Thời gian qua, các cơ chế, chính sách phát triển hạ tầng thương mại cho khu vực này bước đầu mang lại kết quả tích cực. Nhiều chuỗi sản xuất, cung ứng, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp hiện đại, bền vững đã xuất hiện, góp phần đưa nhiều đặc sản vùng, miền vào hệ thống phân phối có uy tín trên cả nước và xuất khẩu. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tiềm năng của vùng “rừng vàng, biển bạc” còn bỏ ngỏ.
Đưa đặc sản vùng sâu, miền núi, hải đảo vươn xa
Từ chỗ là cây trồng trong vườn tạp, quýt Bắc Kạn giờ đây trở thành mặt hàng mũi nhọn của địa phương. Đặc biệt, từ sau năm 2012, khi sản phẩm quýt Bắc Kạn được cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý, tỉnh Bắc Kạn đã chủ động nhiều giải pháp xúc tiến thương mại, đưa sản phẩm đặc sản của địa phương từng bước mở rộng thị trường. Theo ông Đinh Lâm Sáng, Phó giám đốc Sở Công Thương tỉnh Bắc Kạn: Không chỉ sản phẩm quýt, hiện Bắc Kạn còn nhiều sản phẩm hình thành được thương hiệu, có chỉ dẫn địa lý, bảo hộ nhãn hiệu tập thể, như: Gạo nếp Khẩu Nua Lếch của huyện Ngân Sơn, chè Shan tuyết Bằng Phúc, miến dong Bắc Kạn... Để đưa các sản phẩm, hàng hóa có thương hiệu là đặc trưng, có tiềm năng của địa phương vào các chợ, siêu thị, trung tâm thương mại trong cả nước và xuất khẩu, giai đoạn 2015-2020, Bắc Kạn đã chú trọng triển khai thực hiện nhiều giải pháp thúc đẩy thương mại miền núi. Nhiều doanh nghiệp (DN), hợp tác xã, tổ hợp tác đã được thành lập từng bước thay đổi nhận thức, tư duy trong sản xuất, tạo ra sản phẩm có giá trị, góp phần nâng cao thu nhập, giải quyết việc làm, xóa đói, giảm nghèo.
Nhận thức rõ vị trí, vai trò của phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo trong sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH), xóa đói, giảm nghèo, tại Quyết định số 964/QĐ-TTg ngày 30-6-2015, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo giai đoạn 2015-2020 (gọi tắt là chương trình). Chương trình được triển khai trên địa bàn 287 huyện có điều kiện KT-XH khó khăn và đặc biệt khó khăn. Qua 5 năm triển khai, Chương trình đã đem lại những kết quả tích cực về sản xuất, phân phối và tiêu dùng trên các địa bàn, góp phần thu hẹp khoảng cách chênh lệch giữa các vùng, miền. Theo ông Đỗ Thắng Hải, Thứ trưởng Bộ Công Thương: Kết quả nổi bật sau 5 năm thực hiện Chương trình là đã kết nối và thu hút được các thương nhân, DN đầu tư, phát triển hoạt động thu mua, quảng bá sản phẩm hàng hóa nông, lâm, thủy sản của khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo. Theo thống kê, số lượng thương nhân, DN có năng lực thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia hoạt động thương mại tại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo mỗi năm tăng trung bình khoảng 8%. Cùng với đó, đã hình thành được nhiều chuỗi cung ứng, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp hiện đại, bền vững, giúp cho các địa phương còn nhiều khó khăn này tiêu thụ được lượng lớn hàng hóa không chỉ ở thị trường trong nước mà còn xuất khẩu. Nhiều đặc sản vùng, miền như: Xoài Sơn La, sâm Ngọc Linh, bơ sáp Đắc Lắc, cá hồi Sa Pa, rượu sim Phú Quốc... đã có mặt tại các hệ thống phân phối uy tín trên cả nước và xuất khẩu; điển hình như xuất khẩu sang Thái Lan, Nhật Bản, Singapore, Đức...
Cùng với việc đẩy mạnh sản xuất, tiêu thụ hàng hóa, Chương trình đã nghiên cứu xây dựng thành công nhiều mô hình phân phối đặc thù phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng tại một số huyện đảo, như: Lý Sơn (Quảng Ngãi); Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu); xây dựng được cơ sở dữ liệu sản phẩm-ngành hàng có lợi thế tại các địa phương miền núi, vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Bên cạnh đó, cũng đã xây dựng và duy trì chuyên trang thông tin về sản phẩm miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo (website: www.sanphamvungmien.vn) để giới thiệu, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm hàng hóa đối với các mặt hàng là lợi thế của các địa phương.
Cần ưu tiên bố trí đủ kinh phí
Theo Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, chính sách công thương (Bộ Công Thương) Trịnh Thị Thanh Thủy: Những thành tựu của Chương trình không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu phát triển KT-XH, nâng cao thu nhập của người dân, mà còn góp phần củng cố quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội, giữ vững chủ quyền quốc gia trên địa bàn miền núi, biên giới, vùng sâu, vùng xa và hải đảo. Chính vì vậy, việc phát triển thương mại đối với địa bàn này là nhiệm vụ cấp thiết, Chính phủ cần tiếp tục phê duyệt thực hiện Chương trình trong giai đoạn tới. Tuy nhiên, yếu tố cốt lõi để hàng hóa tiếp cận thị trường một cách bền vững là chất lượng. Vì vậy, các địa phương cần có chiến lược cụ thể trong phát triển từng mặt hàng.
Ông Đỗ Thắng Hải, Thứ trưởng Bộ Công Thương cho rằng: "Khó khăn lớn nhất ảnh hưởng tới sức lan tỏa của Chương trình là do nguồn kinh phí hạn hẹp. Nguồn kinh phí cấp từ ngân sách Trung ương cho thực hiện Chương trình mới đạt 15% so với kế hoạch, dẫn tới việc thực hiện chỉ giới hạn trong phạm vi nhất định, đặc biệt không có đủ nguồn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng thương mại. Đáng lưu ý, các địa phương cũng chưa bố trí, phân bổ được nguồn vốn riêng cho Chương trình mà chỉ thực hiện lồng ghép với các chương trình khác có liên quan...". Trước thực trạng này, ông Đỗ Thắng Hải đề nghị, việc tiếp tục triển khai Chương trình trong giai đoạn tới là rất cần thiết. Nhưng để thực sự hiệu quả thì Chính phủ cần bố trí đủ kinh phí từ nguồn ngân sách Trung ương hằng năm để thực hiện.
Thực tế cho thấy, khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, hải đảo là những vùng có nhiều tài nguyên thiên nhiên và có tiềm năng lớn để phát triển kinh tế. Tuy nhiên, nhiều tiềm năng ở khu vực này còn bị bỏ ngỏ do điều kiện tự nhiên, địa lý không thuận lợi, hệ thống giao thông, hạ tầng thông tin và truyền thông so với các vùng khác yếu kém, nhất là hệ thống thông tin truyền thông. Đặc biệt, ở nhiều vùng hiện nay nông dân chưa thoát khỏi hình thái kinh tế nhỏ lẻ. Các mặt hàng là tiềm năng thì mới chỉ đạt ở mức sản xuất nhỏ lẻ, đơn thuần, thiếu tập trung, chưa đủ lớn để thu hút đầu tư phát triển. Để hình thành và phát triển sản xuất hàng hóa, cơ quan quản lý cần phải xây dựng được quy hoạch, kế hoạch đồng bộ, gắn sản xuất với chế biến, gắn sản xuất với thị trường; ưu tiên nguồn lực để tập trung vào phát triển hạ tầng tại các khu vực này; làm tốt công tác quy hoạch đất đai, dồn điền đổi thửa đất nông nghiệp, lâm nghiệp; làm tốt các khâu cung ứng vốn, dịch vụ sản xuất cho người nông dân. Ngoài ra, trong bối cảnh nguồn lực của Nhà nước còn hạn hẹp, để hoạt động giao thương kinh tế tại các vùng này phát triển, dứt khoát phải đa dạng hóa các hình thức thu hút đầu tư tư nhân. Tuy nhiên, với DN, hiệu quả đầu tư luôn là yếu tố quyết định hàng đầu, do đó, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích, ưu đãi các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển hạ tầng thương mại tại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo.
Đứng ở góc độ DN tham gia mạnh vào Chương trình, bà Nguyễn Thị Phương, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Central Retail Việt Nam-đơn vị sở hữu hệ thống phân phối lớn cho rằng, nếu chỉ có số ít DN tham gia thì cũng ko giải quyết được nhiều đầu ra cho hàng hóa. Do đó, cần có chính sách để thu hút một mạng lưới DN tham gia Chương trình. Ngoài ra, các cơ quan quản lý cần nghĩ tới việc thúc đẩy tiêu dùng tại chỗ, thông qua các hoạt động kích cầu du lịch, bởi nhiều địa phương trong Chương trình có tiềm năng rất lớn để thu hút khách.
VŨ DUNG