Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, chàng thanh niên Đậu Kỷ Luật tình nguyện lên đường nhập ngũ, đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược. Với năng khiếu viết báo, ông sớm trở thành cây bút chủ lực của Tờ tin Quân khu Bốn (nay là Báo Quân khu 4). Cái duyên và niềm đam mê là động lực để ông cho ra đời nhiều tác phẩm giá trị, kịp thời động viên bộ đội chiến đấu. Ông lăn lộn chiến đấu, đi rộng, viết nhiều nên rất am hiểu phong tục tập quán, văn hóa vùng miền của các dân tộc thiểu số.
Năm 1955, khi đến công tác tại Tiểu đoàn Công binh 25A, Quân khu 4 mở đường Trường Sơn. Nghe bộ đội kể chuyện gặp “ma rừng”, ông tìm hiểu thì mới hay đó là cô gái Lào bị bệnh phong, lở loét khắp người tên là Xao-đi. Xao-đi bị dân làng xa lánh đuổi ra khỏi bản vì nghĩ cô là ma rừng. Cô làm chòi ở tạm trong rừng sâu, sống qua ngày bằng hái lượm. Nhờ bộ đội thuyết phục đưa về chữa bệnh, sau hơn 6 tháng Xao-đi khỏi bệnh. Sau này cô trở thành cán bộ dân vận của nước bạn Lào. Dưới ngòi bút của ông, câu chuyện nghĩa tình của bộ đội Việt Nam với cô gái Lào càng trở nên xúc động, nhân văn.
Với chiếc xe đạp Thống Nhất ngót nghét nửa tuổi đời mình, ông mải miết đi, mải miết viết. Từ Ngã ba Đồng Lộc, cầu Bến Thủy, cầu Phương Tích, Truông Bồn, Khe Gát đến nơi máy bay Mỹ vừa ném bom hay một chiến dịch đang mở... ông viết đủ thể loại từ phóng sự, bút ký, truyện ký, truyện ngắn đăng tải trên Báo Quân khu 4, Quân đội Nhân dân, Tạp chí Văn nghệ Quân đội.
“Năm 1972, tôi được phân công đến các đơn vị cao xạ để tuyên truyền. Sau nhiều năm chưa “săn” được máy bay Mỹ, Tiểu đoàn 14 Nguyễn Viết Xuân làm trận địa giả ở đồi Quỳnh Văn (Quỳnh Lưu, Nghệ An), cho 3 xe ô tô ngụy trang kéo pháo để “nhử” máy bay địch. Đến ngày thứ 3 thì địch “vào tròng”, chiếc máy bay AD-6 bị bắn rơi tại chỗ… Trưa hôm đó, quên cả đói, tôi liền viết bài và đọc nội dung chuyển ra Phát thanh Quân đội về chiến công của bộ đội cao xạ…”, ông nhớ lại.
Với phóng viên Báo Quân khu 4, ông như “kho từ điển sống”, vấn đề gì khúc mắc về nghề báo đến gặp ông là được giải đáp ngay. Ông tâm sự: “Muốn tác phẩm của mình được bộ đội đón nhận thì phải xả thân, tâm huyết với từng trang viết của mình, phải đọc thật nhiều, đi thật nhiều để làm giàu cảm xúc, kiến thức, kinh nghiệm sống, vốn từ ngữ, văn phong”. Chẳng thế mà ông cứ ám ảnh mãi “màu nắng đất Lào vàng rực như màu áo cà sa”, hay “những ngôi nhà như những hộp diêm” của người Mông nơi chót vót đỉnh trời, rồi nỗi niềm “cái que đuổi lợn” của đồng bào nơi biên cương heo hút… Không chỉ báo chí, các tác phẩm: Suối thì thầm, Câu chuyện con đom đóm… của ông như ánh lửa cháy bừng trong đêm ra trận.
Về với cuộc sống đời thường, Đại tá, nhà báo Đậu kỷ Luật vẫn gắn bó với Bộ đội Cụ Hồ, ông được mời tham gia công tác Hội Cựu chiến binh tỉnh Nghệ An, “Tổng Biên tập” kiêm chủ bút Tờ Cựu chiến binh Nghệ An 12 năm liền. Như “cá gặp nước”, ông lại đi và viết, cần cù gom nhặt những mảnh ghép có giá trị và chứng tích thời gian của cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc. Không chỉ đồng đội, ông còn lên với đồng bào ở heo hút mây mù, xuống vùng biển sóng gào. Ông vừa viết, vừa “cài cắm” cộng tác viên ở cơ sở rồi biên tập, in ấn. Lắm khi như hóa vào từng con chữ nên hễ ai đọc là nhận ra văn phong của ông, một văn phong thấm đẫm tình người, chất lính.
Ở tuổi gần 90 nhưng ông vẫn đang hoàn thiện các tập sách: “Hồn của lúa”, “Con người đạo học và khoa học”, “Một số nét về tộc người ở Nghệ An”… Ông chia sẻ: “Mình yêu nghề báo vô cùng nhưng quỹ thời gian chẳng còn bao nhiêu nữa. Nhiều khi ngồi một mình, đối diện với mình, ngẫm nghĩ về được, mất, thiệt, hơn … về nghề làm báo, nhất là chúng ta, nhà báo Quân đội thì được nhiều lắm! Cái được lớn nhất là hạnh phúc cầm bút viết về người lính, những đồng đội của mình, những người gánh vác trên vai nhiều gian khổ, hy sinh nhất, những người vì nhân dân quên mình, dẫu viết cả cuộc đời cũng không sao hết được!”.
Bài và ảnh: ĐÌNH TRUNG