Trước thềm cuộc họp trực tuyến dự kiến diễn ra ngày 8 và 9-3 của WTO, Giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus cho biết, ông ủng hộ việc miễn bảo hộ bản quyền vaccine. Trong bài viết riêng cho Báo The Guardian, người đứng đầu WHO ủng hộ việc tạm bỏ quyền sở hữu trí tuệ với các loại vaccine Covid-19 nhằm cho phép các nước trên thế giới có thể sản xuất và bán loại vaccine này với giá thành rẻ hơn. Theo ông: “Chúng ta đang sống trong một thời điểm bất thường của lịch sử và phải vượt qua thử thách này. Các quy tắc kinh doanh vẫn có sự linh hoạt trong những trường hợp khẩn cấp và chắc chắn đại dịch Covid-19 xứng đáng là một ngoại lệ”. Ông cho biết, các nhà sản xuất vẫn sẽ nhận được một khoản tiền bồi hoàn. Tạm bỏ quyền sở hữu trí tuệ không có nghĩa là những sáng chế này sẽ bỏ lỡ cơ hội thu hồi vốn và có lợi nhuận mà các công ty sẽ nhận được tiền bản quyền cho các sản phẩm được sản xuất.

Theo Giám đốc WHO, việc không chia sẻ vaccine mang đến những lợi ích chính trị ngắn hạn nhưng sẽ khiến sự phục hồi lâu hơn, ngành thương mại và du lịch tiếp tục bị ảnh hưởng. Hơn nữa, càng kéo dài thời gian càng có khả năng xuất hiện các biến thể mới ít nhạy cảm hơn với vaccine và dễ lây lan hơn, làm giảm hiệu quả của vaccine. 

leftcenterrightdel
Vaccine Covid-19 mới vừa được phê duyệt của hãng Johnson & Johnson. Ảnh: AP

Người đứng đầu WHO bày tỏ quan điểm trên trong bối cảnh chỉ còn vài ngày nữa là tròn một năm WHO tuyên bố tình trạng đại dịch Covid-19. Theo ông, các nước trên thế giới cần phải sẵn sàng tư thế trong tình trạng thời chiến bởi dịch bệnh vẫn đe dọa cuộc sống của tất cả mọi người. Điều đáng nói nữa là những lời kêu gọi thế giới cần chung tay để chống lại đại dịch Covid-19 dường như vẫn chưa được đáp ứng đúng mức, nếu xét về mức độ nguy cấp của tình trạng đại dịch đối với thế giới. Vấn đề phát triển vaccine là một ví dụ cho thấy, thế giới khó mà xích lại gần nhau khi bị lợi ích kinh tế chi phối. Đó không chỉ là câu chuyện liên quan tới “chủ nghĩa dân tộc vaccine” mà vấn đề tương tự như bản quyền sở hữu trí tuệ vaccine cũng đang nổi lên những bất đồng. Chính phủ các nước thành viên WTO đang có sự chia rẽ trong vấn đề này. Trong khi 100 nước thu nhập thấp và trung bình ủng hộ lời kêu gọi bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với bằng sáng chế vaccine do Nam Phi và Ấn Độ đề nghị nhân danh các nước không có vaccine, các nước giàu lại phản đối. 

Cuộc họp trực tuyến ngày 8 và 9-3 của WTO chính là để thảo luận về đề xuất nói trên của Nam Phi và Ấn Độ. Vào tháng 10-2020, Ấn Độ và Nam Phi đã kêu gọi WTO tạm ngưng quyền sở hữu trí tuệ để các nước nghèo có thể tiếp cận vaccine và thuốc điều trị. Hai nước này cho rằng nếu WTO không hành động sẽ chỉ có các nước giàu hưởng lợi từ các công nghệ mới trong khi các nước nghèo tiếp tục bị tàn phá do đại dịch Covid-19. Quyền sở hữu trí tuệ sẽ khiến các sản phẩm y tế chống dịch Covid-19 khó tiếp cận hơn. Nếu không có bản quyền, việc sản xuất vaccine sẽ diễn ra nhanh hơn do có nhiều bên tham gia, thay vì chỉ một nhóm nhỏ các bên giữ bản quyền. 

Vào tháng 12-2020, WTO cho biết cũng đã nhận được bản kiến nghị với 900.000 chữ ký kêu gọi bỏ bản quyền vaccine và thuốc điều trị Covid-19, do nhóm hoạt động Avaaz vận động lấy chữ ký được gửi trước thềm cuộc họp ngày 10-12-2020 của Hội đồng Quyền sở hữu trí tuệ liên quan thương mại (TRIPS).

Tuy nhiên, bất chấp mọi lời kêu gọi, cho đến nay, các công ty dược và chính phủ các nước Mỹ, Anh và ở khối châu Âu vẫn phản đối mạnh mẽ ý tưởng này, kể cả trong trường hợp các công ty được tiền bồi hoàn. Liên minh các hiệp hội và nhà sản xuất thuốc quốc tế, trụ sở tại Thụy Sĩ, lập luận rằng việc cắt giảm lợi nhuận của các công ty bào chế vaccine sẽ không khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Giới chuyên gia cũng đang có cái nhìn không mấy lạc quan. Một số cho rằng đề xuất bỏ quyền sở hữu trí tuệ với vaccine là một ý kiến hay, nhưng là điều “không tưởng”. Bác sĩ Mohga Kamal-Yanni, cố vấn của Liên minh vaccine vì con người, tỏ ra không mấy lạc quan khi cho rằng đây là lời kêu gọi từ phía các nhóm xã hội dân sự, sẽ chẳng có công ty nào tham gia. 

Trong bối cảnh đó, có thể nói rằng, hy vọng khả quan nhất để vaccine tới được phần lớn các nước đó là thông qua cơ chế COVAX do LHQ dẫn đầu và hướng tới đạt mục tiêu phân phối 2 tỷ liều vào cuối năm 2021. Người đứng đầu WHO cho biết, COVAX đã phân phối hơn 20 triệu liều vaccine chủng ngừa Covid-19 tới 20 quốc gia. 

Cho dù vậy, đến thời điểm hiện tại, phần lớn vaccine vẫn nằm trong tay một số ít các nước giàu và những nước sản xuất được vaccine. Và theo bà Anna Marriott, chuyên gia thuộc Tổ chức Oxfam, cuộc họp trực tuyến sắp tới của WTO rất được mong chờ là một thời điểm lịch sử, ám chỉ sẽ có những quyết định quan trọng được đưa ra nhằm thay đổi tình trạng này.

HẠNH NGUYÊN