QĐND - Chiến thắng Điện Biên Phủ huyền thoại hiện hữu trong tôi những ngày còn thơ bé là qua lời kể của ông ngoại-người từng tham gia chuyển gạo cho bộ đội tham gia chiến dịch lịch sử. Lớn lên một chút là những bài học trên ghế nhà trường, những hình ảnh, những thước phim tư liệu... Và không thể thiếu những tác phẩm văn học mà tôi đọc say mê và giờ là đối tượng để nghiên cứu, là công việc hằng ngày của tôi.

Chiến tranh tạo ra một đời sống đặc biệt, khác với đời sống hòa bình hôm nay. Và văn học nghệ thuật đồng hành cùng cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc cũng có nhiều điểm trái với quy luật thông thường. Điển hình nhất, sau khi Chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi, lẽ ra văn xuôi với các thể loại mũi nhọn đi đầu như bút ký chẳng hạn, phải thành công trước tiên trong việc phản ánh không khí chiến thắng; đằng này, âm nhạc và thơ-hai thể loại lẽ ra cần thời gian để các nghệ sĩ sáng tạo tác phẩm để đời, lại đi đầu giành lấy những đỉnh cao nghệ thuật. Với thơ, không ai có thể quên được bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” của nhà thơ Tố Hữu là bài thơ hay nhất và cũng ra đời sớm nhất ca ngợi chiến thắng “Lừng lẫy Điện Biên, chấn động địa cầu”.

Vị trí của thơ Tố Hữu trong thơ cách mạng là “lá cờ đầu” thì chẳng ai có thể phủ nhận được. Đã nhiều năm trời, tôi đọc thơ Tố Hữu mà vẫn không hiểu nguyên do nào khiến thơ ông hấp dẫn thế hệ ông bà, cha mẹ và cả thế hệ trẻ chúng tôi bây giờ nữa. Đến một ngày gần đây, tôi đọc lại bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” mới tạm rút ra những ý kiến hết sức chủ quan để tự lý giải sức hút của thơ Tố Hữu nói chung và bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” nói riêng.

Với tôi, Tố Hữu là một nhà thơ tài năng khi ông biết kết hợp các yếu tố đối nghịch nhau, tưởng như không bao giờ có thể “chung sống hòa bình”. Người ta bảo thơ là nghệ thuật ngôn từ tinh túy hàng đầu, thế mà Tố Hữu lại sử dụng vô số từ ngữ dân dã nhất để đưa vào thơ. Đó là chưa kể, ông bất chấp những quy phạm của thơ ca vững chắc của Thơ Mới trước năm 1945 như cân đối, hài hòa, giàu tính nhạc; thay vào đó lại làm những câu thơ hào sảng, tự do.

Ngay từ những câu đầu tiên của bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” đã thấy một sự tự do trong độ dài ngắn của câu thơ:

Tin về nửa đêm

Hỏa tốc hỏa tốc

Ngựa bay lên dốc

Đuốc chạy sáng rừng

Chuông reo tin mừng

Loa kêu từng cửa

Làng bản đỏ đèn, đỏ lửa...

Những câu thơ này dù tự do đến đâu nữa, chúng vẫn có mối liên kết gần gũi với nhau là nhờ Tố Hữu sử dụng vần chân, để thơ trở nên dễ đọc, dễ hiểu. 

Những câu thơ tiếp theo trong đoạn thơ I nối tiếp không khí vui mừng trước chiến thắng. Dù các câu thơ hoàn toàn là hô khẩu hiệu nhưng vì được Tố Hữu đặt trong hoàn cảnh chiến thắng nên chúng không chỉ đơn thuần là khẩu hiệu nữa mà có tác dụng hô ứng cho niềm vui vỡ òa, ngợi ca đất nước vinh quang, ngợi ca lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngợi ca vị tướng có tài thao lược là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ngợi ca các chiến sĩ Điện Biên anh dũng tuyệt vời.

Đoạn thơ thứ II thuần túy miêu tả những hành động hy sinh của quân và dân ta trong suốt 56 ngày đêm “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt”. Ở đây, tài năng của Tố Hữu với tư cách là một nhà thơ chính trị đã biết cách khái quát hóa dựa trên những câu chuyện kể về tấm gương hy sinh của các Anh hùng Quân đội là Bế Văn Đàn, Phan Đình Giót, Tô Vĩnh Diện và còn biết bao người vô danh góp sức mình cho sự thành công của chiến dịch. Đoạn thơ này có thể nói là đoạn thơ hay nhất của bài thơ bởi sử dụng ngôn từ miêu tả rất đắt và cả những câu thơ trữ tình tuyệt vời làm cái kết thật đắc địa: “Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam/ Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng...”.

Ở đoạn thơ thứ III, Tố Hữu không ngần ngại sử dụng khẩu ngữ, nhằm hạ thấp kẻ địch, nhấn mạnh thất bại thảm hại của quân địch không thể tránh khỏi khi đối đầu với cả một dân tộc anh hùng. Chiến thắng Điện Biên Phủ cũng dâng lên Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại đã lãnh đạo quân và dân ta làm nên chiến thắng lịch sử, nhân dịp sinh nhật Người.

Tố Hữu nhận thức Chiến thắng Điện Biên Phủ không phải là chiến thắng cuối cùng để nước nhà giành được độc lập, thống nhất. Đoạn thứ IV, ông đã khéo léo mượn lời đồng chí Phạm Văn Đồng khi đó đang tham dự Hội nghị Giơ-ne-vơ để khẳng định sức mạnh của dân tộc ta không có gì cản nổi sau Chiến thắng Điện Biên Phủ. Và đồng thời khẳng định một chân lý là dân tộc Việt Nam là một dân tộc yêu hòa bình, không muốn có chiến tranh, nhưng nếu kẻ thù nào đến xâm phạm thì toàn dân không hề nao núng, đều nhất tề xông lên diệt giặc.

Không còn nghi ngờ gì nữa, “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” là một đỉnh cao của thơ ca chống Pháp. Và dù thơ ca Việt Nam có phát triển thế nào mai sau, nhưng với những vần thơ gắn với một sự kiện vĩ đại như Chiến thắng Điện Biên Phủ đã vượt ra khuôn khổ câu chuyện nghệ thuật mà trở thành tài liệu sống động cho một thời đại hào hùng không thể nào quên.

Hoan hô chiến sĩ Điện Biên

TỐ HỮU

I

Tin về nửa đêm

Hỏa tốc hỏa tốc

Ngựa bay lên dốc

Đuốc chạy sáng rừng

Chuông reo tin mừng

Loa kêu từng cửa

Làng bản đỏ đèn, đỏ lửa...


Hoan hô chiến sĩ Điện Biên

Hoan hô đồng chí Võ Nguyên Giáp!

Sét đánh ngày đêm xuống đầu giặc Pháp!

Vinh quang Tổ quốc chúng ta

Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa

Vinh quang Hồ Chí Minh, Cha của chúng ta ngàn năm sống mãi

Quyết chiến quyết thắng, cờ đỏ sao vàng vĩ đại

 

Kháng chiến ba ngàn ngày

Không đêm nào vui bằng đêm nay

Đêm lịch sử, Điện Biên sáng rực

Trên đất nước, như huân chương trên ngực

Dân tộc ta, dân tộc anh hùng!

 

Điện Biên vời vợi nghìn trùng

Mà lòng bốn biển nhịp cùng lòng ta

Đêm nay bè bạn gần xa

Tin về chắc cũng chan hòa vui chung.


II

Hoan hô chiến sĩ Điện Biên

Chiến sĩ anh hùng

Đầu nung lửa sắt

Năm mươi sáu ngày đêm, khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt

Máu trộn bùn non

Gan không núng, chí không mòn!

Những đồng chí, thân chôn làm giá súng

Đầu bịt lỗ châu mai

Băng mình qua núi thép gai

Ào ào vũ bão,

Những đồng chí chèn lưng cứu pháo

Nát thân, nhắm mắt, còn ôm

Những bàn tay xẻ núi, lăn bom

Nhất định mở đường cho xe ta lên chiến trường tiếp viện.


Và những chị, những anh ngày đêm ra tiền tuyến

Mấy tầng mây, gió lớn, mưa to

Dốc Pha Đin, chị gánh anh thồ

Đèo Lũng Lô, anh hò chị hát

Dù bom đạn, xương tan thịt nát

Không sờn lòng, không tiếc tuổi xanh

Hỡi các chị, các anh

Trên chiến trường ngã xuống!

Máu của anh chị, của chúng ta, không uổng:

Sẽ xanh tươi đồng ruộng Việt Nam

Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam

Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng.

 

III


Lũ chúng nó phải hàng, phải chết

Quyết trận này quét sạch Điện Biên!

Quân giặc điên

Chúng bay chui xuống đất

Chúng bay chạy đằng trời?

Trời không của chúng bay

Đạn ta rào lưới sắt!

Đất không của chúng bay

Đai thép gai thắt chặt!

 

Của ta, trời đất, đêm ngày

Núi kia, đồi nọ, sông này của ta!

Chúng bay chỉ một đường ra:

Một là tử địa, hai là tù binh

Hạ súng xuống, rùng mình run rẩy

Nghe pháo ta lừng lẫy thét gầm!

Nghe trưa nay, tháng năm, mồng bảy

Trên đầu bay, thác lửa hờn căm!

Trông: Bốn mặt lũy hầm sụp đổ

Tướng quân bay lố nhố cờ hàng

Trông: Chúng ta cờ đỏ sao vàng

Rực trời đất Điện Biên toàn thắng!

Hoan hô chiến sĩ Điện Biên!

 

Tiếng reo núi vọng sông rền

Đêm nay chắc cũng về bên Bác Hồ

Bác đang cúi xuống bản đồ

Chắc là nghe tiếng quân hò, quân reo...

Từ khi vượt núi, qua đèo

Ta đi, Bác vẫn nhìn theo từng ngày

Tin về mừng thọ đêm nay

Chắc vui lòng Bác giờ này đợi trông.

 

IV

 

Đồng chí Phạm Văn Đồng

Ở bên đó, chắc đêm nay không ngủ 

Nghe đây Anh, Điện Biên Phủ hoàn thành

Ngày mai, vào cuộc đấu tranh

Nhìn xuống mặt bọn Bi-đôn, Smít

Anh sẽ nói: "Thực dân, phát xít

Đã tàn rồi!

Tổ quốc chúng tôi

Muốn độc lập, hòa bình trở lại

Không muốn lửa bom đổ xuống đầu con cái

Nước chúng tôi và nước các anh

Nếu còn say máu chiến tranh

Ở Việt Nam, các anh nên nhớ

Tre đã thành chông, sông là sông lửa

Và trận thắng Điện Biên

Cũng mới là bài học đầu tiên!"

 

5-1954

VIẾT PHONG