Tiền thất và sân sau khi trùng tu, tôn tạo

Tu bổ chui…

Theo các tài liệu để lại, chùa Dâu được xây dựng cách đây khoảng 1.800 năm, là ngôi chùa được xây dựng sớm nhất ở Việt Nam. Chùa được xây cất theo kiểu nội công ngoại quốc, một kiểu kiến trúc Á đông truyền thống. Bốn dãy nhà liên thông hình chữ nhật bao quanh ba ngôi chính: Tiền đường, Thiện hương và Thượng điện. Hậu đường xưa giờ không còn, nhưng khách thăm chùa vẫn còn được chứng kiến bốn mươi tễ gian nhà oản hai bên tả, hữu. Giữa sân chùa trải rộng là cây tháp Hòa Phong. Xưa tháp có 9 tầng, nay chỉ còn 3 nhưng vẫn uy nghi, vững chãi. Dấu vết xưa nhất còn lại của ngôi chùa được khảo cổ học xác định là từ thời Trần… Chùa Dâu đã được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử-văn hóa quốc gia năm 1962.

Như đã nêu, đến hết năm 2006, sau khi các công trình được trùng tu, tôn tạo theo dự án về cơ bản đã hoàn thành thì vào đầu năm 2007, khi Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh cho phép chủ đầu tư xây dựng thêm một công trình mới nữa trong khuôn viên chùa Dâu-Tam quan nội thì vấp phải sự phản đối của dư luận. Tam quan nội cách Tiền thất 31m, rộng 3 gian. Đi từ ngoài đường lớn vào, qua chùa Dâu thì đến cổng Tam quan nội trong khi Tam quan cũ phải ở vị trí cách Tiền thất 130m, nằm sát mép sông Dâu. Nhà Tam quan cũ to hơn, bảy gian tám mái, chu vi cột hai người ôm. Tại sao công trình này bị dư luận phản đối? Có nhiều lý do nhưng quan trọng nhất là Tam quan mới đã phá vỡ cảnh quan khuôn viên ngôi chùa và ảnh hưởng tới các hoạt động lễ hội truyền thống chùa Dâu diễn ra hằng năm (vào ngày 8-4 âm lịch) với các nghi thức như lễ rước kiệu và trò chơi cướp nước nổi tiếng. Theo anh Cao Đình Tân, cán bộ Ban quản lý di tích, theo những quy định cổ thì kiệu rước gồm ít nhất 7 chiếc, phải xếp một hàng dọc từ Tiền thất ra cổng. Nếu Tam quan nội được xây dựng ở vị trí hiện nay thì chỉ xếp được hai chiếc rồi phải qua Tam quan nội mới xếp tiếp được. Tam quan nội cũng làm cho khoảng sân phía trước bị hẹp lại, không đủ không gian chơi trò cướp nước. Chính những ý kiến chính đáng này của nhân dân, cùng với việc Chủ đầu tư xây dựng hạng mục Tam quan nội chưa có ý kiến cho phép của Cục Di sản Văn hóa nên ngày 1-3-2007, Cục Di sản Văn hóa đã có văn bản số 184/DSVH-DT yêu cầu đình chỉ thi công hạng mục Tam quan chùa Dâu. Trong văn bản gửi UBND tỉnh Bắc Ninh có nêu: “Xây dựng mới hạng mục Tam quan chùa Dâu tại vị trí mới, khi chưa có thỏa thuận thiết kế của các cơ quan thẩm quyền theo quy định hiện hành, là vi phạm nghiêm trọng Luật Di sản và các quy định khác của pháp luật về tu bổ, tôn tạo di tích… Việc xây dựng Tam quan tại vị trí hiện nay đã làm biến dạng mặt bằng kiến trúc công trình và làm cản trở việc tổ chức các sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng độc đáo vốn có của di tích chùa Dâu”. Công văn chỉ rõ: “Đình chỉ ngay việc xây dựng Tam quan chùa, đồng thời giao các cơ quan chức năng của tỉnh kiểm tra, rà soát lại các thủ tục trong khâu duyệt dự án và thiết kế kỹ thuật theo đúng quy định… Trường hợp không đủ thủ tục và không đủ cơ sở khoa học thì tiến hành dỡ bỏ công trình này trả lại cảnh quan cho di tích”.

Bài học về tôn tạo, trùng tu các Di tích lịch sử-văn hóa

Trả lời chúng tôi về vấn đề này, ông Lê Viết Nga, Giám đốc Bảo tàng Bắc Ninh, Trưởng ban quản lý dự án cho biết: Đến nay, dự án đã đầu tư 855 triệu đồng xây dựng cổng Tam quan, đó là một sự cố gắng rất lớn của ngành văn hóa-thông tin. Từ tháng 6-2004, Ban quản lý đã làm công văn gửi Bộ Văn hóa-Thông tin xin ý kiến chỉ đạo về việc làm cổng Tam quan mới này (theo công văn số 54/BT-CV) nhưng đến nay vẫn chưa nhận được ý kiến chỉ đạo, vì vậy, Ban quản lý đã làm đơn xin ý kiến nhân dân và chính quyền địa phương, trình UBND và Sở Văn hóa-Thông tin tỉnh xin phép được xây dựng cổng Tam quan nội. Sau khi có sự đồng ý của UBND tỉnh Bắc Ninh, đầu năm 2007, công trình được tiến hành xây dựng. Cũng theo ông Nga, hiện đã xác định được chắc chắn vị trí nền Tam quan xưa của chùa Dâu nhưng đang có một số hộ dân xây dựng nhà trùm lên toàn bộ (do người dân tự lấn đất từ trước). Việc khôi phục tam quan tại vị trí cũ không có tính khả thi vì kinh phí để giải tỏa nhà dân là quá lớn. Thậm chí nếu giải tỏa được thì theo quy hoạch cũng như thực tế đất đai của khu vực chùa Dâu, xây dựng Tam quan ở nền đất xưa thì cũng không có đường để đi vào Tam quan. Hơn nữa, về mặt khoa học thì dù khôi phục Tam quan ở bất kỳ địa điểm cũ hay mới cũng khó có được đúng dáng vẻ, vì Tam quan xưa đã bị phá hủy, không có bản vẽ thiết kế hoặc ảnh chụp để lại đến nay. Việc xây dựng Tam quan ở vị trí mới theo Dự án chỉ mang ý nghĩa mô phỏng, như ở nhiều di tích khác, nhưng có tính khả thi, vì đất phía trước từ tòa Tiền thất chùa Dâu đến vị trí Tam quan cũ còn khá rộng (130m); từ tòa Tiền thất đến vị trí Tam quan mới theo dự án là 70m, theo đề nghị của dân địa phương và phù hợp với thực trạng hiện nay của di tích là 100m. Như vậy xây dựng Tam quan ở vị trí mới sẽ có đất và đường đi phía trước để đi qua Tam quan vào khu vực chùa…

Trước quyết định của Cục Di sản Văn hóa (Bộ VH-TT) và các ý kiến nhiều chiều của nhân dân, chiều ngày 22-3-2007, UBND tỉnh Bắc Ninh đã nghe báo cáo của ngành VH-TT và Ban quản lý dự án về vấn đề Tam quan và quyết định: Tạm dừng công trình, giao cho Sở Văn hóa-Thông tin mở một phiên họp lấy ý kiến nhân dân về việc để chỗ cũ hay chuyển chỗ khác, sau đó sẽ quyết định cụ thể đệ trình lên Cục Di sản Văn hóa…

Như vậy là công trình Tam quan có thể sẽ được di dời về vị trí như xưa sau khi giải quyết xong việc di dời dân hoặc có thể nó sẽ tạm thời đứng ở vị trí hiện nay (với giá trị tạm thời là bảo vệ ngăn chặn trâu bò, trẻ em…) chứ không có giá trị về mặt lịch sử, kiến trúc trong tổng thể kiến trúc chung của chùa Dâu. Tuy nhiên qua việc UBND Bắc Ninh và Ban quản lý Dự án cho xây dựng Tam quan khi chưa có ý kiến của Cục Di sản Văn hóa (dù đã được nhắc nhở hai lần là phải chờ kết quả thám sát khảo cổ-công văn số 4237/VHTT-KH ngày 24-9-2002 và công văn số 599/BTBT-DT ngày 17-9-2002) là vi phạm Luật Di sản Văn hóa. Thế nhưng việc Cục Di sản Văn hóa, 5 năm vẫn chưa tiến hành thám sát khảo cổ để đưa ra một quyết định cuối cùng: cho xây dựng hay không cho xây dựng một hạng mục trong một công trình đã được phê duyệt cũng là một sự chậm trễ đáng trách, nhất là sau khi Ban quản lý Dự án đã gửi công văn xin ý kiến riêng về việc xây dựng Tam quan. Từ sự cố Tam quan chùa Dâu, tỉnh Bắc Ninh nói riêng và ngành VH-TT nói chung cần nghiêm túc rút kinh nghiệm không để tái phát tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” hay trường hợp “sự đã rồi” như Tam quan chùa Dâu gây lãng phí tiền và dư luận không đồng tình của nhân dân thời gian qua…

Phạm Thành Huyên