Vựa lúa Việt trước thách thức của biến đổi khí hậu

QĐND - Việt Nam là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về xuất khẩu gạo, góp phần đảm bảo an ninh lương thực cho nhân loại. Tuy nhiên, do tác động của biến đổi khí hậu, dự báo chỉ tính riêng vựa lúa lớn nhất Việt Nam là Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có nguy cơ mất đi 7,6 triệu tấn/năm, tương đương với 40,52% tổng sản lượng lúa của cả vùng…

Vựa lúa Việt sẽ mất 7,6 triệu tấn lúa mỗi năm

Các dự báo cho thấy đến năm 2100, chỉ tính riêng vựa lúa lớn nhất Việt Nam là ĐBSCL có nguy cơ mất đi 7,6 triệu tấn/năm, tương đương với 40,52% tổng sản lượng lúa của cả vùng, do tác động của biến đổi khí hậu. Đây là những thông tin được đưa ra tại Hội thảo “Nông nghiệp Việt Nam ứng phó với biến đổi khí hậu: Cơ hội và thách thức” do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) tổ chức mới đây tại Hà Nội. Các đánh giá bước đầu về tác động của biến đổi khí hậu đối với ngành trồng trọt nước ta cho thấy: Tổng sản lượng sản xuất trồng trọt có thể giảm từ 1-5%, năng suất các cây trồng chính có thể giảm đến 10%, đặc biệt đối với sản xuất lúa. Nước biển dâng cao làm xâm nhập mặn sâu hơn vào nội địa, có thể làm cho khoảng 2,4 triệu héc-ta đất bị nước biển xâm nhập. 

Nông dân Trà Vinh trong mùa thu hoạch lúa.

Ông Phạm Đồng Quảng, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ NN&PTNT cho biết, biến đổi khí hậu đã và đang tác động mạnh mẽ đến ngành trồng trọt, rõ ràng nhất là làm giảm diện tích đất canh tác, gây ra tình trạng hạn hán và sâu bệnh, gây áp lực lớn cho sự phát triển của ngành trồng trọt nói riêng và ngành nông nghiệp nói chung.

Hiện nay, mức độ nhiễm mặn hơn 0,4% đã lấn sâu vào 30-40km tại một số nơi ở ĐBSCL và Đồng bằng sông Hồng. Diện tích bị mặn hơn 0,4% hiện nay là khoảng 1.303 nghìn héc-ta. Diện tích này sẽ tăng lên 1,493 triệu héc-ta ứng với kịch bản nước biển dâng 0,69m và 1,637 triệu héc-ta với kịch bản nước biển dâng 1m ở khu vực ĐBSCL.

Không chỉ 2 vựa lúa lớn nhất của Việt Nam là ĐBSCL và Đồng bằng sông Hồng chịu tác động của biến đổi khí hậu. Vùng núi Tây Bắc và Đông Bắc sẽ phải đối mặt với nguy cơ tăng cường độ hạn hán do biến đổi khắc nghiệt của thời tiết trong những năm tới. Tại Bắc Trung Bộ, tháng 5-6 có thể trở thành các tháng khô nóng thường xuyên như ở Nam Trung Bộ, mưa phùn trở nên hiếm hoi. Còn tại khu vực Tây Nguyên, tính bất ổn trong chế độ mưa cũng tăng lên khiến vùng này có khả năng đối mặt với nguy cơ hạn hán bất thường. 

Giải bài toán biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu còn làm gia tăng một số dịch bệnh mới. Đơn cử, trong khoảng 3 năm trở lại đây, dịch rầy nâu và vàng lùn, lùn xoắn lá trên cây lúa đã làm giảm đáng kể sản lượng lúa ở khu vực ĐBSCL. Đặc biệt, trong năm 2010, tại ĐBSCL đã xảy ra dịch sâu cuốn lá nhỏ gây thiệt hại khoảng 400.000ha lúa, khiến năng suất lúa giảm từ 30 đến 70%.

Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL nhìn nhận: Vấn đề biến đổi khí hậu, khô hạn, xâm nhập mặn, nước biển dâng cũng là một thách thức đối với những nhà khoa học về nông nghiệp. Việc nghiên cứu, sản xuất ra những giống lúa thích ứng với các tiêu chí chịu khô hạn, chịu mặn đang là đòi hỏi bức thiết từ cuộc sống.

Từ năm 2006 đến nay, các nhà khoa học Viện Lúa ĐBSCL đã cho ra đời 16 giống lúa có khả năng chịu mặn: OM6073, OM5199, OM2496, OM6071, OM5464, OM2488, OM2818, OM6379, OM6677, OM6074, OM4276, OM6690, OM5651, OM6521… các giống chịu hạn: OM6162, OM5239… được Bộ NN&PTNT công nhận là giống quốc gia. Các giống này đều đã được đưa vào sản xuất đại trà tại các tỉnh ven biển các tỉnh khu vực ĐBSCL với ưu điểm kháng sâu bệnh tốt, cho năng suất cao, ổn định từ 5 đến 7 tấn/ha, phẩm chất gạo tốt, đạt chuẩn xuất khẩu và đã được Cục Trồng trọt khuyến khích nông dân sử dụng rộng rãi trong điều kiện nước mặn xâm nhập và tình hình khô hạn như hiện nay.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Lang, Trưởng bộ môn di truyền và chọn giống, Viện Lúa ĐBSCL tiết lộ: "Chúng tôi đang thực hiện chương trình do Chính phủ Úc, Nhật, Đức hỗ trợ đầu tư nghiên cứu giống lúa phù hợp với biến đổi khí hậu: Chịu ngập, chịu mặn. Để nghiên cứu tăng năng suất một giống lúa chúng ta phải mất từ 5 đến 10 năm, nhưng để nghiên cứu giống lúa có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu phải mất từ 10-20 năm. Hiện nay, giống lúa của chúng ta có thể chịu được độ mặn 4-5 phần nghìn, hướng phấn đấu trong tương lai phải từ 6-7 phần nghìn. Mục tiêu phấn đấu của chúng tôi là nghiên cứu những giống lúa vừa chịu mặn, vừa có khả năng chịu ngập".

Ứng phó với biến đổi khí hậu được thực hiện chủ yếu theo hướng thích ứng. Đối với sản xuất nông nghiệp, để thích ứng với biến đổi khí hậu, chúng ta đã và đang có những giải pháp như điều chỉnh cơ cấu cây trồng và thời vụ phù hợp; đa dạng hóa hoạt động xen canh, luân canh; cải thiện hiệu quả tưới tiêu nông nghiệp; tổ chức cảnh báo lũ lụt, hạn hán... Trong hoàn cảnh khắc nghiệt, nước ta vẫn đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và đây cũng là bài toán mà nông nghiệp nước ta phải giải trong tương lai.