Mặc dù số lượng bài viết của tôi không nhiều (97 bài) nhưng may mắn là một số bài đã để lại dấu ấn không chỉ về khoa học như phát hiện một số loài cây quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng, cần phải bảo tồn, mà còn gây được sự chú ý của các tổ chức quốc tế như Quỹ Môi trường toàn cầu tại Việt Nam, Chương trình tài trợ các dự án nhỏ (GEF SGP). Nhiều đơn vị đã sẵn sàng đầu tư, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học, bảo tồn nguồn gen quý hiếm, mặt khác, giúp bà con dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới nâng cao đời sống.

leftcenterrightdel
TS Lê Trần Chấn điều tra, khảo sát về đa dạng sinh học tại Hà Giang. Ảnh: Thùy Vân

Ngày 22-3-2000, Báo Quân đội nhân dân đăng bài: "Thài Phìn Tủng-Những điều còn ít được biết đến!". Bài viết mô tả ngắn gọn nhưng cơ bản phản ánh về thực trạng cuộc sống người dân trên cao nguyên đá Đồng Văn-còn gọi là miền đá khát với những cái thiếu hết sức cơ bản để giúp người dân nơi đây có thể tồn tại và phát triển, đó là thiếu đất, thiếu nước. Thài Phìn Tủng tiếng Mông nghĩa là "nhà trên hố nước". Nếu ai chưa một lần đến xã Thài Phìn Tủng (Đồng Văn, Hà Giang) có thể cho rằng nơi đây quanh năm không bao giờ thiếu nước. Thực tế hoàn toàn không phải như vậy, bởi vì nước mưa không giữ lại được mà bị hút vào các hố karst. Vào mùa khô, có khi phải đi xa 10-15km mới lấy được nước. Các cụ già 60-70 tuổi, trẻ em 10-15 tuổi đều phải đi gùi nước. Ngoài hiện tượng karst, tình hình khai thác rừng quá mức càng làm gia tăng nạn thiếu nước ở Thài Phìn Tủng.

Đáng chú ý, trong bài viết, tôi có mô tả kỹ về việc ở Thài Phìn Tủng đang lưu giữ một số nguồn gen quý hiếm, được ghi trong Sách đỏ. Bài báo đã được chuyển đến tay Thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Anh, điều phối viên Chương trình tài trợ các dự án nhỏ thuộc Quỹ Môi trường toàn cầu của Việt Nam. Năm 2003, xã Thài Phìn Tủng nhận được từ Chương trình tài trợ các dự án nhỏ để thực hiện Dự án "Bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm, bảo vệ đa dạng sinh học ở xã Thài Phìn Tủng" với số tiền 50.000USD. 50.000USD với một huyện quả là không lớn, nhưng với một xã, lại là xã nghèo như Thài Phìn Tủng thì rất có ý nghĩa.

Một bất ngờ đã xảy ra. Năm 2006, sau khi kết thúc giai đoạn I, dự án được cấp tiếp 50.000USD để thực hiện giai đoạn II, trong đó có nhiệm vụ xây dựng vườn ươm, tạo cây giống các loài quý hiếm cho dân trồng. Những hộ tham gia trồng cây được cấp kinh phí chăm sóc và phân bón. Cuối năm 2009, dự án kết thúc giai đoạn II. Tổng kết dự án, Quỹ Môi trường toàn cầu đã giao Ban Điều hành dự án tổ chức cho các dự án trong cả nước tham quan vườn ươm, vườn sưu tập cây quý hiếm ở Thài Phìn Tủng. Tất cả thành viên (50 đại biểu) tham gia đều đánh giá cao kết quả của dự án.

Có thể khẳng định, dự án đã thành công, đạt mục tiêu đề ra là bảo tồn được nguồn gen quý hiếm, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học. Ngoài ra, vườn sưu tập cây quý hiếm của dự án đã được đưa vào điểm tham quan thuộc lộ trình du lịch của tỉnh. Nhờ những kết quả đã đạt được, Quỹ Môi trường toàn cầu quyết định cấp thêm 50.000USD để thực hiện giai đoạn III, theo Thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Anh, đây là điều chưa có tiền lệ vì lần đầu tiên Quỹ Môi trường toàn cầu đầu tư 3 dự án cho một địa phương. Mục tiêu của giai đoạn III là xây dựng mô hình bảo tồn và phát triển giống bò vàng vùng cao, góp phần cải thiện mức sống và nâng cao nhận thức bảo tồn nguồn gen vật nuôi cho cộng đồng xã Thài Phìn Tủng. Ban Điều hành dự án đã kết hợp với địa phương chọn 30 hộ, là những hộ đã tham gia dự án giai đoạn I và II thực hiện giai đoạn III. Dự án đã dành 315 triệu đồng cho 27 hộ nuôi bò đẻ, mỗi hộ được vay 10 triệu đồng và 3 hộ nuôi bò đực giống, mỗi hộ được vay 15 triệu đồng với lãi suất ưu đãi. Số tiền lãi cho vay tiếp tục được sử dụng để cho các hộ có nhu cầu vay. Năm 2012, dự án kết thúc, mỗi con bò mẹ đều đã đẻ được 1 con bê, đưa tổng đàn bò lên 57 con.

Ngày 23-9-2020, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Hà Giang đã tổ chức hội thảo góp ý cho dự án Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) dự kiến sẽ thông qua vào kỳ họp Quốc hội thứ mười. Chủ trì hội thảo là TS Vương Ngọc Hà, Tỉnh ủy viên Tỉnh ủy Hà Giang, Phó trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Giang và ông Cao Hồng Kỳ, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Hà Giang.

Tôi được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam giao nhiệm vụ đọc tham luận góp ý vào dự thảo luật. Kết thúc bản tham luận, tôi xin phép hội thảo trình bày ngắn gọn những kết quả đã đạt được kể từ năm 2003 đến 2012 ở Thài Phìn Tủng trong nhiệm vụ bảo vệ môi trường nói chung, bảo tồn đa dạng sinh học nói riêng, đặc biệt nhấn mạnh đến đóng góp của Báo Quân đội nhân dân trong việc đăng tải thông tin để các tổ chức quốc tế biết và tài trợ kinh phí cho các cộng đồng dân tộc thiểu số còn gặp nhiều khó khăn.

Kết luận hội thảo, TS Vương Ngọc Hà cảm ơn và tiếp thu đầy đủ ý kiến đóng góp của các đại biểu, đặc biệt cảm ơn Báo Quân đội nhân dân, Quỹ Môi trường toàn cầu, Chương trình tài trợ các dự án nhỏ về những đóng góp rất quý báu đối với Hà Giang nói chung, xã Thài Phìn Tủng nói riêng.

TS Vương Ngọc Hà cho rằng, TS Lê Trần Chấn xứng đáng được tặng danh hiệu công dân danh dự của Hà Giang. Về phần mình, tôi cho rằng vinh dự này trước hết thuộc về Báo Quân đội nhân dân và các đồng nghiệp của tôi, những người đã làm việc hết mình để mang lại màu xanh cho cao nguyên đá, góp phần nhỏ bé vào việc nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho cộng đồng dân tộc thiểu số ở vùng cực Bắc Tổ quốc.

TS LÊ TRẦN CHẤN