói. Nhất là quan trí, từ nhận thức phục vụ dân thế nào, cách làm việc chuyên nghiệp ra sao, hoàn toàn chưa có.

Cơ sở hạ tầng chưa có một định hình gì cả. Điện muốn cắt lúc nào là cắt, đường thì tắc. Thành phố xây dựng lộn xộn. Kiến trúc chưa có hình thù gì, điều đó có thể thấy ngay ở Hà Nội, chúng ta đang có thêm rất nhiều ngôi nhà nhưng lại mất đi một thành phố.

- Vậy thì mục tiêu bắt kịp các nước trong khu vực có quá xa vời không, thưa ông?

- Tự ti thì không bao giờ đạt được cái gì. 20 năm trước, làm sao có thể nghĩ Việt Nam có một vị thế như hôm nay. Lúc đó, thế hệ chúng tôi tranh cãi nhau như mổ bò. Nhưng khi tìm ra “chìa khóa” thì đất nước bứt lên ngay, thay đổi hẳn diện mạo. Chìa khóa đó chỉ cần nói một câu là đủ “Để dân làm”. Vì vậy, cứ ngồi nhìn sự ngổn ngang như thế này mà nghĩ 20 năm nữa chẳng làm được gì là không phải.

Phải tin vào người Việt Nam. Mình còn kém người ta rất nhiều nhưng dân tộc Việt Nam rất thông minh, sáng tạo. Nếu hôm nay lại tìm được “chìa khóa” thì chắc chắn Việt Nam sẽ tiếp tục có một cuộc bứt phá nữa.

- Vậy ông đã nhìn thấy “chìa khóa” của ngày hôm nay chưa?

- Đó chính là giáo dục. Những nước ở Đông Á, Đông Nam Á, điển hình nhất là Xin-ga-po, đạt được thành tựu lớn trong mấy chục năm gần đây cũng nhờ chính chiếc chìa khóa này. Việt Nam cần phải làm quyết liệt ngay bây giờ là đổi mới hệ thống giáo dục. Tôi nhấn mạnh là cả hệ thống chứ không phải từng mặt.

- Vậy phải chăng giáo dục của ta hiện nay gặp nhiều vấn đề?

- Chỉ nhìn con cháu của tôi thôi cũng đã đủ thấy giáo dục gặp vấn đề lớn. Cơ cấu giáo dục bất hợp lý, thầy nhiều, thợ ít. Thầy thì thiên về lý thuyết, ít trọng thực hành. Hiện nay toàn thấy sinh viên đi học quản trị kinh doanh, kỹ sư rất ít. Một nước mà không có kỹ sư thì làm sao hiện đại được.

- Thực trạng đó đã được nói nhiều, nhưng tại sao không có chuyển biến, thưa ông?

- Người Việt Nam mình có một nhược điểm là cái gì cũng tranh luận mà không quyết cái gì cả. Cứ đi từ xã lên trung ương mà xem. Ở đâu cũng nói hệt như nhau: Phải thay đổi cơ cấu cho đúng hướng, phải chuyển đổi vật nuôi, cây trồng. Thế nhưng hỏi cơ cấu đúng hướng là thế nào thì không thấy ai giải thích. Hỏi con gì, cây gì thì cũng chẳng ai biết. Trong giáo dục cũng thế, tôi thấy các nhà giáo dục tranh luận nhiều quá. Việt Nam chi cho giáo dục đâu có ít tiền. Nhưng vấn đề là tiêu thế nào thôi. Thêm vào đó, cứ chờ đồng thuận hết thì không có đâu, phải dám chịu trách nhiệm mà quyết.

Vấn đề không chỉ là tiền

- Năm 2007, một làn sóng đầu tư mới đã tràn vào Việt Nam. Hồi giữa thập kỷ 90 của thế kỷ trước cũng từng có một làn sóng như vậy nhưng rồi nó lại ra đi. Liệu lần này ta có chớp được thời cơ không?

- Theo tôi, có ba vấn đề cần giải quyết nếu không làn sóng nó sẽ đi, mình chỉ còn biết ngắm nhìn thôi. Thứ nhất, là vấn đề kết cấu hạ tầng. GDP đầu người chưa đến 1.000USD nhưng giá đất của Việt Nam lại thuộc hàng cao nhất thế giới. Đường sá thì ách tắc. Do vậy, tiền phải tập trung đầu tư xử lý những chỗ “kẹt cổ chai”, còn cứ đầu tư dàn trải ra thì không ăn thua.

Thứ hai, là vấn đề nhân lực. Đây là hậu quả của cả một chính sách để lại. Giá nhân công nay không còn rẻ nữa, lao động nhiều nhưng lại không có tay nghề, tính kỷ luật chưa cao.

Thứ ba, là hệ thống hành chính có vấn đề. Chưa kể đã đến lúc mình phải nghĩ đến cơ cấu đầu tư. Đầu tư phải phục vụ cho mục tiêu hiện đại hóa chứ không phải chỉ riêng mỗi việc tăng xuất khẩu, tăng GDP.

- Nếu nhìn rộng ra khu vực, bối cảnh hiện nay có thuận lợi cho Việt Nam đột phá?

Theo tôi, chưa bao giờ bối cảnh lại thuận lợi như hiện nay. Từ chỗ bị bao vây cấm vận, vậy mà nay ai cũng muốn tôn vinh Việt Nam lên làm ngọn cờ đầu bởi Việt Nam phát triển nhanh nhất, chính trị ổn định nhất. Không những người ta cần mình, quý mình mà còn muốn tôn vinh mình. Điều này chưa bao giờ có.

- Như vậy, có thể nói mục tiêu đuổi kịp các nước trong khu vực là hiện thực?

- Đuổi kịp theo nghĩa rộng thì hoàn toàn có thể đuổi kịp. Mục tiêu này không hề viển vông. Nhưng tôi nhấn mạnh là theo nghĩa rộng chứ không phải chỉ ngồi đếm con số GDP. Cuộc sống con người đâu chỉ vì đồng lương. Bên cạnh đồng lương còn bao nhiêu thứ cần có để cuộc sống thoải mái, hạnh phúc. Đối với đất nước cũng vậy thôi, vấn đề không chỉ là tiền.
Mạnh Tường-Bảo Trung (thực hiện)