Hiện Việt Nam có hơn 714.000 DN đang hoạt động và khoảng 5,3 triệu hộ kinh doanh. Nếu duy trì được tốc độ tăng DN như mấy năm qua và có giải pháp đưa một phần hộ kinh doanh phát triển thành DN thì mục tiêu có 1 triệu DN tuy khó nhưng không phải quá tầm tay.
Số lượng và chất lượng doanh nghiệp
Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) Nguyễn Chí Dũng, giai đoạn 2016-2018 là "thời kỳ phát triển mạnh mẽ nhất của DN trong lịch sử", với số lượng và quy mô DN thành lập mới liên tiếp đạt mức kỷ lục. Trung bình mỗi năm có gần 123.000 DN gia nhập thị trường với số vốn đăng ký đạt khoảng 1,2 triệu tỷ đồng, tăng 49,3% về số lượng và 156% về số vốn so với giai đoạn 3 năm trước đó.
Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê (Bộ KH&ĐT) Nguyễn Bích Lâm cho biết, tính hết năm 2018, cả nước có 714.755 DN đang hoạt động. Đây là những DN được cấp giấy chứng nhận đăng ký DN, có mã số thuế, đang thực hiện việc kê khai thuế và thực hiện nghĩa vụ thuế theo quy định của pháp luật. DN đang hoạt động không bao gồm DN tạm ngừng kinh doanh có đăng ký, DN ngừng hoạt động không đăng ký hoặc chờ giải thể và DN hoàn tất thủ tục giải thể. Về mục tiêu có 1 triệu DN trong năm 2020, có nghĩa là trong 2 năm 2019-2020 cần khoảng gần 300.000 DN, ông Nguyễn Bích Lâm cho rằng với tốc độ số DN thành lập mới tiếp tục được duy trì thì mục tiêu này có khó khăn, nhưng không phải không đạt được. "Nếu số lượng DN thành lập năm 2019 và năm 2020 bằng năm 2018 (hơn 131.000 DN) thì đến năm 2020 chúng ta sẽ có khoảng 970.000 DN. Bên cạnh đó, hiện nay tổng điều tra cả nước có khoảng hơn 5,3 triệu hộ kinh doanh cá thể, đây là nguồn bổ sung rất lớn vào quỹ DN. Quan trọng là cần phải có biện pháp về thuế, kế toán để khuyến khích các hộ cá thể trở thành DN"- ông Nguyễn Bích Lâm cho biết.
Có cùng cách nhìn nhận, Phó cục trưởng Cục Phát triển DN (Bộ KH&ĐT) Nguyễn Hoa Cương nhận định, dự kiến số DN đăng ký thành lập mới năm 2019 đạt khoảng 140.000 DN. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Hoa Cương, không chỉ quan tâm tới số lượng DN thành lập mới tăng bao nhiêu mà vấn đề quan trọng là chất lượng DN như thế nào. Do đó, các bộ, ngành, địa phương cần đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa, nhất là chính sách hỗ trợ về thuế, vốn, công nghệ… để cho những DN đã gia nhập thị trường trước đó tồn tại và phát triển. Cùng với đó, tạo đột phá trong thúc đẩy hộ kinh doanh đăng ký thành DN.
Thuế khoán - Một mấu chốt khiến hộ kinh doanh không muốn thành doanh nghiệp
Hiện nay, lực lượng hộ kinh doanh được đánh giá rất tiềm năng có thể bổ sung vào khối DN, góp phần tăng thêm nguồn thu vào ngân sách Nhà nước. Thực tế cũng cho thấy, thời gian qua, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chính sách quan tâm thúc đẩy việc chuyển đổi hộ kinh doanh lên DN. Song đến nay, số lượng hộ kinh doanh chuyển sang thành lập DN không đáng kể, vẫn còn tình trạng nhiều hộ kinh doanh cá thể không muốn phát triển thành DN vì muốn “né” nhiều chi phí phát sinh, nhất là thuế. Nhấn mạnh, số hộ kinh doanh tiềm năng có thể trở thành DN là rất lớn, tuy nhiên, Trưởng ban Pháp chế (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam-VCCI) Đậu Anh Tuấn cho rằng, vướng mắc của việc chuyển đổi này là do chưa có một khuôn khổ pháp lý phù hợp, thuận lợi cho hộ kinh doanh hoạt động.
Qua khảo sát của phóng viên với một số hộ kinh doanh cá thể tại Hà Nội, Nam Định, Hải Phòng thì thấy rằng, họ vẫn thích hình thức hộ kinh doanh. Tại sao? Vì khi lên DN, các hộ kinh doanh sẽ bị giám sát chặt chẽ hơn về việc đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho người lao động và chịu sự quản lý thuế khắt khe hơn. Đặc biệt, hiện nay mức thuế đối với DN và thuế với hộ kinh doanh có sự khác nhau rất lớn. Kinh doanh dưới hình thức hộ cá thể sẽ chỉ phải đóng thuế khoán nên số thuế đóng góp vào ngân sách nhà nước còn rất hạn chế. Có những hộ kinh doanh thu nhập hàng tỷ đồng, thậm chí hàng chục tỷ đồng nhưng mức thuế phải nộp chỉ vài triệu đồng/năm, con số này quá ít so với thu nhập. Trong khi đó, nếu là DN, việc tính thuế phải căn cứ vào hóa đơn, chứng từ và nhiều thủ tục khác. Và nếu DN trốn thuế, khi cơ quan thuế thanh kiểm tra phát hiện sai phạm sẽ bị xử phạt nặng.
Chính vì vậy, theo các chuyên gia, việc quản lý hộ kinh doanh theo hình thức thuế khoán hiện nay nảy sinh ra nhiều bất cập: Gây ra tình trạng thất thoát nguồn thu thuế cho ngân sách Nhà nước, đặc biệt là không tạo ra sự công bằng trong môi trường kinh doanh. Do đó, nhiều ý kiến cho rằng, ngoài các cơ chế khuyến khích, tạo điều kiện như đã đề ra tại Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa, bao gồm hỗ trợ về vốn, công nghệ, đào tạo, giảm chi phí thành lập DN, đơn giản hóa thủ tục kế toán thì đã đến lúc cần có các quy định, chế tài đẩy mạnh việc chuyển hộ kinh doanh thành doanh nghiệp. Cần áp dụng chế tài đối với hộ kinh doanh đủ điều kiện, nhưng không đăng ký thành lập DN; hay cơ quan thuế cần phân loại quy mô kinh doanh của các hộ kinh doanh để có thể quản lý như với mô hình doanh nghiệp.
Chia sẻ về vấn đề này, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Phan Ðức Hiếu nêu quan điểm, ngoài việc tạo điều kiện thuận lợi về môi trường kinh doanh, môi trường pháp lý để người kinh doanh lựa chọn thì câu hỏi làm thế nào để thúc đẩy hộ kinh doanh đủ điều kiện chuyển đổi thành DN đã được đặt ra từ nhiều năm nay nhưng thật sự chưa có câu trả lời thỏa đáng. Do đó, Bộ KH&ĐT đang tập trung xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư và Luật DN để báo cáo Chính phủ trình Quốc hội khóa XIV cho ý kiến tại Kỳ họp thứ tám và ban hành theo thẩm quyền. Đây là hai luật quan trọng liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN, mục tiêu cao nhất là giúp DN đã gia nhập thị trường hoạt động ổn định, lâu dài. Theo đó, luật lần này sẽ triệt để bãi bỏ những điều kiện kinh doanh không cần thiết, đơn giản hóa nhất có thể để DN có thể thuận lợi hoạt động, phát triển.
Nhấn mạnh tới vai trò kiến tạo chính sách để thúc đẩy DN phát triển, Phó chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại DN Hồ Sỹ Hùng khẳng định, mức độ năng động của khu vực DN phụ thuộc vào chất lượng môi trường pháp quy. Nếu có các quy định thực sự có chất lượng, hiệu quả, giúp DN tiết kiệm chi phí và tham gia thị trường một cách công bằng, góp phần cắt giảm chi phí giao dịch, bảo vệ nhà đầu tư, thúc đẩy cạnh tranh công bằng thì những quy định đó chắc chắn sẽ thúc đẩy DN phát triển. Cũng liên quan tới vấn đề hỗ trợ DN, Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Vũ Đại Thắng cho biết: "Sắp tới sẽ có một nghị quyết của Chính phủ về hỗ trợ DN vừa và nhỏ. Cùng với đó, Bộ KH&ĐT cũng đã trình Thủ tướng sửa đổi Nghị định số 118/2015/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Đầu tư, trong đó bổ sung thêm 4 ngành hỗ trợ DN vừa và nhỏ mang tính chất đổi mới sáng tạo".
VŨ DUNG