QĐND - Vừa qua, Chính phủ Nga ra thông báo cho biết, nước này sẽ không gia hạn Chương trình Hợp tác Nunn-Lugar  với Mỹ sau khi thỏa thuận hết hạn vào năm tới. Quyết định trên khiến Oa-sinh-tơn lo lắng và bày tỏ hy vọng, chương trình sẽ được tiếp tục có thể dưới một cái tên hoặc hình thức khác. Vì sao Mỹ và Nga lại có thái độ trái chiều đối với một chương trình được đánh giá là có ý nghĩa về giải trừ quân bị này?

Cắt giảm vũ khí hạt nhân

Chương trình CTR (còn gọi là Chương trình Hợp tác Nunn- Lugar) ra đời năm 1991 theo sáng kiến của Thượng nghị sĩ Mỹ  Xam Nun (Sam Nunn) và  Ri-chác Lu-ga (Richard Lugar) nhằm hỗ trợ Nga trong việc giảm quy mô kho vũ khí hạt nhân của mình sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc; đồng thời loại bỏ các vũ khí sinh học và hóa học đã lỗi thời.

Theo trang web của CTR, CTR có 4 mục tiêu chính gồm: Phá hủy vũ khí hủy diệt hàng loạt và các cơ sở hạ tầng liên quan dưới thời Liên Xô cũ; Củng cố và đảm bảo công nghệ và các tài liệu liên quan đến vũ khí hủy diệt; Tăng tính minh bạch giữa các bên liên quan; Hỗ trợ quốc phòng và hợp tác quân sự với mục tiêu ngăn chặn phổ biến vũ khí hủy diệt.

Tên lửa mang đầu đạn hạt nhân trong kho vũ khí của Nga. Ảnh: RIA Novosti

 

Chương trình CTR bao gồm việc hai bên thiết lập và thực hiện các biện pháp tăng cường an toàn tại các nhà máy điện hạt nhân được xây dựng thời kỳ Liên Xô và tạo ra những việc làm thay thế cho công nhân và cơ sở sản xuất vũ khí hủy diệt hàng loạt ở Nga. Chương trình CTR đã được gia hạn hai lần, vào năm 1999 và 2006. Dự kiến, CTR sẽ hết hạn vào cuối tháng 5-2013.

RIA Novosti cho biết, trong hơn 20 năm qua, Mỹ được cho là đã chi khoảng 8 tỷ USD vào Chương trình CTR. Trong khuôn khổ Chương trình này, CTR đã cho ngừng hoạt động 7.527 đầu đạn hạt nhân chiến lược và phá hủy 774 tên lửa đạn đạo liên lục địa, 651 tàu ngầm phóng tên lửa đạn đạo và 906 tên lửa không đối đất mang đầu đạn hạt nhân. Chương trình này cũng nâng cấp bảo mật cho 24 trang web lưu trữ vũ khí hạt nhân của Nga. Tính đến năm 2011, kho vũ khí hạt nhân của Nga đã giảm từ 30.000 đầu đạn hạt nhân (năm 1991) xuống còn 12.000 (năm 2011).

 Đổi lại, Mỹ cũng đã tháo dỡ hơn 13.000 đầu đạn hạt nhân từ năm 1990 và phá hủy 90% số vũ khí hạt nhân chiến thuật của mình, từ 7.600 đầu đạn hạt nhân xuống còn 760. Giới phân tích cho rằng, nếu như trước đây Nga và Mỹ mất gần 50 năm để xây dựng kho vũ khí nguy hiểm nhất trong lịch sử, thì nay hai nước cũng mất hơn 20 năm để tháo dỡ mà vẫn chưa xong.

Từ bỏ để "ngăn chặn rò rỉ các tài liệu mật"

Tuy nhiên, mới đây, Nga tuyên bố sẽ không gia hạn CTR nếu chương trình này không có sự thay đổi triệt để. Hãng tin RT của Nga cho biết, nước này vẫn mở rộng hợp tác với Mỹ trong việc tháo dỡ các kho vũ khí hạt nhân của mình, nhưng bất kì thỏa thuận mới nào được ký đều phải dựa trên “các nguyên tắc bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau”. Theo tờ Kommersant có trụ sở ở Mát-xcơ-va, Nga sẽ không đòi hỏi thêm viện trợ từ Mỹ và có thể tự mình tiếp tục duy trì Chương trình Nunn-Lugar. Tờ báo còn nói thêm rằng, quyết định này của Mát-xcơ-va là cần thiết để "ngăn chặn rò rỉ các tài liệu mật".

Quyết định trên được đưa ra trong bối cảnh Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nga Xéc-gây La-vrốp (Sergei Lavrov) tuyên bố, việc Nga “điều chỉnh lại” chính sách trong mối quan hệ với Mỹ không thể “kéo dài mãi".

Trong khi đó, Chính quyền Tổng thống Ba-rắc Ô-ba-ma (Barack Obama) cho biết vẫn hy vọng sẽ gia hạn được thỏa thuận này với Nga. Trả lời báo chí gần đây, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Vích-to-ri-a Nu-lân (Victoria Nuland) nhấn mạnh những thành quả mà Oa-sinh-tơn và Mát-xcơ-va đạt được theo tinh thần CTR.  “Chúng tôi đã vô hiệu hóa các vũ khí hóa học, đã bảo vệ an toàn các vật liệu phân hạch. Chúng tôi đã biến các cơ sở chế tạo vũ khí thành các cơ sở được sử dụng cho mục đích hòa bình và giảm thiểu những mối đe dọa của vũ khí sinh học”, AFP dẫn lời bà Nu-lân cho hay. Cũng theo người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ, Oa-sinh-tơn coi trọng CTR và cho rằng chương trình nên được tiếp tục. "Chúng tôi tin rằng có rất nhiều việc trong tương lai mà Mỹ và Nga phải cùng làm trong khuôn khổ CTR, kể cả hợp tác với các nước thứ ba. Thỏa thuận trên sẽ hết hạn vào tháng 6-2013. Vì vậy, để chuẩn bị trước khi thời hạn đó đến, chúng tôi đã bắt đầu thảo luận với phía Nga về khả năng gia hạn thỏa thuận đó. Chúng tôi sẽ tiếp tục các cuộc thảo luận này".

Tuy nhiên, điều mà cả Oa-sinh-tơn và Mát-xcơ-va đều cảm thấy lo ngại là, trong khi hai nước tiến hành giảm số vũ khí triển khai mang đầu đạn hạt nhân theo quy định của Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược (START), thì công việc này vẫn diễn ra chậm chạp ở các quốc gia thành viên còn lại trong “câu lạc bộ hạt nhân” gồm Anh, Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ, Pa-ki-xtan và I-xra-en. Theo số liệu của Viện nghiên cứu Hòa bình quốc tế Xtốc-hôm (SIPRI) công bố hồi tháng 6-2012, ngoài Nga và Mỹ, tổng số vũ khí hạt nhân của Anh hiện nay là 225, Pháp 300, Trung Quốc 240, Ấn Độ 80-100, Pa-ki-xtan 90-110 và I-xra-en là 80. Cộng đồng quốc tế hy vọng số lượng vũ khí hạt nhân trên thế giới sẽ tiếp tục giảm đến mức tối thiểu, đảm bảo hòa bình lâu dài cho nhân loại.

Linh Oanh