Đổi mới tư duy về đối ngoại quốc phòng
Phóng viên (PV): Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII đã nêu rõ, trong giai đoạn 2011-2015, chúng ta đã kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, giữ vững hòa bình, ổn định. Quan hệ đối ngoại, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, hiệu quả. Vị thế, uy tín quốc tế của nước ta tiếp tục được nâng cao. Đồng chí có thể cho biết, công tác đối ngoại quốc phòng đã đóng góp như thế nào vào thành quả quan trọng này?
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh: Có thể nói, đối ngoại quốc phòng là một trong những bộ phận quan trọng của công tác đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Đặc trưng của đối ngoại quốc phòng là tăng cường lòng tin giữa các quốc gia trên thế giới, vừa hợp tác, vừa đấu tranh giải quyết những bất đồng để ngăn chặn xung đột và củng cố quan hệ với các nước.
Người ta vẫn nói rằng, chiến tranh dù thế nào thì cũng sẽ đi đến hòa bình và tốt nhất là không có chiến tranh. Kế sách tối ưu để bảo vệ Tổ quốc trong thời bình là không phải dùng đến biện pháp quân sự mà chúng ta phải bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc bằng biện pháp hòa bình, tất nhiên phải dựa trên sức mạnh răn đe của đất nước trước những đe dọa từ bên ngoài. Đây là một nhiệm vụ khó khăn không kém gì việc phải đánh thắng trong thời chiến. Công tác đối ngoại quốc phòng đang góp phần thực hiện nhiệm vụ đó.
Những năm qua, ở nhiều khu vực trên thế giới tiềm ẩn hoặc đã xảy ra xung đột, bất ổn. Trong bối cảnh như vậy, Quân đội nhân dân Việt Nam đã tích cực, chủ động tham gia các hoạt động đối ngoại trên cả bình diện song phương và đa phương, nhằm xây dựng và củng cố lòng tin với các nước, nâng cao sự hiểu biết về tình hình an ninh chung cũng như chiến lược của các quốc gia; từ đó, tham mưu cho Đảng, Nhà nước trong việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ toàn vẹn chủ quyền quốc gia, độc lập tự chủ, đồng thời duy trì hòa bình, ổn định để phát triển đất nước.
Đối ngoại quốc phòng cũng chú trọng thúc đẩy vấn đề hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh. Chúng ta nỗ lực để các nước từng gây chiến với Việt Nam nhận thấy họ phải có trách nhiệm đối với những hậu quả chiến tranh nặng nề mà đất nước và con người Việt Nam phải gánh chịu hằng ngày. Một kết quả hợp tác điển hình là việc Hoa Kỳ hỗ trợ không hoàn lại 100 triệu USD giúp tẩy rửa chất độc đi-ô-xin tại khu vực sân bay Đà Nẵng.
Một hoạt động của quân đội thời gian qua đó là tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc. Tuy Việt Nam tham gia muộn và cử sĩ quan tham gia không nhiều bằng các nước khác song hiệu quả lại rất đáng kể. Điều này được thể hiện qua phát biểu của Tổng thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-mun (Ban Ki-moon) trong chuyến thăm Việt Nam hồi năm 2015 nói rằng, ông nghiêng mình trước sự cố gắng và năng lực của sĩ quan Việt Nam khi thực hiện nhiệm vụ gìn giữ hòa bình ở những địa bàn xa xôi như tại châu Phi.
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh trả lời phỏng vấn của Báo Quân đội nhân dân. Ảnh:TRỌNG HẢI
Đối ngoại biên giới là một trong những điểm sáng của đối ngoại quốc phòng trong những năm vừa qua. Với Trung Quốc, Lào, Cam-pu-chia, chúng ta duy trì được đường biên giới hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, bền vững lâu dài và phòng thủ vững chắc. Quân đội đã tham gia tích cực vào công tác tăng dày cột mốc với Lào, đang tích cực tham gia phân giới cắm mốc với Cam-pu-chia. Trong khi đó, chúng ta cũng duy trì được đường biên giới hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển với Trung Quốc. Nổi bật là giao lưu quốc phòng hữu nghị biên giới Việt-Trung thường niên với sự tham dự của hai Bộ trưởng Bộ Quốc phòng cùng đông đảo lực lượng quân đội của hai nước. Trên biển, chúng ta luôn bảo đảm vùng biển Việt Nam là vùng biển an toàn, hữu nghị, hợp tác, đồng thời kiên quyết bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán chính đáng của mình. Vùng biển Việt Nam hầu như không có cướp biển và trong trường hợp xảy ra nạn cướp biển đều được xử lý kịp thời. Chúng ta cũng đẩy mạnh hợp tác với lực lượng hải quân, cảnh sát biển của các nước có vùng biển liền kề như Trung Quốc, một số nước thành viên ASEAN. Các nước thường xuyên đánh giá cao về tinh thần, thiện chí hợp tác của lực lượng Việt Nam.
PV: Đồng chí đánh giá ra sao về nhận thức của cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân về vai trò của đối ngoại quốc phòng trong thời gian qua, đặc biệt là từ khi Nghị quyết 806 của Quân ủy Trung ương được triển khai thực hiện?
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh: Trước hết, chúng ta phải nói về việc đổi mới tư duy của Đảng. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 (khóa IX) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới đã khái quát thành nguyên tắc, thể hiện cách nhìn nhận mới về đối tác, đối tượng. Với những kiểm nghiệm về tính đúng đắn trong thực tiễn, nguyên tắc này đã được đưa thành quan điểm trong Nghị quyết số 28-NQ/TW (khóa XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới: “Những ai tôn trọng độc lập, chủ quyền, thiết lập và mở rộng quan hệ hữu nghị, hợp tác bình đẳng, cùng có lợi với Việt Nam đều là đối tác; bất kỳ thế lực nào có âm mưu và hành động chống phá mục tiêu của nước ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đều là đối tượng đấu tranh. Mặt khác, trong tình hình diễn biến nhanh chóng và phức tạp hiện nay, cần có cách nhìn biện chứng: Trong mỗi đối tượng vẫn có thể có mặt cần tranh thủ, hợp tác; trong mỗi đối tác có thể có mặt mâu thuẫn với lợi ích của ta cần phải đấu tranh”.
Có thể nói ngắn gọn là trong đối tác có đối tượng, trong đối tượng có đối tác và chúng ta vừa hợp tác, vừa đấu tranh trong công tác đối ngoại. Chúng ta đấu tranh trên những mặt còn khác biệt và hợp tác trên những mặt có cùng lợi ích. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng đã đề cập đến vấn đề này trong bài phát biểu tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 28 năm 2013. Sau này, Nghị quyết Đại hội XII đã chỉ rõ nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc là bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ, độc lập tự chủ, chế độ chính trị, bảo vệ Đảng, bảo vệ nhân dân, giữ vững môi trường thuận lợi để phát triển đất nước. Đây là một khái niệm hết sức toàn diện, biện chứng về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc của cả hệ thống chính trị trong bối cảnh hiện nay. Như vậy, với kim chỉ nam này, trong thời bình quân đội cũng phải hành động để bảo vệ hòa bình, giữ vững môi trường thuận lợi để phát triển đất nước.
Với nhận thức như vậy, Nghị quyết 806 khẳng định vai trò quan trọng của đối ngoại quốc phòng. Đây không phải là công tác ngoại giao thông thường mà là nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong thời bình bằng biện pháp hòa bình. Chúng ta nhận thức đầy đủ rằng quân đội trong thời bình không chỉ thực hiện nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu mà phải tham gia tích cực vào việc bảo vệ Tổ quốc bằng các biện pháp hòa bình. Đây là vấn đề hệ trọng của quân đội được thể hiện qua Nghị quyết 806.
Nghị quyết 806 cũng nhấn mạnh phương châm đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta là chủ động, tích cực. Thay vì chờ đợi ý kiến của các đối tác, giờ đây chúng ta chủ động đề xuất những nội dung có thể hợp tác một cách chân thành trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau.
PV: Đề nghị đồng chí cho biết, những bài học nào có thể rút ra sau hơn hai năm triển khai thực hiện Nghị quyết 806?
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh: Bài học đầu tiên là đối ngoại quốc phòng phải chủ động tiếp cận vì lợi ích đất nước. Nếu không chủ động, chúng ta sẽ bị động và bị áp đặt. Một mặt, chúng ta bảo đảm giữ vững lợi ích quốc gia, dân tộc, mặt khác, chúng ta tôn trọng lợi ích chính đáng của các quốc gia khác. Như đã nói ở trên, giờ đây chúng ta chủ động đề xuất những nội dung có thể hợp tác một cách chân thành trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau. Ví dụ, trong quan hệ quốc phòng với Hoa Kỳ, điều đầu tiên khi chúng ta làm việc với Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ là thúc đẩy hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh. Đây không chỉ là vấn đề khắc phục hậu quả của quá khứ để lại mà còn là cánh cửa mở ra tương lai đối với quan hệ song phương.
Bài học thứ hai là phải vừa hợp tác, vừa đấu tranh. Người ta thường cho rằng đối ngoại là phải làm vui lòng nhau và tìm được tiếng nói chung. Tuy nhiên, trên thực tế không nhất thiết như vậy. Trong công tác đối ngoại, các bên có thể không hoặc chưa tìm được tiếng nói chung nhưng vẫn phải duy trì quan hệ, không để xảy ra căng thẳng, xung đột. Vì vậy, bên cạnh hợp tác, đấu tranh cũng rất quan trọng để bảo vệ các giá trị của Việt Nam, bảo vệ chế độ chính trị, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, bảo vệ hòa bình và ổn định, không cho nước khác xâm phạm lợi ích chiến lược của đất nước.
Bài học thứ ba, đối ngoại quốc phòng là nhiệm vụ của toàn quân, có liên quan đến nhiều đơn vị, cán bộ chiến sĩ ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức về nhiệm vụ đối ngoại quốc phòng cho các cấp ủy, chỉ huy các đơn vị, nhất là các đơn vị đóng quân ở khu vực giáp biên, là rất cần thiết và quan trọng.
Cuối cùng, chúng ta cần luôn học tập và làm theo phương châm lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó là “dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Cho dù tình hình có thay đổi thế nào thì vẫn phải bảo vệ bằng được lợi ích quốc gia dân tộc, các giá trị của đất nước cũng như bảo vệ hòa bình và ổn định.
Đất nước càng mạnh thì nguy cơ chiến tranh càng bị đẩy lùi
PV: Môi trường an ninh khu vực trong thời gian tới được dự báo sẽ có nhiều biến động khi các nước lớn cạnh tranh chiến lược quyết liệt và tình hình tranh chấp chủ quyền biển, đảo diễn biến khó lường. Theo đồng chí, Việt Nam cần phải làm gì để giữ vững độc lập tự chủ đồng thời tranh thủ tối đa được sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế nhằm bảo vệ những lợi ích chính đáng của quốc gia, dân tộc?
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh: Theo tôi, trước hết là phải chú trọng củng cố, xây dựng sức mạnh tổng hợp của đất nước, bao gồm ổn định về chính trị, phát triển nhanh và bền vững về kinh tế, nâng cao dân trí, tăng cường tiềm lực quốc phòng. Đất nước càng mạnh thì nguy cơ chiến tranh càng bị đẩy lùi.
Đồng thời, công tác đối ngoại cần góp phần mở rộng quan hệ với nhiều nước hơn nữa, thúc đẩy xây dựng lòng tin để khi một nước nào đó có ý đồ xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc của ta, họ sẽ phải tính toán rất kỹ lưỡng và nhận ra rằng, không nên thực hiện và thực hiện cũng không được.
Một điều quan trọng nữa là không được đứng về bên nào trong các cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, không vì lợi ích chính đáng của đất nước.
PV: Đồng chí cho rằng, việc củng cố, xây dựng sức mạnh tổng hợp của đất nước, trong đó có việc tăng cường tiềm lực quốc phòng, là rất quan trọng. Vậy mối quan hệ giữa đối ngoại quốc phòng và việc xây dựng quân đội chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại ra sao, thưa đồng chí?
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh: Tôi cũng muốn nhấn mạnh về vai trò của đối ngoại quốc phòng với việc xây dựng quân đội chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Trong xây dựng tiềm lực quốc phòng, việc xây dựng quân đội hiện nay khác với trước đây. Trong thời bình, chúng ta phải xây dựng quân đội mạnh nhưng cũng không được là gánh nặng của đất nước, của nền kinh tế, của nhân dân. Vì vậy, bên cạnh trang bị vũ khí hiện đại thì phải tập trung vào yếu tố con người. Chỉ đến khi chúng ta sử dụng tinh thông và làm chủ được các trang thiết bị, vũ khí mới thì quân đội mới hiện đại được. Đối với khoa học-kỹ thuật, có lĩnh vực chúng ta chưa thể tự nghiên cứu được, do đó cần phải học tập của nước ngoài. Vì vậy, phải tận dụng các cơ hội, điều kiện mà đối ngoại quốc phòng đem lại để đào tạo đội ngũ cán bộ quân đội có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao.
PV: Với những kết quả đạt được và kinh nghiệm rút ra trong thời gian qua, phương châm của công tác đối ngoại quốc phòng trong thời gian tới là gì, thưa đồng chí?
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh: Chúng ta cần cân đối hài hòa giữa hợp tác và đấu tranh, bảo vệ vững chắc lợi ích quốc gia, dân tộc. Đấu tranh trên tinh thần xây dựng, trên cơ sở luật pháp quốc tế. Đấu tranh trên cả bình diện song phương, đa phương và quan trọng là đấu tranh với chính các nước có xung đột lợi ích trực tiếp với chúng ta. Trong khi đó, cần tận dụng tối đa mọi cơ hội để hợp tác chân thành, thiết thực trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau và cùng đóng góp cho hòa bình, ổn định ở khu vực và trên thế giới.
PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!
BẢO TRUNG - HOÀNG VŨ (thực hiện)