Những liệt sĩ tạo mốc son vàng cho điện ảnh nước nhà

Trong số 30 liệt sĩ của Điện ảnh Quân đội nhân dân, có đồng chí hy sinh khi đang quay phim ở chiến trường, có đồng chí đang trên đường đi làm nhiệm vụ nhưng chưa kịp bấm máy đã bị trúng bom hoặc bị thám báo phục kích… 30 liệt sĩ, mỗi người hy sinh ở một mặt trận khác nhau nhưng họ đã cùng toàn quân, toàn dân tạo nên một dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ 20, một mốc son vàng cho nền điện ảnh nước nhà.

“Chúng tôi ở đây, dù có phải hy sinh ngay trên vị trí chiến đấu của mình”

Đó là câu nói của liệt sĩ Nông Văn Tư, người dân tộc Tày (Đại Từ, Thái Nguyên) trước khi hy sinh. Tại trận địa phòng không miền Bắc, khi thấy Mỹ ném bom ác liệt quá, các chiến sĩ đã giục đồng chí Nông Văn Tư vào hầm trú ẩn nhưng anh đã kiên quyết đứng nguyên tại vị trí chiến đấu để thực hiện nhiệm vụ và nhà quay phim này đã vĩnh viễn nằm lại chiến trường.

Cùng quay phim với liệt sĩ Nông Văn Tư khi đó còn có nhà quay phim Hà Tài. Sau này, những thước phim của hai nghệ sĩ, chiến sĩ này đã được dựng thành bộ phim “Tay súng thành Vinh”.

Trận địa pháo nơi liệt sĩ Nông Văn Tư hy sinh nay đã phủ một màu xanh ngắt của cây cối và nhiều ngôi nhà đã được dựng lên. Trước đây, các đoàn nghệ sĩ của Điện ảnh Quân đội nhân dân mỗi lần đi qua đây đều đến thắp hương tưởng nhớ liệt sĩ Nông Văn Tư tại nghĩa trang huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An.

Trong số các liệt sĩ ra đi từ “ngôi nhà” Điện ảnh Quân đội nhân dân mà không bao giờ trở về còn có liệt sĩ Nguyễn Như Dũng. Trước khi lên đường làm nhiệm vụ, nhà quay phim này đã kết hôn với chị Đoàn Thị Thanh Trà là một nhà thơ nữ. Đám cưới của đôi vợ chồng trẻ diễn ra trong thời chiến, tuy thiếu thốn nhiều thứ nhưng rất đầm ấm, hạnh phúc.

Sau đám cưới, hai vợ chồng vẫn chưa được hưởng trọn vẹn niềm hạnh phúc tuần trăng mật, nhà quay phim Nguyễn Như Dũng lên đường vào chiến trường. Bên gốc cây si già trong khuôn viên của Điện ảnh Quân đội nhân dân, người vợ trẻ đã khóc thầm lặng lẽ chia tay chồng và chúc anh lên đường hoàn thành tốt nhiệm vụ mà Đảng, Quân đội giao cho. Buổi chia tay của người ra đi và người ở lại xúc động nghẹn ngào. Nữ thi sĩ Đoàn Thị Thanh Trà cũng không ngờ rằng đó là lần cuối cùng chị được thấy mặt anh. 15 ngày sau đó, chị nhận được tin báo, chồng đã hy sinh. Người vợ trẻ mang trên đầu vành khăn tang trắng, trong lòng nặng trĩu nỗi buồn đau. Hòa bình lập lại, gia đình đã chuyển phần mộ liệt sĩ Nguyễn Như Dũng về an táng tại nghĩa trang liệt quê nhà.

Những thước phim thấm đẫm máu xương của người nghệ sĩ- chiến sĩ

Để ghi vào ống kính những hình ảnh chiến đấu hào hùng, anh dũng của quân và dân ta trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc,  30 nghệ sĩ, chiến sĩ của Điện ảnh Quân đội nhân dân đã hy sinh thân mình để lại những thước phim tư liệu quý giá, trong đó có bộ phim “Vài hình ảnh mùa xuân 1968”. Để có những thước phim về cảnh kéo cờ ở cột cờ Phú Văn Lâu (Huế), nhà quay phim Đặng Xuân Hải (nay là Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam) đã bị thương. Ngoài ra, còn rất nhiều liệt sĩ đã hy sinh để làm nên tác phẩm điện ảnh này như: Dương Phước An, Đồng Cam, Phước Thạnh, Châu Quang, Trần Cần Kiệm, Nguyễn Như Sỹ…

Trong những năm chiến tranh, Khu công nghiệp Cao Xà Lá nằm ở phía Tây Hà Nội là một trong những mục tiêu hủy diệt của quân địch. Từ trên nóc nhà của một ngôi trường gần khu công nghiệp, nhà quay phim Nguyễn Kôn đã giương cao ống kính để quay những hình ảnh Mỹ ném bom xuống khu Cao Xà Lá. Sau khi quay xong những cảnh ở đây thì trên đầu nhà quay phim này bị găm đầy bom bi và ông đã hy sinh. Những thước phim của nhà quay phim Nguyễn Kôn sau này được dựng thành các bộ phim “Mỹ không chừa, Mỹ còn chết”, “Một ngày Hà Nội”. Liệt sĩ Nguyễn Kôn sinh năm 1936, ở xã Hưng Long, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An, nhập ngũ ngày 22-2-1964.

Vào chiến dịch mùa khô 1972, toàn bộ lực lượng quay phim, nhiếp ảnh Xưởng phim Quân Giải phóng Miền được tung ra khắp mặt trận B2. Trong số các nhà quay phim của Điện ảnh Quân đội nhân dân lên đường làm nhiệm vụ khi đó có liệt sĩ Phan Văn Cam (bút danh Đồng Cam).

Trong khi đang quay phim, nhà quay phim Phan Văn Cam bị hai vết thương xuyên qua lồng ngực, máu trào ra nhưng vẫn thều thào nói với đồng đội “Cầm máy, quay phim tiếp…” rồi nhắm mắt. Sau đó đồng đội an táng nhà quay phim này tạm ở hố bom để tiếp tục theo bộ đội vào căn cứ địch và quay tiếp được hơn 20 mét phim. Ngày hôm sau, nhà quay phim Phan Văn Cam được đồng đội đưa về nơi quy tập liệt sĩ. Trong niềm xúc động và tiếc thương nghẹn ngào, đồng đội đã chào vĩnh biệt người nghệ sĩ, chiến sĩ, một phóng viên chiến trường dũng cảm.

Không chỉ trong chiến tranh mà ngay cả thời hòa bình, máu của người nghệ sĩ, chiến sĩ Điện ảnh Quân đội nhân dân vẫn đổ, trong số 30 liệt sĩ, có liệt sĩ Nguyễn Xuân Nghiệp hy sinh khi đất nước hòa bình.

Trong khi đi làm phim ở huyện tận cùng biên giới phía Bắc (Mường Tè, Lai Châu), nhà quay phim Nguyễn Xuân Nghiệp đã cùng đồng đội đi trên một con thuyền vượt sông Đà để lên huyện Mường Tè tác nghiệp. Anh đã bị sóng nước hất tung cả người và máy quay phim xuống sông. Dòng sông Đà thượng nguồn hung dữ đã cướp đi sinh mạng của nhà quay phim này. 

Liệt sĩ Nguyễn Xuân Nghiệp sinh ra trong gia đình có 3 thế hệ gắn bó với việc làm phim. Cha của anh là đạo diễn Nguyễn Kha nổi tiếng với bộ phim “Trận địa mặt đường”; con trai liệt sĩ Nguyễn Xuân Nghiệp cũng nối nghiệp truyền thống gia đình hiện cũng đang là đạo diễn.

Các liệt sĩ của Điện ảnh Quân đội nhân dân – những người “chép sử bằng hình” đã làm nên những tác phẩm điện ảnh giá trị, đánh dấu những thời khắc chiến đấu anh dũng, hào hùng của toàn quân, toàn dân ta để giành độc lập, tự do cho dân tộc.

KHÁNH HUYỀN