Tuy nhiên, hoạt động kiểm toán và thanh tra vẫn còn trùng lắp gây khó khăn cho địa phương, doanh nghiệp (DN). Phối hợp một cách hiệu quả giữa kiểm toán và thanh tra là một trong những nội dung được đưa ra khi sửa đổi, bổ sung Luật KTNN để khắc phục tình trạng này.
Mở rộng quy mô, đối tượng và phương thức kiểm toán
Kết quả tổng kết thi hành Luật KTNN năm 2015 và kết quả tổng hợp từ các báo cáo do KTNN cung cấp cho thấy: Kể từ năm 2015 đến nay, quy mô và đối tượng kiểm toán của KTNN từng bước được mở rộng; nội dung kiểm toán chú trọng đẩy mạnh nhằm đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công với phương thức kiểm toán ngày càng rộng. Chỉ trong hai năm thực hiện Luật KTNN, KTNN đã kiến nghị xử lý 129.683 tỷ đồng, chiếm 40,5% so với tổng số kiến nghị từ khi thành lập ngành đến nay, số kiến nghị năm sau cao hơn năm trước. Trong hơn 20 năm qua, KTNN đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài chính 147.580 tỷ đồng, trong đó tăng thu ngân sách nhà nước (NSNN) 29.148 tỷ đồng, giảm chi NSNN 22.365 tỷ đồng. Hoạt động kiểm toán của KTNN hằng năm đã bao phủ gần 80% tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, hơn 60% bộ, ngành, cơ quan Trung ương.
Riêng trong năm 2017, KTNN đối chiếu phát hiện 2.322/2.487 DN ngoài quốc doanh tại 47 tỉnh, thành phố với kết quả tăng thu cho ngân sách 1.351 tỷ đồng. Năm 2018, kết quả kiểm toán đối với 248/276 báo cáo kiểm toán phát hành, KTNN đã phát hiện, kiến nghị xử lý tài chính 89.600 tỷ đồng, gồm các khoản tăng thu NSNN 20.518 tỷ đồng, giảm chi NSNN 18.447 tỷ đồng, xử lý tài chính khác 45.134 tỷ đồng.
Bằng công tác kiểm toán thu, KTNN phát hiện có nhiều hạn chế, tồn tại, như: Miễn giảm sai, áp dụng sai thuế suất, hoàn thuế sai, tính tiền chậm nộp không đúng, thanh tra kiểm tra kéo dài… Sau khi đối chiếu thuế 2.969 doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại 43 địa phương, KTNN xác định nộp NSNN tăng thêm 1.684,6 tỷ đồng, số kiến nghị giảm lỗ 3.341,5 tỷ đồng. Qua kiểm toán, việc quản lý, sử dụng đất đai đã phát hiện nhiều sai phạm của cơ quan quản lý và chủ đầu tư, truy thu hàng nghìn tỷ đồng về NSNN. Việc kiểm toán các dự án BOT đã giảm 222 năm thời gian thu phí của 61 dự án, kiến nghị những bất cập về cơ chế, chính sách. Kiểm toán 30 dự án BT đã kiến nghị xử lý tài chính 4.515 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 27% tổng giá trị dự án được kiểm toán. Kiểm toán các khu đô thị, truy thu hàng chục tỷ đồng về cho NSNN.
Trình bày tờ trình về dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật KTNN năm 2015 mới đây, Tổng KTNN Hồ Đức Phớc cho biết, thời gian qua, KTNN đã phát hiện chuyển giá, trốn thuế ở các DN kể cả DN nước ngoài, truy thu NSNN hàng chục nghìn tỷ đồng. Cuộc kiểm toán chuyên đề công tác quản lý hoàn thuế giá trị gia tăng tại Tổng cục Thuế và 19 tỉnh, thành phố, KTNN kiến nghị xử lý về số liệu liên quan đến việc thực hiện hoàn thuế chưa phù hợp quy định là 1.396.297 triệu đồng.
Cùng với đó, kết quả kiểm toán, kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán cũng được công khai theo Điều 50 Luật KTNN; cung cấp kết quả kiểm toán theo yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tổng hợp kết quả kiểm tra tình hình thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán về xử lý tài chính từ năm 2006 đến 2017 đã được thực hiện 142.201/201.722 tỷ đồng, đạt tỷ lệ 70,5% tổng số kiến nghị; trong đó tính riêng hai năm từ khi có Luật KTNN (năm 2016, 2017) là 45.876/59.344 tỷ đồng, đạt 77,3%, tỷ lệ thực hiện năm sau cao hơn năm trước.
Hạn chế trùng lắp kiểm toán, thanh tra
Có thể thấy, kiểm toán thời gian qua đã phát huy tương đối tốt vai trò, hiệu quả hoạt động ngày càng được nâng cao, thể hiện qua các con số thống kê nêu trên. Tuy nhiên, thực tế còn tình trạng kiểm toán, thanh tra, kiểm tra dồn dập, trùng lắp, gây khó khăn cho hoạt động của DN, địa phương. Năm 2017, khi tới thăm và làm việc với KTNN, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã kết luận: “Thanh tra Chính phủ và các cơ quan thanh tra, kiểm tra thuộc các bộ, ngành căn cứ kế hoạch kiểm toán hằng năm của KTNN rà soát, điều chỉnh kế hoạch thanh tra, kiểm tra có liên quan nhằm hạn chế sự trùng lắp, chồng chéo gây khó khăn cho địa phương, DN và bảo đảm tính độc lập của KTNN theo quy định của pháp luật”.
Vậy, làm thế nào để KTNN vẫn phát huy được vai trò, nâng cao hiệu quả hoạt động để mang lại sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý, sử dụng tài sản công cũng như thực hiện chính sách thuế, đồng thời hạn chế sự trùng lắp giữa hoạt động kiểm toán và thanh tra? Thực tế, KTNN và Thanh tra Chính phủ đã ký kết quy chế phối hợp công tác, góp phần giải quyết triệt để tình trạng trùng lắp, chồng chéo giữa kế hoạch kiểm toán của KTNN và kế hoạch thanh tra của Thanh tra Chính phủ. Tuy nhiên, việc giải quyết mới chỉ thực sự được thực hiện ở cấp Trung ương; trong khi đó, hoạt động thanh tra tỉnh, thanh tra chuyên ngành vẫn còn tình trạng chồng chéo với hoạt động của KTNN. Bởi vậy, KTNN đã đề xuất quy định trách nhiệm rà soát, kiểm tra và xử lý chồng chéo giữa KTNN và thanh tra trong dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật KTNN năm 2015 để triển khai trong toàn bộ hệ thống.
Cho ý kiến về vấn đề này tại Phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, sáng 12-8, Phó chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng đánh giá cao quy chế phối hợp giữa KTNN và Thanh tra Chính phủ thời gian qua để hạn chế sự trùng lắp, chồng chéo trong hoạt động. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là khi có chồng chéo thì ai điều hành; quy chế phối hợp do cơ quan nào xây dựng, cơ quan nào ban hành, cơ quan nào có thẩm quyền xác định tính hợp pháp? Phó chủ tịch Thường trực Quốc hội cho rằng, thẩm quyền này thuộc về Quốc hội. Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải và Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định đồng ý với ý kiến của Phó chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng.
Nhắc tới một khía cạnh khác, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu quan điểm, chỉ nên coi là chồng chéo khi kiểm toán và thanh tra có cùng nội dung. Khi trùng nội dung giữa kiểm toán và thanh tra, cần xử lý bằng quy chế phối hợp. Nếu vẫn vướng mắc, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ xử lý. Đề xuất của Chủ nhiệm Lê Thị Nga nhận được sự đồng tình của Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu.
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nêu ý kiến, kế hoạch kiểm toán hằng năm đều được Quốc hội thảo luận và thông qua, ra nghị quyết và đây là cơ sở pháp lý rất quan trọng. Các cơ quan khác phải tránh danh mục mà KTNN làm theo kế hoạch đã được Quốc hội thông qua. Nhất trí với ý kiến của Phó chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng, Chủ tịch Quốc hội đề nghị bổ sung quy định trong dự luật về thẩm quyền, trách nhiệm rõ ràng về vấn đề ai phối hợp với ai.
Kết luận nội dung này, Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nêu rõ, trong trường hợp có sự chồng chéo hoạt động giữa cơ quan kiểm toán và cơ quan thanh tra mà hai bên không điều hòa được thì cơ quan có thẩm quyền xử lý, giải quyết chỉ có thể là Quốc hội hoặc Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
CHIẾN THẮNG