Xuất khẩu: Niềm vui và nỗi lo

QĐND - Theo số liệu mới nhất của Tổng cục Thống kê, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong 9 tháng đầu năm nay ước đạt 96, 5 tỷ USD, tăng 15,7% so với cùng kỳ năm trước. Đây là con số đáng mừng bởi trong bối cảnh kinh tế khó khăn, xuất khẩu vẫn tăng trưởng cao. Tuy nhiên, bên cạnh niềm vui này là vô số nỗi lo…

Những con số ấn tượng

Với mức tăng trưởng 15,7% so với cùng kỳ năm 2012, xuất khẩu đã là một trong những điểm sáng nhất trong bức tranh kinh tế Việt Nam 9 tháng đầu năm 2013.

Tại cuộc họp giao ban trực tuyến công tác tháng 9 và 9 tháng đầu năm 2013 của Bộ Công Thương được tổ chức đầu tuần này, Bộ Công Thương cho biết: Tính chung kim ngạch xuất khẩu bình quân trong 9 tháng đầu năm ước đạt 10, 7 tỷ USD/tháng là mức cao nhất từ trước đến nay.

Sàng tuyển than xuất khẩu ở Quảng Ninh.

Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư tại phiên họp thường kỳ Chính phủ tháng 9, trong các mặt hàng xuất khẩu chủ lực 9 tháng qua, có một số mặt hàng có kim ngạch tăng cao so với cùng kỳ năm trước là: Điện thoại các loại và linh kiện đạt 15, 1 tỷ USD, tăng 75,5%; hàng dệt may đạt 13, 2 tỷ USD, tăng 18%; điện tử, máy tính và linh kiện đạt 7, 8 tỷ USD, tăng 45,3%; giày dép đạt 6, 1 tỷ USD, tăng 16,3%; gỗ và sản phẩm gỗ đạt 3, 8 tỷ USD, tăng 13,8%; phương tiện vận tải và phụ tùng đạt 3, 9 tỷ USD, tăng 13,7%; túi xách, ví, va-li, mũ, ô dù đạt 1, 4 tỷ USD, tăng 25,1%; rau quả đạt 0, 8 tỷ USD, tăng 24,5%; sản phẩm từ chất dẻo đạt 1, 3 tỷ USD, tăng 12,6%; hạt điều đạt 1, 2 tỷ USD, tăng 11,3%...

Ngành hàng xuất khẩu tăng trưởng ngoạn mục nhất trong 9 tháng qua là điện thoại các loại và linh kiện. Mới chỉ qua mấy năm xuất khẩu, mặt hàng này năm nay đã nhanh chóng vượt lên là mặt hàng có kim ngạch lớn nhất và hướng đến là mặt hàng đầu tiên có kim ngạch vượt qua mốc 20 tỷ USD.

Một trong những ngành hàng xuất khẩu thuận lợi nhất của Việt Nam trong 9 tháng qua là mặt hàng gỗ. Đặc biệt, từ đầu tháng 8-2013, sản xuất đồ gỗ xuất khẩu đã tăng, đến nay, nhiều doanh nghiệp đã ký đủ đơn hàng cho năm 2013, thậm chí có những doanh nghiệp đã từ chối nhận đơn hàng giao ngắn hạn bởi không đủ năng lực, tài chính, nguyên liệu. Với những tín hiệu tích cực từ thị trường, mục tiêu xuất khẩu 5, 3 tỷ USD của ngành chế biến gỗ trong năm nay hoàn toàn có thể đạt được.

Những con số trên đây là ấn tượng trong bối cảnh nền kinh tế nói chung còn đang gặp khó khăn. Do xuất khẩu và nhập khẩu hành tiến cùng tốc đồ, nên cán cân thương mại gần như thăng bằng. Nhập siêu 9 tháng chỉ còn 124 triệu USD, bằng 0,1% tổng kim ngạch hàng hóa xuất khẩu.

Theo ông Phan Văn Chinh, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), có được kết quả khả quan trên đây do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân quan trọng là các cơ quan quản lý đã ban hành nhiều chính sách thúc đẩy xuất khẩu.

Rất nhiều khó khăn, thách thức

Xét trên bình diện chung, kim ngạch xuất khẩu từ đầu năm đến nay chúng ta tăng khá ấn tượng. Thế nhưng, trong mấy tháng gần đây, kim ngạch xuất khẩu lại tháng sau giảm hơn tháng trước. Cụ thể, kim ngạch hàng hóa xuất khẩu tháng 8 chỉ đạt 11, 5 tỷ USD, giảm 0,9% so với tháng 7-2013. Kim ngạch hàng hóa xuất khẩu tháng 9-2013 ước đạt 11, 3 tỷ USD, giảm 5,2% so với tháng 8-2013.

Đặc biệt, nhiều mặt hàng nông sản chính sụt giảm mạnh về giá trị xuất khẩu. Trong 9 tháng, kim ngạch xuất khẩu của nông sản chính đạt 9, 93 tỷ USD, giảm 12% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, gạo và cà phê là những mặt hàng sa sút mạnh nhất cả về khối lượng và giá trị xuất khẩu. Riêng khối lượng gạo xuất khẩu 9 tháng ước đạt 5, 35 triệu tấn, tương đương kim ngạch 2, 35 tỷ USD, giảm 14,3% về khối lượng và giảm 16,7% về giá trị so với cùng kỳ năm 2012.

Đối với mặt hàng cà phê, khối lượng xuất khẩu cà phê 9 tháng đầu năm ước đạt 1, 03 triệu tấn, kim ngạch đạt 2, 21 tỷ USD, giảm 23,1% về khối lượng và giảm 22,5% về giá trị so với cùng kỳ năm 2012.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cảnh báo, tình trạng thương lái thu mua tôm sú và thẻ chân trắng rồi ướp đá hay cấp đông chở thẳng về Trung Quốc đã xuất hiện từ mấy năm trước, nay lại gia tăng đột biến, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn tôm nguyên liệu trong nước khiến doanh nghiệp chế biến thủy sản thiếu nguyên liệu sản xuất, nhất là các đơn hàng giá trị gia tăng. Điều này cũng khiến các doanh nghiệp mất dần thị trường lâu dài do không bảo đảm sản lượng; cơ cấu tôm nguyên liệu thô xuất khẩu tăng cao, cơ cấu sản phẩm giá trị gia tăng tôm Việt Nam giảm nghiêm trọng…

Sản xuất hàng xuất khẩu ở Nhà máy Z117 (Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng).

Ngay đối với những sản phẩm xuất khẩu tăng cao cũng còn có nhiều vấn đề đáng bàn. Với dệt may là việc nhập quá nhiều nguyên vật liệu và phụ kiện, thành thử mặc dù kim ngạch tăng cao, nhưng trừ đi nguyên vật liệu và phụ kiện đã nhập khẩu thì giá trị xuất khẩu còn ít. Gỗ và các sản phẩm gỗ là mặt hàng đóng góp đáng kể trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam. Tuy nhiên, các sản phẩm đồ gỗ xuất khẩu của Việt Nam hiện mới tập trung ở các dòng sản phẩm trung cấp trở xuống, thiếu các dòng sản phẩm cao cấp. Tương tự, ngành chè của Việt Nam tuy xuất khẩu khá lớn, nhưng chủ yếu là xuất thô, giá trị xuất khẩu thấp.

Cần tháo gỡ ngay những rào cản

Nguyên nhân dẫn đến kim ngạch xuất khẩu của chúng ta giảm trong thời gian gần đây có nhiều, nhưng theo ý kiến của nhiều chuyên gia kinh tế, nguyên nhân chủ yếu là do chúng ta phải đối mặt với quá nhiều rào cản trong lĩnh vực xuất khẩu. Để tăng kim ngạnh xuất khẩu, từ nay đến cuối năm, cần phải tập trung tháo gỡ các rào cản này.

Trước hết là “rào cản” lợi ích cục bộ. Tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, tranh mua, tranh bán giữa các doanh nghiệp đã diễn ra. Các đầu mối nhập khẩu từ nước ngoài tranh thủ cơ hội này ép giá.

Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam mới đây đã khuyến cáo các doanh nghiệp không nên giảm giá bán quá sâu vì sẽ gây thiệt hại cho ngành sản xuất tiêu trong nước, nhưng vẫn không khả thi. “Các thương nhân nước ngoài vào Việt Nam mua hàng thường thăm dò giá cả ở nhiều công ty khác nhau, nếu doanh nghiệp nào chào giá thấp nhất họ sẽ ưu tiên mua. Nếu tình trạng này kéo dài, giá tiêu xuất khẩu sẽ tiếp tục giảm sâu”. Hiệp hội Lương thực Việt Nam cũng từng cảnh báo về “rào cản” lợi ích cục bộ này.

Tại cuộc họp giao ban trực tuyến công tác tháng 9 và 9 tháng năm 2013 của Bộ Công Thương được tổ chức vào ngày 30-9-2013, nhiều “rào cản” về xuất khẩu đã được các doanh nghiệp và các địa phương đề cập. Bộ Công Thương đã ghi nhận các ý kiến này. Bộ Công Thương lưu ý các doanh nghiệp giữ vững thị trường xuất khẩu trọng điểm, truyền thống và đẩy mạnh tìm kiếm, phát triển thị trường xuất khẩu mới. Để hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu, Bộ sẽ triển khai Chương trình Xúc tiến thương mại quốc gia với các đề án đã phê duyệt 2 đợt trước và đợt 3 mới đây để hỗ trợ doanh nghiệp tìm kiếm thị trường mới.

Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Phan Văn Chinh khuyến nghị các doanh nghiệp cần tận dụng tối đa các lợi thế có được từ các Hiệp định thương mại đã ký. Đồng thời, các cơ quan quản lý cần tiếp tục cải cách thủ tục hành chính hơn nữa để tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp.

ông Chinh cũng kiến nghị các bộ liên quan cần sớm tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, đặc biệt trong việc nộp thuế và bảo lãnh thuế. Luật Thuế đã thông qua nhưng một số văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính vẫn chưa ban hành đã gây ít nhiều khó khăn cho doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp xuất khẩu.

Được biết, để góp phần tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đang phối hợp với Bộ Tài chính tổ chức đối thoại với các doanh nghiệp. Hy vọng sau cuộc đối thoại (dự kiến vào tháng 10 này), các rào cản về thủ tục thuế và hải quan sẽ từng bước được tháo gỡ.

Bài và ảnh: ĐỖ PHÚ THỌ