Trong ngành nông nghiệp Việt Nam, nhắc đến tên Anh hùng Lao động Trần Mạnh Báo, không ai không biết đến. Bởi ông là một chuyên gia hàng đầu về giống lúa ở nước ta, người đã dành cả cuộc đời và tâm huyết của mình để nghiên cứu, đưa ra những giống lúa mới cho ngành nông nghiệp Việt Nam.

Tỏa sáng phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ

Anh hùng Lao động Trần Mạnh Báo sinh năm 1950, tại xã Thái Ninh, tỉnh Hưng Yên. Tháng 10-1968, tạm gác bút nghiên, lên đường nhập ngũ vào Tiểu đoàn 5, Trung đoàn 52, Sư đoàn 320, tham gia chiến đấu tại chiến trường B5. Tháng 10-1970, ông cùng đơn vị vượt Trường Sơn vào giải phóng miền Nam. Trong trận chiến đấu ác liệt ngày 17-12-1972 tại cao điểm 201 (Hà Tiên, Kiên Giang), Trần Mạnh Báo bị thương nặng, tháng 6-1975, ông xuất ngũ trở về quê hương với thương tật 2/4, mắt bên phải bị hỏng, thân thể còn nhiều vết thương chưa lành do bom đạn.

 Anh hùng Lao động Trần Mạnh Báo (bên phải) tại Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI, ngày 27-12.

Trở về đời thường, ông luôn nhớ và thực hiện lời dạy của Bác Hồ: “Thương binh tàn nhưng không phế”. Lúc đầu ông vào làm công nhân Công ty lợn giống Hưng Hà, rồi chuyển sang Công ty giống cây trồng Thái Bình. Với khát vọng được cống hiến cho ngành nông nghiệp từ khi còn nhỏ, ông quyết tâm vừa làm, vừa đi học tiếp phổ thông, sau đó thi đỗ và học tại Trường Đại học Nông nghiệp I Hà Nội.

Đầu năm 1987, ông được đề bạt làm Trại phó Trại Giống lúa cấp 1 Đông Cơ (thuộc Công ty Giống cây trồng Thái Bình). Trong sự khó khăn của cơ chế sản xuất thời bao cấp, Trại làm ăn kém hiệu quả, đời sống công nhân bấp bênh, với diện tích 56ha mỗi năm chỉ đạt 60 tấn lúa. Trung bình mỗi héc-ta chưa đạt 1,1 tấn/năm. Trong khi đó, từ những năm 1966, Thái Bình đã vang danh “quê hương 5 tấn” với năng suất lúa 5 tấn/ha.

Trải qua thời gian công tác, ông cho rằng đã đến lúc phải thay đổi, để tạo bước “đột phá” trong sản xuất nông nghiệp. Sau nhiều đêm trăn trở suy nghĩ đến nát óc, ông quyết định xây dựng đề án "Khoán sản phẩm cuối cùng đến người lao động trong sản xuất nông nghiệp quốc doanh". Thời điểm đó đề tài vấp phải nhiều sự phản đối kịch liệt của dư luận, cho là “đi ngược lại đường lối chính sách quản lý nông nghiệp của Đảng và nhà nước”, có người cho rằng ông chỉ “lý luận suông”.

Tại hội nghị cán bộ chủ chốt của công ty lúc đó, ông đã nêu ra quan điểm của Mác: “Nếu lý luận tổng kết từ thực tiễn, thì khi quay lại áp dụng vào thực tiễn, nó sẽ trở thành lực lượng vật chất”, đồng thời đưa ra dẫn chứng về hiệu quả của đề án. Trong đó xác định giống và quyền tự chủ trong sản xuất là “cốt lõi” của phát triển nông nghiệp và kiên trì bảo vệ: “Phải cho người lao động được quyền chủ động, mới phát huy được năng suất và sáng tạo". Ông còn thẳng thắn khẳng định: “Đây là con đường mà chúng ta phải đi. Nếu chúng ta không làm sẽ có tội với lịch sử, với người lao động”. Trước quyết tâm đó, hội nghị nhất trí cho Trại giống Đông Cơ “khoán thử”. Sau 3 năm, trên 56ha đất canh tác đó, trại đã thu được trên 600 tấn thóc/năm, nghĩa là tăng gấp 10 lần. Nhờ đó Công ty đã xóa bỏ chế độ tem phiếu bao cấp, chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh.

Khi đồng chí Nguyễn Đức Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh về Thái Bình nghiên cứu, để chuẩn bị ra Nghị quyết số 10 về khoán sản phẩm trong nông nghiệp. Tỉnh ủy Thái Bình đã đưa đoàn xuống trại giống Đông Cơ. Sau khi nghe cựu chiến binh Trần Mạnh Báo báo cáo nội dung đề án và xem xét thực tế, trưởng đoàn Nguyễn Đức Bình nhận xét: “Tôi thấy việc khoán sản phẩm cuối cùng đến người lao động ở Đông Cơ, lý luận hoàn toàn phù hợp thực tiễn”. Nhớ lại thời điểm ấy, ông Báo chia sẻ: “Nghe những lời nhận xét đó, tôi càng thấy vững tâm và tin tưởng đây là một mốc đột phá mang tính lịch sử của công ty. Nhờ đó mà năm 1992, Trại giống Đông Cơ đã trở thành đơn vị dẫn đầu ngành nông nghiệp và vinh dự được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba”.

Anh hùng Lao động Trần Mạnh Báo (hàng đầu, thứ 3, từ phải sang) dự Hội nghị Thủ tướng Chính phủ đối thoại với nông dân, ngày 10-12-2025.

Với năng lực và uy tín cá nhân, năm 2000, ông Báo được bầu giữ chức Giám đốc Công ty Giống cây trồng Thái Bình. Đến năm 2004, Công ty tiến hành cổ phần hóa, ông giữ chức Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Tập đoàn ThaiBinh Seed (ThaiBinh Seed). Ở cương vị mới, ông luôn đề cao tinh thần sáng tạo và tự chủ, đặt chất lượng cây giống lên hàng đầu. Từ một trại giống nhỏ bé, ông Trần Mạnh Báo đã góp phần khởi động một cuộc cách mạng thầm lặng trên đồng ruộng, nơi mà những hạt giống không chỉ nảy mầm sự sống, mà còn gieo hy vọng cho tương lai nền nông nghiệp Việt Nam.

Khắc ghi lời Bác dạy

Là một người đảng viên, cựu chiến binh Trần Mạnh Báo luôn thấm nhuần lời dạy của Bác Hồ trong lần về thăm Thái Bình (ngày 1-1-1967): “Muốn có nhiều lúa gạo thì phải tăng năng suất lúa, muốn tăng năng suất lúa thì phải chọn lọc, cung cấp giống tốt cho người nông dân”. “Sở dĩ tôi chọn con đường nghiên cứu, tạo giống lúa bởi lúa là cây trồng cung cấp lương thực lớn nhất, muốn có giống lúa tốt phải thay đổi cơ cấu sản xuất, thì đời sống của người nông dân mới khá lên. Mặc dù chọn con đường này phải đối mặt với chông gai, thử thách, bởi từ khi bắt đầu cho đến khi nghiên cứu thành công một giống lúa mới, nhanh cũng phải 5 năm, có giống lúa phải tới 10-15 năm. Hành trình đòi hỏi tốn rất nhiều công sức, trí tuệ, tiền bạc, thời gian, sự kiên nhẫn và có cả rủi ro, nhưng tôi không bao giờ bỏ cuộc”- Ông Báo tâm sự.

Với bản lĩnh của người lính, được tôi rèn trong chiến tranh. Ông Báo đã chọn con đường “gian nan mà vinh quang” con đường làm giống, làm nông nghiệp bằng tri thức và trái tim. Với triết lý sâu sắc: “Giống tốt là cơ sở, giúp cho nông dân no ấm, cho đất nước đủ đầy. Có bộ giống tốt sẽ là đôi chân vững chắc để đưa năng suất lúa lên cao”. Từ đó đến nay, ông Báo và các cộng sự đã không ngừng ứng dụng khoa học công nghệ vào việc nghiên cứu, lai tạo ra những giống lúa tốt như: TBR97, TBR225, BC15, Thái Xuyên 111(...). Một trong những thành tựu tiêu biểu là giống lúa TBR97, có khả năng chịu hạn, chịu ngập, chống đạo ôn và bạc lá, đặc biệt cứng cây, nhiều khi “mưa bão lớn, cột điện đổ mà lúa vẫn đứng vững”.

Những giống mới của ThaiBinh Seed không những cho năng suất chất lượng cao mà còn chống chịu tốt, thích ứng với biến đổi khí hậu, sau khi công nhận đã nhanh chóng được đưa vào sản xuất đại trà góp phần thay đổi cơ cấu cây trồng, cơ cấu kinh tế nông nghiệp của các địa phương trong cả nước. Giá trị gia tăng từ những giống này mỗi năm mang lại cho nông dân cả nước hàng chục nghìn tỷ đồng. Chị Bùi Thị Mai, nông dân xã Bắc Đông Hưng, tỉnh Hưng Yên tự hào chia sẻ: “Chúng tôi rất phấn khởi, mọi người ai cũng cấy giống lúa của ThaiBinh Seed, cây lúa khỏe, kháng bệnh tốt, đẻ nhánh nhanh, cho năng suất cao, cơm ngon, lúa bán được giá”.

 Anh hùng Lao động Trần Mạnh Báo cùng bào con nông dân trên cánh đồng lúa trĩu bông.

Tiếp chuyện chúng tôi, ông Báo bồi hồi nhớ lại: Năm 2013, giống lúa BC15 của ThaiBinh Seed cung cấp ra thị trường đúng thời điểm nhiệt độ thấp giai đoạn làm đòng, nên 15.000ha lúa của bà con nông dân tại 11 tỉnh bị lép hạt, nhiều nơi rơi vào tình trạng mất mùa, nông dân khiếu nại, hàng trăm bài báo liên tiếp đặt câu hỏi về giống lúa BC15, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp đứng bên bờ vực phá sản...

“Là người đứng đầu ThaiBinh Seed, tôi đã chỉ đạo Công ty xuất ra 1.063 tấn thóc, tương đương 33 tỷ đồng để hỗ trợ bà con khôi phục sản xuất, nhiều người trong Công ty phản đối, nhưng sứ mệnh Công ty sinh ra để cung cấp giống tốt cho nông dân, khi nông dân đang gặp khó khăn thì phải hỗ trợ. Hơn nữa nông dân không có lỗi, chúng ta không có lỗi, mà lỗi do thời tiết”- ông Báo chia sẻ.

Đồng chí Nguyễn Anh Lộc, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh tỉnh Hưng Yên cho biết “Anh hùng Trần Mạnh Báo luôn say mê, tâm huyết và sáng tạo, đã dành cả đời để nghiên cứu, tạo ra nhiều giống lúa mới cho năng suất cao, quy mô ngày càng lớn, góp phần làm giàu cho quê hương đất nước”. Đến nay, cựu chiến binh Trần Mạnh Báo là chủ nhiệm của 18 đề tài, dự án khoa học cấp nhà nước, tác giả của 15 giống lúa trong tổng số 30 giống cây trồng có bản quyền quốc gia. Đặc biệt, ông và cộng sự đã nghiên cứu thành công giống ngô lai TBM18; chuyển gen kháng đạo ôn vào giống lúa BC15; chuyển gen kháng bạc lá vào giống lúa TBR225... góp phần quan trọng vào quá trình đổi mới cơ cấu cây trồng trong nông nghiệp Việt Nam.

Hơn nửa thế kỷ qua, với việc đầu tư bài bản, khoa học và định hướng tập trung phát triển cho các giống cây trồng mới, ông Trần Mạnh Báo đã đưa ThaiBinh Seed trở thành doanh nghiệp sản xuất lúa giống chất lượng cao hàng đầu Việt Nam. Ông còn đi trước thời đại khi đưa công nghệ chuyển gen kháng bệnh vào giống lúa, giúp cây trồng chống chịu tốt hơn với điều kiện khí hậu, giảm thuốc bảo vệ thực vật, bảo vệ môi trường và sức khỏe người nông dân. Dù tuổi tác đã cao, ông Báo vẫn say sưa, tâm huyết với công việc. Ban ngày lội từng chân ruộng, vạch từng khóm lúa để kiểm tra, hướng dẫn nông dân chăm sóc lúa. Tối về có hôm làm việc xuyên đêm, đồng hành với những dự án, nhằm tạo ra nhiều giống lúa tốt, năng suất cao phục vụ bà con nông dân.

(còn nữa)