Nhưng hoạt động xuất khẩu những tháng cuối năm đang đối mặt với không ít yếu tố gây bất lợi đến từ thương mại toàn cầu có dấu hiệu phục hồi chậm lại; tình trạng giá các mặt hàng nguyên vật liệu sản xuất tăng cao; chuỗi cung ứng bị ảnh hưởng do Trung Quốc tiếp tục theo đuổi chiến lược “Zero Covid” và vấn đề địa chính trị trên thế giới.

Vượt khó khăn, xuất khẩu tiếp tục tăng trưởng

Dù gặp phải nhiều khó khăn do tác động của dịch Covid-19, một số yếu tố địa chính trị trên thế giới đẩy giá nguyên nhiên liệu và cước vận chuyển tăng rất cao nhưng tổng thể, từ đầu năm tới nay, XK của Việt Nam tiếp tục xu hướng tăng trưởng tích cực, đóng góp quan trọng vào ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế-xã hội.

Tính chung 5 tháng, kim ngạch hàng hóa XK ước tính đạt 152,96 tỷ USD, tăng 16,4% so với cùng kỳ năm trước; có 27 mặt hàng đạt kim ngạch XK trên 1 tỷ USD, cao hơn 4 mặt hàng so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, khu vực doanh nghiệp (DN) trong nước tăng cao (tăng 21,2%), cao hơn so với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (tăng 14,8%). Điều này tiếp tục cho thấy sự nỗ lực của các DN trong nước trong việc khôi phục sản xuất, kinh doanh, nối lại chuỗi cung ứng. Tính chung 5 tháng đầu năm 2022, cán cân thương mại của cả nước tiếp tục duy trì trạng thái tích cực, ước xuất siêu khoảng 0,8 tỷ USD.

Đáng chú ý, XK nhóm nông, lâm, thủy sản 5 tháng ước đạt 13,08 tỷ USD, tăng 20,3% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ tăng 12,8%), chiếm 8,55% tổng kim ngạch XK, trở thành điểm sáng trong XK chung của cả nước. Trong đó, riêng XK thủy sản cả nước ước tính đạt 4,75 tỷ USD, tăng 45% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ tăng 12%). Nguyên nhân chủ yếu là các thị trường hiện đều có nhu cầu rất cao đối với thủy sản Việt Nam. Trong khi đó, kim ngạch XK nhóm hàng công nghiệp chế biến trong 5 tháng đầu năm 2022 tiếp tục đóng góp quan trọng vào tốc độ tăng trưởng chung của hoạt động XK với kim ngạch ước đạt 131,39 tỷ USD, tăng 16% so với cùng kỳ năm trước và chiếm 85,9% trong tổng kim ngạch XK chung.

Tốc độ kim ngạch XK vẫn giữ được đà tăng trưởng, tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, thời gian qua, các DN sản xuất gặp nhiều khó khăn do chi phí sản xuất tăng (giá vận tải, kho bãi, giá nguyên vật liệu đầu vào cho sản xuất vẫn ở mức cao khiến chi phí sản xuất của DN tăng). Hơn nữa, các biện pháp phong tỏa ở Trung Quốc để phòng, chống dịch đã ảnh hưởng đến sản xuất và XK của Việt Nam như làm giảm nhu cầu nhập khẩu hàng hóa; gây chậm trễ trong giao nhận hàng hóa. Đáng lo ngại, tình hình XK hàng hóa qua biên giới đã được cải thiện hơn nhưng chưa ổn định, tình trạng hàng hóa nằm chờ tại khu vực cửa khẩu vẫn diễn ra do lượng xe đổ về nhiều và quá đông so với năng lực thông quan.

Hoạt động sản xuất tại Tổng công ty May 10. Ảnh: QUANG VIỆT 

Thiếu nguyên phụ liệu, chi phí đầu vào tăng cao

Thực tế cho thấy, mặc dù đơn hàng XK dồi dào, hoạt động sản xuất phục hồi, lao động ổn định, song các ngành sản xuất đang thường trực nỗi lo thiếu nguyên phụ liệu và gồng mình chống chọi cơn “bão giá” chi phí sản xuất đầu vào tăng cao, do tác động kép từ đại dịch và xung đột Nga-Ukraine. Ghi nhận từ Bộ Công Thương cho thấy, giá các mặt hàng chiến lược, thiết yếu (xăng, dầu, khí đốt, lương thực) và giá các mặt hàng nguyên vật liệu sản xuất (than, gỗ, phân bón, titan, nhôm...) chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, một số mặt hàng chạm các mốc kỷ lục đã ảnh hưởng đến phát triển một số ngành sản xuất công nghiệp. Đặc biệt, việc Trung Quốc-quốc gia được ví là “công xưởng sản xuất” của thế giới kiên trì chính sách “Zero Covid” đã khiến việc nhập khẩu nguyên phụ liệu của nhiều ngành hàng Việt Nam gặp khó, gây ảnh hưởng tới công nghiệp chế biến, chế tạo và XK của Việt Nam trong những tháng tới.

Chia sẻ về những khó khăn của DN, ông Thân Đức Việt, Tổng giám đốc Tổng công ty May 10 cho biết, hiện nay, cơ bản Tổng công ty May 10 đã có đơn hàng đến hết tháng 8, riêng mặt hàng veston DN đã có đơn hàng đến hết năm. Tuy nhiên, DN nhập khẩu 50% nguyên phụ liệu từ Trung Quốc nên rất lo câu chuyện đứt gãy chuỗi cung ứng, không biết chính sách “Zero Covid” sẽ áp dụng đến khi nào. Nếu Trung Quốc áp dụng thời gian ngắn, DN có thể giải quyết được bài toán nguyên vật liệu đầu vào nhưng nếu Trung Quốc tiếp tục áp dụng thời gian dài thì những đơn hàng DN đã ký cũng có thể bị ảnh hưởng về tiến độ giao hàng.

Ngoài ra, chi phí sản xuất tăng rất cao đang tạo ra áp lực rất lớn đối với DN. “Không cẩn thận càng làm càng lỗ. Khi chi phí đầu vào tăng, thông thường nếu giá bán thành phẩm có tăng thì cũng thấp hơn rất nhiều so với tốc độ tăng của giá nguyên liệu đầu vào”, ông Thân Đức Việt bày tỏ. Không riêng gì dệt may, với ngành da giày, bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày-Túi xách Việt Nam cho biết, việc Trung Quốc phong tỏa chống dịch Covid-19 trên diện rộng khiến nguồn cung ứng bị gián đoạn. Cùng với đó, chi phí vận chuyển, logistics rất cao nên DN khó đáp ứng kịp thời các đơn hàng.

Linh hoạt tổ chức sản xuất

Trung Quốc hiện vẫn là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam. Do đó, việc gián đoạn nguồn cung từ thị trường này gây ra rất nhiều khó khăn cho DN. Trong bối cảnh hiện tại, nhiệm vụ quan trọng nhất của DN là sớm cơ cấu lại sản xuất, mở rộng nguồn mua nguyên phụ liệu. Các DN cũng cần đẩy mạnh liên kết, hỗ trợ, sử dụng sản phẩm của nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh để giảm mức phụ thuộc vào nguồn lực từ bên ngoài.

Để đối phó với tình trạng thiếu hụt nguyên liệu sản xuất, ông Thân Đức Việt cho hay, trước đây thông thường Tổng công ty May 10 lập kế hoạch tổ chức sản xuất trong một tháng nhưng hiện tại, DN xây dựng kế hoạch linh hoạt tổ chức sản xuất theo tuần, theo ngày do yếu tố nguyên phụ liệu bất ổn, thay đổi thường xuyên. Về lâu dài, vấn đề tránh phụ thuộc vào nguồn cung nguyên liệu từ một thị trường đã được May 10 nhìn nhận từ lâu. Từ nhiều năm nay, DN đã và đang tăng cường mở rộng nguồn cung ngoài Trung Quốc như Ấn Độ, Hàn Quốc... và nguồn cung ứng trong nước. Dự kiến, tỷ trọng này sẽ ngày càng tăng lên và DN có thể sẽ chủ động được nguồn cung trong 5-10 năm tới.

Để hỗ trợ DN tìm kiếm nguồn nguyên liệu, nhiều ý kiến kiến nghị Bộ Công Thương cần phát huy hiệu quả vai trò của các tham tán thương mại nước ngoài, hỗ trợ DN sản xuất trong nước tiếp cận nguồn cung tin cậy, có giá thành tốt. Điều này vừa giúp tăng nội lực cạnh tranh cho DN, lại vừa có thể giảm thiểu những rủi ro phụ thuộc một thị trường cung ứng hoặc đứt gãy nguồn cung, gây gián đoạn sản xuất. Cùng với đó, đề nghị Chính phủ có chính sách khuyến khích mạnh mẽ hơn nữa đối với các DN mở rộng kinh doanh vào các lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, chế tạo và công nghệ cao để củng cố nền tảng công nghiệp trong nước. 

Trước những biến động của thị trường, Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải cho hay, Bộ Công Thương chỉ đạo các đơn vị rà soát, đánh giá nhu cầu trong nước đối với các mặt hàng chiến lược như phân bón, xăng, dầu, than... để vừa có biện pháp điều hành phù hợp hoạt động XK, nhập khẩu, vừa tận dụng được cơ hội về giá để XK và bảo đảm nguồn cung đủ cho nhu cầu tiêu dùng, sản xuất trong nước, đặc biệt trong trường hợp giá cả nguyên vật liệu tăng quá cao.

Cùng với đó, phối hợp với các bộ, ngành liên quan, các địa phương biên giới phía Bắc tiếp tục trao đổi thường xuyên với phía Trung Quốc để bàn bạc các giải pháp nhằm tháo gỡ ùn tắc, tăng hiệu suất thông quan, hướng đến thông quan thông suốt, ổn định lâu dài; báo cáo Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính tiếp tục rà soát và xem xét giảm thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng, dầu.

VŨ DUNG