Nhiều người đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi về già

Theo số liệu thống kê của BHXH Việt Nam, trong 3 tháng đầu năm 2022, số người được giải quyết hưởng BHXH một lần là 208.943 người, tăng 1% so với cùng kỳ năm 2021. Điều đó đồng nghĩa trong tương lai, những NLĐ này khi đến tuổi nghỉ hưu sẽ không có nguồn thu nhập hằng tháng từ lương hưu để bảo đảm cuộc sống và không được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí để chăm sóc sức khỏe khi về già; hoặc nếu có thì mức hưởng lương hưu thấp. Đây là thực tế đáng lo ngại, không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của NLĐ mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội lâu dài của quốc gia khi những năm tới dân số nước ta đang bắt đầu già hóa. Việc nhận BHXH một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt, nhưng đồng nghĩa với việc NLĐ đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi đến tuổi già-độ tuổi dễ bị tổn thương nhất.

Bảo hiểm xã hội Việt Nam khuyến nghị người lao động không nên nhận bảo hiểm xã hội một lần. Ảnh: ANH BÙI

Để làm rõ những thiệt thòi khi nhận BHXH một lần, giúp NLĐ có lựa chọn đúng đắn cho bản thân, BHXH Việt Nam đưa ra ví dụ so sánh trường hợp NLĐ nhận BHXH một lần với việc nhận lương hưu hằng tháng như sau: Bà Nguyễn Thị B năm 2022 là 55 tuổi 8 tháng; đến hết năm 2019, bà B đã tham gia BHXH được 18 năm (từ năm 2002-2019). Giả định bà B thọ 76,3 tuổi (tuổi thọ trung bình theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở của Tổng cục Thống kê năm 2020 về tuổi thọ của nữ giới), không tính đến tác động của các yếu tố tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng lương, lãi suất đầu tư quỹ BHXH, nếu bà B quyết định nhận BHXH một lần thì có mức hưởng là: (12 năm x 1,5 tháng lương) + (6 năm x 2,0 tháng lương) = 30 tháng lương. Theo đó, thời gian đóng BHXH đã được tính hưởng BHXH một lần của bà B sẽ không được tính thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ BHXH khác và không còn trong hệ thống BHXH được Nhà nước bảo hộ về an sinh xã hội. Mất cơ hội tham gia bảo hiểm y tế 5 năm liên tục để được hưởng quyền lợi với các dịch vụ y tế kỹ thuật cao và thuốc đắt tiền, bà B phải tự trả chi phí khám, chữa bệnh nếu không may bị ốm đau, tai nạn trong thời gian chờ hưởng BHXH một lần (12 tháng) và mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động hoặc đủ điều kiện hưởng nhưng mức hưởng thấp do bị trừ thời gian đóng BHXH đã nhận một lần.

BHXH Việt Nam cũng đã lấy ví dụ về một NLĐ có đủ 20 năm đóng BHXH, với mức bình quân tiền lương đóng BHXH là 4.000.000 đồng/tháng. Giả định, NLĐ này đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc hưởng BHXH một lần trong năm 2021 (không tính đến tác động của tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng lương, lãi suất đầu tư quỹ BHXH): Nếu hưởng lương hưu, lao động nam có thể sẽ nhận được mức lương hưu là 1.880.000 đồng/tháng. Tính theo tuổi thọ bình quân của nam giới là 71 năm (số liệu tuổi thọ bình quân của nam giới theo Tổng điều tra dân số năm 2019 của Tổng cục Thống kê) thì số tháng hưởng lương hưu là 129 tháng. Tổng số tiền người đó được hưởng từ quỹ BHXH là 273.973.400 đồng, trong đó: Tổng tiền lương hưu nhận được từ khi đủ 60 tuổi 3 tháng đến khi chết: 129 x 1.880.000 đồng = 242.520.000 đồng; mua thẻ bảo hiểm y tế (4,5%): 10.913.400 đồng; trợ cấp mai táng phí khi qua đời: 10 tháng lương cơ sở, tương đương 14.900.000 đồng; trợ cấp tuất (giả định tuất một lần thấp nhất bằng 3 tháng lương hưu): 5.640.000 đồng.

Với lao động nữ, do tỷ lệ hưởng lương hưu của nữ lớn hơn (55%) và thời gian hưởng lương hưu của nữ dài hơn nam (tuổi thọ bình quân của nữ là 76,3 tuổi, tương đương sau khi nghỉ hưu ở tuổi 55 tuổi 4 tháng, người nghỉ hưu sẽ sống thêm 240 tháng) nên tổng số tiền mà một lao động nữ trong ví dụ này sẽ được hưởng từ quỹ BHXH là 572.864.000 đồng. Trong đó, mua thẻ bảo hiểm y tế (4,5% lương hưu hằng tháng): 4,5% x 247 x 2.200.000 = 24.453.000 đồng; trợ cấp mai táng phí (10 tháng lương cơ sở): 14.900.000 đồng; trợ cấp tuất một lần (3 tháng lương hưu trước khi chết): 6.600.000 đồng.

Còn đối với NLĐ có 20 năm đóng BHXH mà đủ điều kiện hưởng BHXH một lần thì số tiền nhận BHXH một lần sẽ là: 4.000.000 đồng x (1,5 x 13 năm + 2 x 7 năm) = 134.000.000 đồng. Như vậy, theo cách tính của BHXH Việt Nam, tổng số tiền nam giới được hưởng từ quỹ BHXH khi hưởng lương hưu là 257.306.000 đồng (lợi hơn nhận BHXH một lần 123.306.000 đồng); tổng số tiền nữ giới được hưởng từ quỹ BHXH khi hưởng lương hưu là 589.353.000 đồng (lợi hơn nhận BHXH một lần 455.353.000 đồng).

Đây chỉ là ví dụ về trường hợp NLĐ đóng BHXH tối thiểu 20 năm để đủ điều kiện hưởng lương hưu, nếu tham gia BHXH nhiều hơn thì mức hưởng sẽ cao hơn, chưa kể đến mức hưởng lương hưu còn được điều chỉnh tăng và khi NLĐ sống càng thọ thì tiền hưởng lương hưu sẽ càng nhiều hơn. Như vậy, có thể thấy rõ việc NLĐ được hưởng chế độ hưu trí sẽ có nhiều quyền lợi hơn lựa chọn nhận BHXH một lần.

DIỆP CHÂU