Công nghệ 4.0 khiến cho báo chí - truyền thông hiện đại phải vận động liên tục. Cùng với sự phát triển kỹ thuật công nghệ ngày một cao, sự đổi mới không ngừng của các nền tảng xã hội như Facebook, Instagram, Youtube, Tik Tok... – một phần không thể thiếu của nhiều người, buộc báo chí - truyền thông phải thay đổi quy trình làm báo để tiếp cận trực tiếp hơn và đáp ứng nhu cầu thông tin của bạn đọc, người xem. Vậy báo chí - truyền thông làm thế nào để thích ứng với môi trường truyền thông mới? Không có cách nào khác, báo chí - truyền thông phải “hội tụ truyền thông” hay phát triển theo hướng đa phương tiện, dù sớm hay muộn.
Hội tụ truyền thông - xu hướng tất yếu
Khái niệm “hội tụ truyền thông” được biết đến từ đầu những năm 1980. Trong cuốn Tự do công nghệ (Technologies of Freedom) xuất bản năm 1983, giáo sư Học viện Công nghệ Massachusetts Hoa Kỳ (MIT) Ithiel de Sola Pool đã mô tả một loại dịch vụ mang hình thái vật lý sẽ phục vụ tốt cho tất cả các loại hình báo chí trong tương lai.
    |
 |
| CNN và BBC với những ấn phẩm truyền hình và tin tức trên điện thoại |
Theo vị giáo sư người Mỹ này, “một quá trình được gọi là ‘hội tụ các phương thức’ đang làm mờ ranh giới giữa các phương tiện truyền thông, ngay cả giữa các phương tiện truyền thông điểm - điểm, như bưu điện, điện thoại và điện báo, và các phương tiện thông tin đại chúng khác như báo chí, đài phát thanh và truyền hình. Một phương tiện mang hình thái vật lý duy nhất - có thể là dây, cáp hay tần số phát thanh - có thể thực hiện các dịch vụ mà trước đó được cung cấp theo những cách riêng biệt. Ngược lại, một dịch vụ trước đây được cung cấp bởi bất kỳ một phương tiện truyền đạt nào - có thể là phát thanh truyền hình, báo chí hay điện thoại - giờ đây có thể được cung cấp theo một số cách khác nhau để mối quan hệ 1-1 từng tồn tại giữa một phương tiện truyền đạt và việc sử dụng nó đang bị xói mòn”. Nói một cách đơn giản là sẽ tồn tại một xu hướng mới không có ngăn cách giữa các loại hình báo chí – hội tụ truyền thông.
Thực tế cho thấy, công nghệ ngày càng phát triển, các phương tiện truyền thông mới liên tục xuất hiện, đe dọa sự tồn tại của các phương tiện truyền thông cũ. Nếu không kịp chuyển mình theo công nghệ mới, báo chí - truyền thông sẽ mãi “một màu” và dần “xa cách” bạn đọc, người xem. Nhưng hội tụ truyền thông không đơn giản là sự cộng dồn một cách máy móc các loại hình báo chí trong cùng một cơ quan, mà đòi hỏi sự cấu trúc, sắp xếp lại để trở thành một guồng máy sản xuất tin tức, đáp ứng thị hiếu, mở rộng trải nghiệm cho công chúng hiện đại. Chính bởi vậy, hội tụ truyền thông là xu thế phát triển tất yếu của báo chí hiện đại.
Sự thức thời của các ông lớn truyền thông
Vương quốc Anh là một trong những quốc gia phương Tây đầu tiên trên thế giới áp dụng hội tụ truyền thông. Năm 2009, chính phủ Anh đã đề xuất chiến lược “Nước Anh kỹ thuật số”. Chiến lược này đã trở thành kim chỉ nam cho hội tụ truyền thông của Anh. Mục tiêu của chiến lược này là biến Vương quốc Anh thành một thủ đô kỹ thuật số toàn cầu với việc đứng đầu trong đổi mới cơ sở hạ tầng truyền thông và áp dụng công nghệ kỹ thuật số mới.
Để hiện thực hóa chiến lược này, BBC, vốn được giới trẻ biết đến là “bảo thủ và trang trọng”, đã đưa ra những cải cách toàn diện về nội dung truyền thông và cơ cấu tổ chức của mình. Trước hết, BBC đặc biệt chú trọng nâng cao uy tín, bởi theo Jonathan Baker, người đứng đầu trường Đại học Báo chí BBC, “một cơ quan truyền thông có độ tin cậy cao vô cùng quan trọng đối với khán giả” và “công chúng cần được thông tin về những gì quan trọng và cả những gì đơn giản chỉ là giải trí”. Theo đó, các nhân viên của BBC đã mở các kênh truyền thông khác nhau và xây dựng các nền tảng truyền thông khác nhau, cố gắng hết sức để duy trì và thậm chí nâng cao uy tín của BBC.
|
 |
| BBC xóa bỏ ranh giới giữa các phòng ban và tích hợp đầy đủ các nguồn lực nội bộ |
Thứ hai, về mặt sản xuất nội dung, BBC tích cực khơi dậy sự nhiệt tình của khán giả và tạo ra một mô hình sản xuất với sự tham gia rộng rãi của công chúng. Năm 2005, BBC xây dựng trung tâm UGC có nhiệm vụ xử lý hiệu quả tin tức do khán giả cung cấp qua các kênh khác nhau trước khi chuyển tiếp đến các bộ phận sản xuất và phát sóng nội dung của BBC. Nắm bắt lợi thế này, BBC đã có những bước đi đầu tiên trong hội tụ nội dung truyền thông và “chia sẻ” là một từ khóa trong quá trình chuyển đổi của BBC. Chính sự tương tác tích cực với bạn đọc và người xem mà khi một sự kiện diễn ra, BBC đã có thể chủ động, nhanh chóng lấy được những nội dung, hình ảnh liên quan đến sự kiện đó trong cơ sở dữ liệu hoặc sử dụng nền tảng “Have Your Say” trên trang web chính thức của mình.
Cùng với việc ra mắt BBC Vision, tái cấu trúc BBC News, BBC đã phát triển mạnh mẽ các nền tảng truyền thông mới như nền tảng theo yêu cầu, ứng dụng khách di động và video trên trang web. BBC cũng cải tổ mạnh mẽ cơ cấu tổ chức của mình, xóa bỏ ranh giới giữa các phòng ban và tích hợp đầy đủ các nguồn lực nội bộ, tạo ra một trung tâm tin tức đa phương tiện xuyên truyền thông khổng lồ.
Trong những năm gần đây, BBC bắt đầu tập trung vào việc mở rộng liên tục các kênh phát hành và chia sẻ thông tin của người dùng. Đặc biệt, BBC đã đưa ra một chiến lược chuyển đổi được mệnh danh là hội tụ đa nền tảng “1-10-4”. Nói một cách đơn giản, 1 là viết tắt của một nền tảng, nghĩa là tất cả nội dung và dịch vụ truyền thông của BBC thuộc về thương hiệu cốt lõi là BBC. Số 10 biểu thị mười sản phẩm chính của BBC đó là Tin tức, Thể thao, Thời tiết, CBBC, CBeebies, K&L, TV, Radio, Trang chủ và Tìm kiếm, và tất cả nội dung thông tin trên các trang web của BBC phải phục vụ mười sản phẩm cốt lõi này. Số 4 đề cập đến bốn màn hình: Máy tính, tivi, máy tính bảng và điện thoại di động. Trong môi trường hội tụ truyền thông, truyền thông nội dung đa màn hình đã trở thành chuẩn mực. BBC đã nắm bắt nhanh chóng và thấu đáo xu hướng này và cố gắng tạo ra nội dung truyền thông phù hợp với các tính năng của bốn màn hình, để đảm bảo các sản phẩm có thể được trình chiếu tốt trên tất cả các màn hình.
Kế hoạch phát triển “1-10-4” thích ứng với xu hướng siêu hội tụ truyền thông và đáp ứng logic tiến hóa của nó. Kết quả là, BBC đã tăng cường hiệu quả uy tín, sản xuất và hoạt động của mình, giúp bảo vệ mạnh mẽ và tăng ảnh hưởng trong truyền thông quốc tế.
|
 |
| CNN đã và đang chuyển mình theo xu hướng hội tụ truyền thông để đáp ứng nhu cầu của bạn đọc và người xem |
Cũng giống như BBC, CNN đã chuyển mình theo xu hướng hội tụ truyền thông để đáp ứng nhu cầu của bạn đọc và người xem. Sự thành lập của cnn.com vào mùa hè năm 1995 đánh dấu bước đầu tiên của sự hội tụ của đài CNN và mạng tin tức truyền hình 24h CNN và cnn.com nhanh chóng trở thành một nguồn thu nhập chính cho CNN. Theo khảo sát của Nielsen, trung bình mỗi tháng cnn.com có khoảng 38,2 triệu người truy cập. Đến nay, CNN tiếp tục giới thiệu sự hội tụ truyền thông trong các lĩnh vực như quy trình sản xuất tin tức và truyền thông, dần dần biến thành mạng truyền thông đa chiều kết hợp ba điểm, đó là tương tác trực tuyến, truyền hình-mạng và các dịch vụ ngoại tuyến. CNN đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc xây dựng các kênh truyền thông mới, đặc biệt là sau khi Jeff Zucker trở thành chủ tịch của CNN Worldwide năm 2013. CNN đã điều chỉnh mạnh mẽ các chiến lược phát triển của mình và áp dụng chiến lược phát triển "di động đầu tiên, kỹ thuật số đầu tiên" để hội tụ truyền thông.
23-12-2010, Insider đã đăng tải một bài viết cho biết, trước đó một ngày, CNN đã cấu trúc lại hệ thống thông tin của mình- một bước đi đúng hướng. “Việc hợp nhất nhiều hoạt động tin tức theo một cấu trúc rõ ràng là “đề xuất chính của dự án One CNN” dường như đang chuyển hoạt động tin tức trên toàn thế giới sang loại hình hội tụ, một loại hình cần thiết trong bối cảnh truyền thông kỹ thuật số mới”, Larry Kramer viết.
Cấu trúc mới này cho phép lực lượng thu thập tin tức thích ứng các công nghệ và hình thức truyền tin mới một cách nhanh chóng và không bị gián đoạn. Điều quan trọng là xây dựng một quy trình vận hành thu thập tin tức hiệu quả có thể cung cấp đầu ra của tin tức trên mọi nền tảng có thể tưởng tượng được, do đó cho phép tiếp cận độc giả và người xem ở bất cứ đâu và bất cứ khi nào họ muốn.
Việc cấu trúc lại hệ thống thông tin này của CNN thực sự là một bước đi đúng hướng bởi việc thông tin đang rất cần được trẻ hóa và tránh bị sa lầy vào những kết cấu biên tập và báo cáo khó hiểu, chồng chéo nhau. Tuy nhiên, để vận hành cấu trúc này suôn sẻ đòi hỏi một thế hệ biên tập viên, nhà sản xuất hiểu và thông thạo nhiều nền tảng khác nhau.
Mô hình báo chí truyền thông quân đội Australia
Các nước phương Tây có mô hình báo chí theo tập đoàn tư nhân, trong đó có những tập đoàn truyền thông khai thác chuyên sâu về các nội dung quân sự, quốc phòng. Do đó, quân đội các nước như Mỹ, Australia chỉ tổ chức lực lượng Quan hệ công chúng, trong đó có hoạt động truyền thông. Bộ Quốc phòng Australia có lực lượng quan hệ công chúng được tổ chức tương đương một binh chủng đặt trong các quân chủng lục quân, hải quân và không quân, gồm các phóng viên, phóng viên ảnh và nhân viên quan hệ công chúng.
|
 |
| Trang chủ Bộ Quốc phòng Australia và trang web 3 tờ báo Không quân, Hải quân và Lục quân Australia |
Quân đội Australia tổ chức 3 tờ báo theo 3 quân chủng là Báo Lục quân, Báo Không quân và Báo Hải quân. 3 tờ báo này có trang web được bố trí đặt đường dẫn tại trang chủ của Bộ Quốc phòng Australia (hoạt động như một cổng thông tin điện tử). Theo Thượng tá Vũ Văn Hiệp (Cục Gìn giữ hòa bình Việt Nam), người từng tới tham quan mô hình báo chí Lục quân Australia khi làm việc tại Báo Biên phòng, Báo Lục quân Australia gồm 2 bộ phận: Bộ phận làm nội dung và bộ phận phụ trách đa phương tiện, đa nền tảng.
Bộ phận phụ trách nội dung có trách nhiệm sản xuất các nội dung chuyên biệt về quân đội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại quốc phòng, sản xuất và đăng tải những bài viết với nội dung như “Khẳng định quan hệ quốc phòng với Brunei”, “Thể thao giúp gắn kết thủy thủ đoàn”… Bộ phận đa phương tiện, đa nền tảng có nhiệm vụ đưa những nội dung sản xuất đó lên các nền tảng truyền thông khác nhau như các trang web, mạng xã hội… Về độc giả, báo chí quân đội Australia làm việc theo quan điểm tin tức tiếp cận độc giả thông qua lực kéo của 30% nội dung và 70% kỹ thuật. Tức là nội dung thông tin phải chủ động tiếp cận người đọc thông qua các nền tảng khác nhau, không ngồi im một chỗ chờ người đọc tìm đến. Bản in của các tờ báo cũng được chuyển sang bản pdf và phân phối ngay từ trang web chính thức của Bộ Quốc phòng Australia.
Có thể thấy, báo chí quân đội Australia nhấn mạnh vai trò của kỹ thuật và hội tụ truyền thông, khai thác nhiều nền tảng truyền thông khác nhau, trong đó có mạng xã hội.
Với hàng tỷ người sử dụng trên khắp thế giới mỗi tháng, các nền tảng mạng xã hội đã đóng một vai trò quan trọng trong việc kết nối con người, giúp đảm bảo nhiều hoạt động giải trí, học tập, thương mại không bị đứt quãng, đặc biệt trong thời kỳ đại dịch Covid-19. Hơn nữa, sự vận hành mạng 5G, và tương lai là 6G... và sự ra đời liên tục của các thiết bị mới, đổi mới của các nền tảng xã hội mới đòi hỏi các cơ quan báo chí - truyền thông trong và ngoài nước phải “chuyển mình” thích ứng, đáp ứng nhu cầu thông tin, nghe-nhìn ngày càng cao của bạn đọc và người xem.
MAI HƯƠNG - HỮU DƯƠNG