Tránh tư duy chỉ tập trung vào nghiên cứu ứng dụng

Nhân dịp Giáo sư Duncan Haldane (nhà khoa học người Anh đoạt Giải Nobel Vật lý năm 2016) sang thăm Việt Nam, phóng viên Báo Quân đội nhân dân đã có cuộc phỏng vấn ông xoay quanh chủ đề này.

Giáo sư Duncan Haldane.

Phóng viên (PV): Thưa giáo sư, nghiên cứu khoa học cơ bản có vai trò như thế nào?

Giáo sư Duncan Haldane: Nên đầu tư vào khoa học cơ bản hay đầu tư vào khoa học ứng dụng là vấn đề rất nhiều nước trên thế giới quan tâm. Hiện nay, nhiều nước vẫn coi trọng việc nghiên cứu ứng dụng hơn nghiên cứu cơ bản, bởi nghiên cứu ứng dụng có thể nhìn thấy trực diện thành quả trong thời gian ngắn; còn nghiên cứu cơ bản cần thời gian dài nghiên cứu nhưng khi thành công thì mang lại nguồn lợi rất lớn. Lấy ví dụ trong nông nghiệp công nghệ cao, cần rất nhiều nghiên cứu về chuyển đổi gen, lựa chọn giống... Đó chính là khoa học cơ bản. Nếu các nhà chức trách, những người có trách nhiệm chỉ tập trung lựa chọn những dự án, đề tài mang tính định hướng ứng dụng thì sẽ ngăn cản khoa học cơ bản phát triển. Vì vậy, cơ quan thực hiện việc tư vấn cho chính phủ, ban, bộ, ngành lựa chọn đề tài nghiên cứu phải là những nhà khoa học, chứ không phải người không đúng chuyên môn. Đối với những nước đang phát triển như Việt Nam thì nên tránh tư duy chỉ tập trung vào nghiên cứu ứng dụng.

PV: Giáo sư đánh giá nguồn nhân lực làm công tác nghiên cứu khoa học cơ bản của Việt Nam như thế nào?

Giáo sư Duncan Haldane: Việt Nam là một đất nước trẻ, năng động. Học sinh, sinh viên Việt Nam được đào tạo khá bài bản tại nhà trường và có trình độ tốt trong các lĩnh vực toán, vật lý, hóa học. Tôi từng làm việc, giảng dạy cho các bạn sinh viên Việt Nam sang Mỹ nghiên cứu sinh. Tôi đánh giá cao trình độ của sinh viên Việt Nam. Tôi tin rằng những bạn trẻ này có đủ điều kiện và trình độ để làm công tác nghiên cứu khoa học, là nguồn nhân lực chất lượng cao giúp đất nước phát triển.

Giảng viên và sinh viên Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội nghiên cứu khoa học cơ bản trong phòng thí nghiệm. Ảnh: KIM NGỌC

PV: Giáo sư có thể chia sẻ kinh nghiệm của Mỹ trong việc thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản?

Giáo sư Duncan Haldane: Ở Mỹ đang hướng tới mục tiêu thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản khi có những chương trình quốc gia để hỗ trợ các nghiên cứu cơ bản, đáp ứng tính "tò mò" của các nhà khoa học. Các cơ quan của chính phủ hay các nhà tài trợ cung cấp vốn, lựa chọn dự án dựa trên đánh giá của giới khoa học, chuyên gia chứ không phải là của giới quản lý, những người làm hành chính thuần túy. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, nước Mỹ hiểu rằng có đội ngũ nhà khoa học trình độ cao làm nhiệm vụ nghiên cứu khoa học cơ bản là rất cần thiết để phát triển công nghệ của đất nước. Bởi nghiên cứu khoa học cơ bản và công nghệ có mối quan hệ mật thiết với nhau. Điều mà Mỹ đã học hỏi được từ Nhật Bản, Đức. Do đó, các tổ chức nghiên cứu, tài trợ của Mỹ được ra đời, hoạt động hướng tới mục đích thúc đẩy nghiên cứu cơ bản. Cũng phải mất thời gian dài Mỹ mới có nền khoa học như ngày hôm nay.

PV: Giáo sư có lời khuyên gì cho các bạn trẻ làm công tác nghiên cứu khoa học cơ bản?

Giáo sư Duncan Haldane: Công trình nghiên cứu của tôi và hai nhà khoa học đoạt Giải Nobel Vật lý năm 2016 về những phát hiện lý thuyết của sự chuyển pha tôpô học và các pha tôpô của vật chất được viết ra từ năm 1988, nhưng phải trải qua thời gian dài để được giới khoa học thế giới chấp nhận. Ban đầu, công trình này vấp phải nhiều ý kiến trái chiều từ cộng đồng khoa học thế giới, thậm chí có người cho rằng nó là điều phi lý. Và cũng có lần tôi đọc nghiên cứu của một nhóm khác, khi đó tôi bắt đầu nghi ngờ về bản thân mình liệu những nghiên cứu của tôi có thật sự đúng hay không. Rất nhanh sau đó, tôi và các cộng sự vẫn giữ vững lập trường, không ngừng cộng tác, phản biện với các cộng đồng khoa học cho đến ngày chứng minh điều đó là đúng. Tôi có lời khuyên với các nhà khoa học trẻ rằng, để đạt được thành công thì phải tin vào nghiên cứu khoa học của mình, phải nỗ lực, kiên trì bảo vệ nó. Còn rất nhiều vấn đề của thế giới chưa được khoa học khám phá và đây chính là cơ hội cho các bạn.

PV: Trân trọng cảm ơn giáo sư!

LA DUY (thực hiện)