Hướng đến mục tiêu hoàn thành dự án, các đơn vị thi công cần đáp ứng dòng tiền và nguồn lực khác phục vụ công trường. Bên cạnh đó, cần xem xét về chỉ số giá, định mức để phù hợp với thực tiễn, tạo cơ sở nâng cao năng lực thi công, đáp ứng nhiệm vụ trước mắt và lâu dài.

Bù đắp dòng tiền thiếu hụt

Càng gần đến mốc thông xe, dự kiến vào tháng 12-2022, đơn vị đảm nhận gói thầu XL14 dự án thành phần cao tốc Bắc-Nam đoạn Mai Sơn-Quốc lộ 45 càng cố gắng nhiều hơn nữa để huy động dòng tiền cho giai đoạn thi công cao điểm. Theo ông Lê Văn Quốc, Phó giám đốc Ban điều hành liên danh nhà thầu Vinaconex-Trung Nam E&C, một trong những hạng mục quan trọng nhất của gói thầu là xây dựng cầu Núi Đọ bắc qua sông Chu, hiện đã hoàn thành 80%, nhà thầu đang tổ chức 8 mũi thi công, huy động 200 công nhân cùng với lượng lớn máy móc thiết bị để kịp hoàn thành. Bên cạnh đó, phần đường dẫn đang gấp rút triển khai, chuẩn bị bước vào giai đoạn thảm bê tông nhựa.

"Đây là giai đoạn cần dòng tiền rất lớn để mua vật tư, vật liệu, huy động nhân lực và máy móc, nhất là công tác thi công bê tông nhựa. Trị giá gói thầu XL14 là hơn 2.200 tỷ đồng, hiện mới giải ngân hơn 1.400 tỷ đồng, còn 5 tháng nữa giải ngân 800 tỷ đồng, bình quân mỗi tháng hơn 150 tỷ đồng nên chúng tôi đang cố gắng tránh tình trạng thiếu hụt dòng tiền", ông Lê Văn Quốc chia sẻ.

Thi công cầu vượt Diễn Đoài thuộc dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam phía Đông đoạn Nghi Sơn - Diễn Châu. Ảnh: HƯNG MẠNH 

Theo Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam, cùng với các dự án đang triển khai, không ít doanh nghiệp xây dựng cũng đang chịu sức ép lớn về tài chính vì bị nợ đọng, đặc biệt vào khoảng 20-25% giá trị thi công ở giai đoạn cuối dự án. Có những dự án đã đưa vào khai thác, sử dụng vài năm nhưng vẫn chưa quyết toán được, trong khi nhà thầu phải vay tín dụng ngân hàng.

Trước những khó khăn do biến động giá vật liệu và một số chi phí liên quan, hiện nhiều nhà thầu tham gia dự án cao tốc Bắc-Nam phía Đông đang bù đắp nguồn tài chính để trang trải cho các chi phí thi công, trong khi nguồn vốn vay từ ngân hàng cũng đã chạm ngưỡng hạn mức. Ông Nguyễn Toàn Năng, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Định An, đơn vị thi công nhiều gói thầu trên tuyến cao tốc Bắc-Nam chia sẻ, thực tế tại công trường, các doanh nghiệp từ nhà thầu chính, thầu phụ đến nhà cung cấp vật liệu đều rất khó khăn, đơn vị nào làm nhiều càng lỗ nhiều. Các dự án thành phần Tập đoàn Định An đang tham gia thi công như đoạn Mai Sơn-Quốc lộ 45, Quốc lộ 45-Nghi Sơn, Vĩnh Hảo-Phan Thiết, Mỹ Thuận-Cần Thơ đều đang cố gắng bám sát tiến độ nhưng cũng cần giải pháp hỗ trợ của cơ quan có thẩm quyền, đặc biệt trong 6 tháng cuối năm 2022.

Khắc phục bất cập về chỉ số giá

Hiệp hội Các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (Varsi) cho biết, tại những gói thầu thuộc các dự án cao tốc Bắc-Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020 được đầu tư theo hình thức đầu tư công, mặc dù hợp đồng giữa nhà thầu với chủ đầu tư có quy định việc điều chỉnh giá, tuy nhiên, do công bố chỉ số giá của các địa phương chưa kịp thời, chưa sát với thực tế thị trường, chưa có chỉ số giá phù hợp với đặc tính của đường cao tốc và các công trình đặc thù như hầm đường bộ nên gây nhiều khó khăn cho các nhà thầu thi công.

Bên cạnh đó, một số địa phương cũng đang triển khai các dự án lớn, chủ đầu tư và nhà thầu ký hợp đồng theo đơn giá cố định, theo quy định thì không được điều chỉnh giá, như vậy sẽ gây ra tình trạng nếu nhà thầu tiếp tục thi công thì lỗ nặng, còn không thì làm cầm chừng khiến bị chậm tiến độ, ảnh hưởng tới việc đưa công trình vào khai thác sử dụng, giảm hiệu quả đầu tư dự án...

Cùng với đó, Varsi cho rằng, nhiều hạng mục, công việc chưa được xây dựng định mức hoặc đã được xây dựng trước đó nhưng Thông tư số 12/2021/TT-BXD của Bộ Xây dựng về việc ban hành định mức xây dựng không cho phép vận dụng. Có thể dẫn chứng là các bộ định mức về lắp đặt neo trong hầm, công tác đắp nền đường bằng đá hỗn hợp, sản xuất đá dăm từ đá tận dụng đào hầm... đã được Bộ Xây dựng chấp thuận áp dụng tại dự án hầm Đèo Cả, hầm cao tốc Nội Bài-Lào Cai nhưng chưa được ban hành chính thức. Ngoài ra, hệ thống định mức thiếu cập nhật theo công nghệ mới, thiếu các hệ số an toàn, thiếu định mức công tác bảo dưỡng bảo trì đà giáo, thiết bị dẫn đến khi thi công, nhà thầu phải tự bỏ các chi phí để bảo dưỡng, sửa chữa thiết bị. Đơn giá nhân công, ca máy được công bố chậm, chưa cập nhật theo đơn giá của thị trường và thực tiễn trên công trường.

Hợp đồng của các dự án thành phần cao tốc Bắc-Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020 quy định chỉ điều chỉnh giá cho 7 yếu tố gồm: Máy thi công, nhân công, cát, đá, thép xây dựng, nhựa đường, xi măng. Vật liệu đất đắp được coi là yếu tố cố định, không điều chỉnh, trong khi đó, với đặc thù dự án cao tốc, khối lượng đất đắp rất lớn, lên đến hàng triệu mét khối, chiếm tỷ trọng 10-15% giá trị gói thầu. Thực tế triển khai thi công trong giai đoạn vừa qua cho thấy, giá đất đắp nền đường đã tăng 25-35%. Do vậy, nhiều đơn vị thi công đề nghị cần đưa thêm đất đắp vào công thức điều chỉnh giá cho các dự án cao tốc.

Đánh giá về công tác điều chỉnh giá tại dự án cao tốc Bắc-Nam phía Đông, Bộ Giao thông vận tải (GTVT) nhìn nhận, nhiều loại vật liệu biến động giá liên tục, trong thời gian ngắn, trong khi có những địa phương ban hành thông báo giá, chỉ số giá theo quý. Do đó, thông báo giá, chỉ số giá có độ trễ và không phản ánh đúng mức độ biến động của thị trường. Có trường hợp thông báo giá của các địa phương chưa đầy đủ, chỉ có giá chung cho một số loại vật liệu cơ bản như đất, cát, sỏi; thiếu các vật liệu theo tiêu chuẩn xây dựng công trình giao thông, đặc biệt là vật liệu sử dụng làm đường cao tốc có yêu cầu kỹ thuật cao như: Đất đắp nền bảo đảm yêu cầu về chỉ số dẻo; cát đáp ứng yêu cầu chỉ tiêu hệ số thấm, tỷ lệ cỡ hạt, hàm lượng hạt, hàm lượng hữu cơ; đá với các chỉ tiêu kỹ thuật về độ thoi dẹt, độ nén dập, cường độ đá, độ dính bám nhựa... Thông báo giá, chỉ số giá vật liệu của địa phương được xây dựng chung trên cơ sở bình quân cho nhiều lĩnh vực nên có giá thấp hơn so với yêu cầu của công trình giao thông.

Theo Bộ GTVT, các gói thầu thi công xây dựng công trình giao thông chủ yếu áp dụng loại hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh với tính hệ số giá; sử dụng chỉ số giá do địa phương công bố. Khi giá vật liệu xây dựng có biến động lớn, bất thường nhưng chỉ số giá xây dựng do địa phương công bố không kịp thời hoặc phản ánh chưa sát với biến động giá của các yếu tố chi phí của dự án, gói thầu dẫn đến việc điều chỉnh giá hợp đồng không phản ánh chính xác, không bù đắp được so với biến động giá thực tế.

 (còn nữa)

GIA MINH - MẠNH HƯNG