Cách đây 75 năm, Tổng thống Mỹ Harry Truman đã chứng kiến tình cảnh chết chóc tang thương ở hai thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản, vì thế, ông quyết định không bao giờ dùng đến bom nguyên tử nữa. Với Tổng thống Truman, để làm được như vậy, quân đội Mỹ không được kiểm soát bom nguyên tử. Vì thế, Tổng thống Truman tuyên bố không được phép dùng tới bom nguyên tử trừ khi chính tổng thống cho phép. Kể từ đó đến nay, bom hạt nhân chưa bao giờ được dùng đến nữa.

Thế nhưng, để kiểm soát vũ khí hạt nhân, Tổng thống Truman lại tạo ra tiền lệ khác cũng hết sức nguy hiểm: Đó là chỉ một người duy nhất có quyền bấm nút khai hỏa kho vũ khí hạt nhân của Mỹ. Từ đó, bom nguyên tử đã trở thành “vũ khí của tổng thống”. Quyền lực tối cao đó lại được thêm phần củng cố bởi cả Mỹ và Liên Xô đều đã triển khai tên lửa đạn đạo có thể phóng xuyên qua cả quả địa cầu chỉ trong vòng 30 phút hoặc thậm chí ít hơn.

leftcenterrightdel
Chiếc vali hạt nhân của tổng thống Mỹ do một phụ tá quân sự cầm và luôn theo sát tổng thống. Ảnh: The New York Times. 

Tổng thống nào cũng luôn có quyết định khôn ngoan ngay cả trong bối cảnh chịu nhiều sức ép? Nếu sai lầm do hệ thống báo động nhầm thì hậu quả thế nào? Đây không phải là mối quan ngại viển vông. Ông Perry đưa ra dẫn chứng rằng, trong thời kỳ Chiến tranh lạnh, Mỹ đã vài lần bên bờ vực của cuộc chiến hạt nhân. “Tình trạng báo động nhầm là nguy cơ có thật. Ngày 3-6-1980, một con chip máy tính bị lỗi đã báo động về vụ phóng hàng trăm tên lửa từ phía Liên Xô, song rất may, lỗi kỹ thuật đó được phát hiện kịp thời”, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ nói.

“Ngày nay, nguy cơ báo động nhầm còn dễ xảy ra hơn bởi hệ thống vũ khí và cảnh báo của các cơ quan đều có thể bị tin tặc tấn công như chính Mỹ từng tấn công chương trình làm giàu Urani của Iran hồi năm 2009”, tờ The New York Times nhấn mạnh. Theo bài báo, nếu tổng thống bấm nút vũ khí hạt nhân để đáp trả tín hiệu báo động nhầm, sai lầm tai hại đó có thể khiến Chiến tranh thế giới thứ ba nổ ra.

Toàn bộ ý tưởng trao quyền tuyệt đối cho tổng thống trong kiểm soát vũ khí hạt nhân được xây dựng từ giả định sai lầm rằng Nga có thể phát động một cuộc tấn công đầu tiên bất ngờ vào nước Mỹ. Thế nhưng Chiến tranh lạnh đã kết thúc 30 năm và nước Nga chưa bao giờ thực sự cân nhắc tới khả năng tấn công Mỹ trước, bởi họ thừa hiểu như vậy là tự sát. Cả hai bên đều biết rằng, bất kỳ bên nào tấn công cũng sẽ bị đáp trả bằng đòn trả đũa hạt nhân và cả hành tinh này sẽ bị xóa sổ. Không bên nào định tiến tới một cuộc chiến điên rồ như vậy. Hiểu rõ vấn đề như thế nên chính Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev đã tuyên bố hồi năm 1985 rằng: “Trong cuộc chiến hạt nhân, không bên nào thắng được. Vì vậy, đừng bao giờ để nó xảy ra". Và họ đã đúng.

Trong tình huống khủng hoảng, không ai muốn một tổng thống đang bị gây sức ép phải ra một quyết định nhanh chóng. Hơn nữa, mục đích duy trì sự răn đe hiệu quả không đòi hỏi Mỹ phải nhanh chóng lao vào cuộc chiến hạt nhân mà cần có đủ thời gian để cân nhắc thấu đáo. Để làm được điều đó, ông Perry và ông Collina cho rằng, trước tiên, tổng thống không nên là người duy nhất có quyền bấm nút hạt nhân. Quyền này nên trao cho một nhóm nghị sĩ trong quốc hội nắm giữ để có thể cân nhắc thật kỹ trước khi quyết định. Thứ hai, Mỹ cần tuyên bố rõ sẽ không bao giờ tuyên chiến một cuộc chiến hạt nhân và sẽ chỉ dùng tới bom trong trường hợp phải đáp trả. Thứ ba, Mỹ nên ngừng sử dụng các loại tên lửa đạn đạo được phóng từ mặt đất bởi các tên lửa này không cần thiết cho hoạt động răn đe vốn đã được bảo đảm bởi các loại tên lửa phóng từ tàu ngầm.

75 năm trước, Tổng thống Truman tự cho mình quyền kiểm soát vũ khí hạt nhân tối thượng và các đời tổng thống sau của Mỹ đều muốn giữ quyền này cho mình. Nhưng nước Mỹ không cần phải tự đặt mình vào vị trí đầy rủi ro như vậy và hoàn toàn có thể chấm dứt điều đó. “Đã đến lúc nên hủy bỏ quyền bấm nút hạt nhân của tổng thống, không cá nhân nào có quyền phá hủy thế giới", cựu Bộ trưởng Quốc phòng Perry đề xuất.

BÌNH NGUYÊN