Vấn đề này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động (NLĐ) mà còn là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn gây bất ổn xã hội.

Nhiều doanh nghiệp chây ì, nợ đọng kéo dài

Tháng 11-2020, chị Nguyễn Thị Trinh (sinh năm 1984, trú tại thôn Thanh Quýt 4, xã Điện Thắng Trung, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam) làm đơn xin nghỉ việc sau 7 năm làm công nhân tại Công ty TNHH May Minh Hoàng 2 (Khu công nghiệp Điện Nam-Điện Ngọc, thị xã Điện Bàn) theo đúng quy định của hợp đồng. Nghỉ việc được hai tháng, chị Trinh nhiều lần đến công ty để yêu cầu được giải quyết chế độ BHXH, BHTN, nhưng vẫn chưa có kết quả. Chị Trinh cho biết: “Trong thời gian làm việc tại công ty, tôi tham gia đầy đủ các loại bảo hiểm. Thế nhưng, hơn một năm nay, nhiều lần đến công ty để thanh toán chế độ BHXH, BHTN, tôi chỉ nhận được lời hứa suông”.

Người lao động làm việc tại Khu công nghiệp THACO Chu Lai (Núi Thành, Quảng Nam)

Không riêng chị Trinh mà nhiều lao động tại địa phương cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự. Từ năm 2020 đến nay, Sở Lao động-Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) tỉnh Quảng Nam đã tiếp nhận rất nhiều đơn khiếu nại của NLĐ đối với Công ty TNHH May Minh Hoàng 2. Sở đã có nhiều văn bản yêu cầu công ty thực hiện trả nợ BHXH, BHYT, BHTN để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ, nhưng đơn vị vẫn không thực hiện. Năm 2013, đoàn thanh tra liên ngành do Sở LĐ-TB&XH tỉnh Quảng Nam chủ trì đã thanh tra tại doanh nghiệp này và yêu cầu chuyển trả cho cơ quan BHXH số tiền nợ BHXH tại thời điểm thanh tra là 5,91 tỷ đồng, nhưng sau đó, doanh nghiệp vẫn không thực hiện. Năm 2019, thanh tra Bộ LĐ-TB&XH đã thanh tra về BHXH tại Công ty TNHH May Minh Hoàng 2. Tại thời điểm thanh tra, công ty nợ BHXH số tiền 8,07 tỷ đồng (tính đến tháng 3-2019). Thanh tra Bộ LĐ-TB&XH đã ban hành quyết định xử phạt Công ty TNHH May Minh Hoàng 2 với số tiền 150 triệu đồng và yêu cầu doanh nghiệp phải chuyển trả ngay số tiền nợ BHXH. Tuy nhiên, công ty không chấp hành mà để số tiền nợ không ngừng tăng lên. Đến nay, một số lao động vẫn không được giải quyết chế độ BHTN, ốm đau, thậm chí có một số trường hợp đã sinh con trên 12 tháng tuổi nhưng vẫn chưa được giải quyết chế độ thai sản.

Trên đây chỉ là một trong số hàng nghìn doanh nghiệp chậm đóng BHXH, BHYT, để nợ đọng kéo dài làm ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của NLĐ. Theo thống kê của BHXH tỉnh Quảng Nam, tính đến cuối tháng 11-2021, các cơ quan, đơn vị và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh nợ BHXH, BHYT, BHTN với tổng số tiền 238,198 tỷ đồng, trong đó có 1.167 đơn vị, doanh nghiệp nợ BHXH, BHYT, BHTN kéo dài từ 3 tháng trở lên với số tiền 129,772 tỷ đồng. Việc các đơn vị, doanh nghiệp để nợ đọng BHXH, BHYT, BHTN kéo dài không chỉ gây thất thoát quỹ BHXH, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của NLĐ mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây bất ổn xã hội trên địa bàn, trong đó có một số doanh nghiệp nợ đọng kéo dài với số tiền lớn, như: Công ty TNHH May Minh Hoàng 2 (nợ 14,061 tỷ đồng), Công ty TNHH Dacotex Hải Âu Xanh (nợ 2,903 tỷ đồng)...

Cần có chế tài đủ mạnh

Trước thực trạng nợ đọng BHXH, BHYT, BHTN của các doanh nghiệp trên địa bàn, thời gian qua, BHXH tỉnh Quảng Nam đã triển khai quyết liệt, đồng bộ các biện pháp để thu nợ: Hằng tháng gửi thông báo tình hình nợ đọng đến các đơn vị có số nợ từ hai tháng trở lên; lên kế hoạch làm việc với những đơn vị có số nợ lớn... BHXH tỉnh Quảng Nam đã tổ chức thực hiện thanh tra đột xuất chuyên ngành đóng BHXH, BHYT, BHTN đối với 28 đơn vị nợ trên địa bàn tỉnh (tổng số tiền nợ của các đơn vị trước khi đoàn thanh tra làm việc là 3,265 tỷ đồng, đơn vị đã khắc phục được 787,493 triệu đồng sau khi kết thúc đợt làm việc); phối hợp với Phòng PC03 (Công an tỉnh Quảng Nam) làm việc với 21 đơn vị có số nợ lớn trên địa bàn toàn tỉnh (tổng số tiền nợ của các đơn vị trước khi đoàn thanh tra làm việc là 5,829 tỷ đồng, đơn vị đã khắc phục được 3,013 tỷ đồng sau khi kết thúc đợt làm việc)...

Trao đổi với chúng tôi, Giám đốc BHXH tỉnh Quảng Nam Nguyễn Thanh Danh cho biết: “Trước đây, nếu doanh nghiệp nợ hay chậm đóng BHXH thì cơ quan BHXH được quyền khởi kiện và truy thu số tiền doanh nghiệp không đóng. Nhưng từ ngày 1-1-2016, khi Luật BHXH có hiệu lực thì hành lang pháp lý của cơ quan BHXH trong việc thu hồi nợ BHXH bị thu hẹp so với trước đây. Cơ quan BHXH không còn quyền được khởi kiện doanh nghiệp về hành vi nợ BHXH, mà chỉ được quyền xử lý vi phạm hoặc kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đây là rào cản lớn trong việc thu hồi nợ đọng BHXH”.

Để khắc phục tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH, BHYT, BHTN một cách hiệu quả, cần xác định đây không chỉ là nhiệm vụ của riêng cơ quan BHXH mà cần có sự hỗ trợ tích cực của cả hệ thống chính trị, các doanh nghiệp và mọi người dân, đặc biệt là hệ thống pháp luật trong việc xử lý những chủ sử dụng lao động, doanh nghiệp cố tình nợ đọng BHXH, BHYT, BHTN. Vấn đề đặt ra là phải xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm ngăn chặn kịp thời, xử lý nghiêm những doanh nghiệp không tuân thủ pháp luật, cố tình nợ BHXH, BHYT, BHTN. Chúng tôi cho rằng, cơ quan quản lý nhà nước các cấp theo chức năng cần nghiên cứu, sửa đổi và bổ sung các văn bản hướng dẫn kịp thời những nội dung về BHXH phát sinh trong quá trình thực hiện chính sách BHXH; sớm hoàn thiện và đưa vào áp dụng Bộ luật Hình sự năm 2015 để thực hiện quy định về xử lý tội phạm về BHXH, BHYT, BHTN; những doanh nghiệp cố tình không thực hiện kết luận thanh tra đóng BHXH, BHYT, BHTN cần có chế tài cưỡng chế thi hành kết luận thanh tra, thu hồi giấy phép kinh doanh...

Bài và ảnh: NGUYỄN VĂN CHUNG